Don Juan

(1855)–Petrus Joseph Norbert Hendrickx– rechtenstatus



[pagina 179]
Tusschenspel.
[pagina 181]
Engte van Gibraltar. - Boord der Middenlandsche Zee. - Nacht. - Onweder. - Op het voorplan, Gonzalvo, te midden der rotsen; verder, buiten het oog des toeschouwers, zijn Knecht, rustend in eene spelonk. GONZALVO. MOOR. gonzalvo, alleen. Daar stijgt het, 't Onweêr, op wiens vleugelen Het heir der bovenaardsche Geesten tot Den uitverkoren sterveling moet dalen, Om hem ontzaglijke openbaring in Te spreken... 't nadert, 't uur, waarop de Kennis Der hoogre sferen, in orkaangebulder, Haar lessen uit moet galmen voor de fiere Onwetendheid der ondermaansche slaven;
[pagina 182]
't Noodlottig uur waarop een heime hand Den dwaler uit des Twijfels woestenijen, Bij diepen nacht en bliksemlichten, langs Een beetre baan, naar het Oasis van De Waarheid rigten moet... Niet lang meer zal Die gids daarheen vertoeven; want, reeds plegtig In 't rotsenloover ruischend, valt de zware Orkanendroppel; 't doffe stil, dat op De vlakte sliep der baren, heeft een ver En droef geluid gegeven; meer en meer En hollerronkend bromt de donder - en Onafgebroken schiet nu 't walmend vuur Des weêrlichts door de duisternissen henen, Als of de Dood, met eene gloênde toorts Gewapend, rusteloos, door 't bange graf Der Heemlen liep......... Het stijgt - van woede zwanger En onheilspellend traag... Het is me als of Uit elk gerucht, de stemme der Verdelging Mij tegenhuilt... ‘Verdelging?...’ O! welk woord Staat mij te worden!... (Pooze. - Men hoort het piepen van eenen voorbijvliegenden onweêrsvogel.) Helsche toonen!... Hoor - Hoe hachlijk toch de Stille klaagt!... Geen galm Die nu 't gehoor mag treffen, of het is Een langzaamstil en hartdoorvlijmend kermen, Op englentoon geuit, als dat van eene Vermoorde maget die, in de eenzaamheid Des nachts, alleen op een verlaten heide, De treurge vlakte doet weêrgalmen van Het weegeklag haars zieletogens; - en
[pagina 183]
Straks zal 't een oorverdoovend buldren wezen, Als dat van gansche legerscharen, in Het barnen des gevechts zich onderling Vergruizend; - of als dat der Aarde, door 'nen Algemeenen last, in 't eindelooze Aan stuk gedonderd... Aaklig! aaklig!... Thans - Omgeven van al wat het menschenhart Kan streelen; zachtgekoesterd in 't genot Dat schoonheid, vreugd en liefde schenken; met De balsemgeurge lucht de zoetste ziels- Genuchten ademend, rust hij, mijn Leerling, Op 't hermelijn der wellust neêrgevlijd, In glinsterende zalen; - ik - omprangd Van al wat 't menschenharte kan doen ijzen, Ter prooi aan dit rampzalige genot Dat een vervaarlijke eenzaamheid en smart En liefdeloosheid geven, met de van Benauwdheid zwangre lucht de pijnelijkste Aandoeningen verzwelgend, op den oever Van eene nare zee, rust ik op puinen, In 't hart des nachts, te midden der orkanen. ................. Op puinen!... Neen - dees wilde rotsgevaarte Is mij een troon... Wel hem! mogt hij het wulpsche Fluweelgestoelte der paleizen, waar Nu dartle vrouwenstemmen, schuimende Bokalen, luisterrijke lichten hem Van vreugd omhullen en van glorie, tegen Die ruwe zitbank ruilen waar, nog aanstonds,
[pagina 184]
Het bulderen der baren, 't moordgehuil Der winden, 't helgespook van bliksemflits En donderslag, mij, zittend in de schaduw Des Doods, met d'angst des doods bevangen zullen... Want - hoe verschrikkelijk 't hier rondom mij Ook weze - 'k wacht hier op de komst der Waarheid... De dommelende duisternissen van 't orkaan Heeft ze, als de tente in welke zij 't Orakel uit, op 't vlak der Aarde neêr- Geslagen; 'k toef haar in dien Tempel; door De stem der woedende Elementen gaat mij Haar woord geworden en - zulks is mij zacht... Doch hij - in 't feestgewoel, te midden van De zangen en de wijnen - voelt hij zich Een worm het hart verknagen... 'k Ben gezeten Op eenen troon, zeg ik, waar mij de Wetendheid Zal kroonen; hij - op een schavot waar hem De Twijfel afbeult........... 'k Spreek of was mijn plan Gelukt... Hij zou, in 't Ongeloof, zoo ver Reeds zijn gevoorderd...? Twijfel heerscht slechts daár - Waar, in der ziele, Liefde niet meer opwelt: Bevindt zich zijne ziel in zulken staat?... Hem vloeide, laatst nog, in den boezem, voor Zijn Moeders schimme, de onuitputbre bron Dier weêrgalooze teerheid. Immer dronk Die bron heel haar bestaan, uit 't daarzijn van 't Geliefde Zusterken: die andre wel Van hemelmin - en deze, waaruit de eerste
[pagina 185]
Steeds werd gelaafd, is zij, door Caesar's aanslag Op 't Feestmaal, onder d' adem van de Dood Dan niet verdroogd?... Zijn hart is leêg: kwijnt de ader Der Moederliefde er thans in zonder laafnis, Weldra is die, uit voedselloosheid, dor. - Zijn hart is leêg?... (Lacht.) Of had hij - geen Francisca!... Nu - waar ik al aan denke! Vloot er 't liefjen Zoo ook al iets ter eere - 't zij dan zelfs Een minnestroom waar over ik niet kon - Een weinig gif, gestort in eene wijnschaal, Heeft dien op eens hertooverd in een stortvloed Waarop mijn bootjen hupsch zal zeilen... Tot Dus verre staan de zaken allerbest... Ha ha! - maar ik vergeet de Koningin!... Hij mint die vrouw - en wie nu zegt me, niet Dierwijze, of hare min werd de Oceaan Waarin zich gansch de Liefdevloed ontlast Die eertijds voor zijn Moeder stroomde en voor Francisca?... 't Zij. - Zulks kan toch van geen duur zijn. - Weldra nog schenkt hem de onweêrstaanbre wulpschheid Dier Spaansche Laïs, onverwinbren afkeer Voor alle Platoniek gevrij. Van 't uur Waarop hij in dit schepsel smaak vindt, zal De Senor van alsdan, den Senor van Weleer bespotten en voor gek doen doorgaan... Wanneer 't zoo ver is dan - won ik het spel. (Stilte.) En waarom niet?... De min dier vrouw - wou hij
[pagina 186]
Ze maar verstaan - had, in zijn zuiver hart, Den Geilen Lust 't ontwakingssein gegeven, En daar ze dien steeds aan zou vuren - was De groote hinder, de ‘gemoedsmin’ weg- Geruimd - de lage driften, beulenstoet Des Twijfels, waren daár - en, voor altijd, Had de Tiran zijn zetel opgeslagen In het veroverd Rijk dier ziele, waar ik Zijn doodsche heerschappije wil ten troon In voeren. Nu - terwijl hij, droeve slaaf Diens vreeden Meesters, onder 't vorschend staal Van mijne ontleding weg zal krimpen: hoe Wil 't mij dan nader met het kennen van De Waarheid staan?... - Die liegt mij nog tot heden - Ten minste voor zoo veel ik het verband Van oorzaak en effekt al juist begrijpe. - Mij dunkt - ik vaar zoo stillekens naar 't woord Mijns ouden stelsels af; dit woord dat men, Om beter ligt te kunnen knarsen bij Het te uiten, eenmaal ‘A'NA'TKH’ genoemd Heeft... Spotternij en vloek! zou 'k mij toch niet Bedriegen!... Ik beraam 'nen aanslag: eene Onzichtbre spottershand slaat hem ten gronde; De Kroonprins vlugt voor 't drijgen van de straf En 't arm, onschuldig Ding boet ze voor hem In de ijzers... ik, en ik, de groote Stichter Van 't Algemeene Kwaad - terwijl hen beiden De vrake treft die mij alléén moest pletten - Sta ik hier straffeloos en vrij, vrij als Het bliksemvuur dat ginds door 't ether slingert! (Poos slilte.)
[pagina 187]
Zoo ik toch eens mijn weêrvraak nam en, even Als Hij 't zoo dikwils ons, het Noodlot eens Een poets bereidde: - zoo 'k Francisca eens Verloste...? (Stilte.) Niets aan hare Regters van De minneziekte harer Meesteres Gewagen!... Zelfs, om haar niet bloot te stellen, Den vuigen drift waarvan zij dacht heur te Genezen, in haar kindelijke teerheid, Verbloemen onder die gewaande hoofdpijn Waar de Echtverbreekster soms aan schijnt te lijden!... En dan... heeft zij mij niet van doodstrafvrij Doen spreken? - niet gezegd dat zij me een middel Gevraagd had om de Koningin, in die Haar mislijkheid, wat laafnis te bezorgen En dat het niet onmogelijk kon zijn, Of Caesar had dit middel tegen gif Verruild, te meer, daar zijne vlugt, van een Verijdeld feit, ten klaarste komt getuigen?... Voorwaar - het is gehandeld lijk alleen Een engel, kind of gek het zullen doen. - En toch... dier redding kan ik, voor alsnu, Niet denken... had-ik maar den andren In handen... doch - waar dien gezocht, wanneer Zelfs 't Heilig Regt, zijn spoor niet weet te ontdekken. ................... .................... Daar valt de regenvlaag... wat nare koû Doordringt mij...? o ligt overschaduwt me Der Geesten invloed... 't wordt mij als bevond Ik me in een graf, alleen, ter prooi aan een
[pagina 188]
Afschuwelijk en ongekend vermogen... Hoe beef ik!... (Pooze. De Moor treedt haastig en ongemerkt op, van tusschen de rotsen des achtergronds. Hij ontplooit eenen wijden mantel.) Nu - der Elementen woede Zal mij hier pal zien staan, onvrikbaar-pal, Gelijk dit fier en drijgend rotsgevaarte. (Tot zijnen knecht die hem onvoorziens den mantel op de schouderen heeft geworpen.) Wat zal dat Moor?... Zoo ongeroepen 't werk Des Meesters stooren?.. Ha! de mantel... met Die pij u heen gepakt en mij voortaan Alleen gelaten - of het rouwde u bij Den boord des afgronds. (Moor haastig af met Gonzalvo's mantel, waarin hij zich tegen de vallende stortvlaag beschut.) Wee! de duisternis Staat van het nimmerpoozend bliksmen licht- Gegeeseld... 't Huilt en dondert over gansch De vlakte... Hoor! - daar is de stond... Geest des Weêrlichts. Mijn glans is een naschijn des luisters der Waarheid... Hij werd in de woede des Onweêrs gebaard; Die woede stort onheil en smart over de Aard; Het duister der nachten vergroot zijne klaarheid... Dit duister, waarin hij het helderste licht, Herschept het azuur tot een graf, in wiens naarheid,
[pagina 189]
Uw heillooze sfere die beeft voor mijn licht - Stilzwijgend als een doodeligt; Ik ben een Geest. Ik zie de Waarheid. Mijn gebied Is een geheim: Gij kent mij niet. Geest des Donders. Mijn stem is de Echo van de Stemme die mij schiep; Gij hoordet deze, wen de mijn door 't ijdel liep; Het Stof dat denkt en voelt zal nimmer haar verstaan - En toch verkondigt zij de Waarheid: hoort haar aan... - - - - - - - - - - - Mijn stem is de Echo van de Stemme die mij schiep; Ge beefdet voor die Stem wen ik door 't ijdel riep; Ge zaagt een straal der Waarheidzonne, toen het vuur Des bliksems schitterde in het doodschgekleurd azuur. Wen 't Stof dat denkt en voelt den hemel van zijn hart Zoo droef zal vinden als dit duister, en zoo zwart - Zal ook een straal der Waarheidzonne, een bliksemschicht Dien hemel siddren doen van angst voor 't vreeslijk licht - En, na 't verdwijnen van dien nooitvergeetbren gloed, Zal ook een stem, als welke 't Stof nu beven doet, Dien hemel van diepte tot diepte doordondren... - - - - - - - - - - - Zoo leert het trotsche Stof de Waarheid en - heur wondren. Ik ben een Geest. Ik zie de Waarheid. Mijn gebied Is een geheim: Gij kent mij niet.
[pagina 190]
Geest der Winden. De Albezielende adem des Wezens spreekt door d'Adem der orkanen; de stem diens adems Is de stem der Waarheid - en echter is die Stemme de mijne. Hare oraaklen uit zij in het eenzaam diep der Wouden - op de plegtige wijdte van de Groote waatren - op de verlaten vlakte Van de woestijne. Liefde alléén zal immer haar zuivre tale Vatten; 't hart des ballings uit Eden kan die Taal verstaan: maar nimmer toch zal dit stoflijk Harte zulks mogen. Waarheid spreekt die taal - en dit harte dorst naar Waarheid................ .... Menschenzoon! het Orkaan, de bode Des Verderfs, is even de tolk der Waarheid. Van uit den hoogen
[pagina 191]
Woedt het op den lagen - en, uit die woede, Put het lage onsterflijke Openbaring. Voelt uw ziel, onzalige weduw van de Kennis der Geesten, In den hemel harer gedachten, 't onweêr Van den Twijfel stormen: ze late 't stormen, Want het gaat met de innige orkanen als met De ethertempeesten. - Woest Verdelgen barnt in der wolken viere; Vlammend puin verwekt het waar de Smart op jammert En, alléen uit dergelijk licht, ontbrandt de Toortse der Waarheid. Duistre sterfling, bliksem den Twijfel in der Zielen diepten... Bleef u de Heimnis steeds zwart, Staar dan in die diepten - doch wijk niet voor haar Vrekende klaarheid. Ik ben een Geest. Ik zie de Waarheid. Mijn gebied Is een geheim: Gij kent mij niet.
[pagina 192]
Choor der Geesten van het Onweder. Sombre Geesten der orkanen, door het aaklig hemeldiep Zwaait den vuurvrong der Vernieling, Haar ter eere die u schiep. Haar ter eere - want de wereld waar de Liefde stervend ligt, Kan de Waarheid niet meer kennen dan wen zij door bliksems licht. Schudt de vuren van uw fakkel op die vuige wereld af; Liefde sterft niet ongevroken; vreekt haar dood op 't eigen graf: Uwe vrake zij de vlammen die van uwe toortsen vliên - Want de Twijfel zal de Waarheid in die vlammen gloren zien. (Het onweder stilt.) gonzalvo. Ellendling! Wat weet ik nu - dat ik daar straks niet wist?... ................... En echter lag er in die taal iets heimvol... Het dunkt mij of het woord is me eventwel Daar zoo geworden. - Vruchteloos! - ik weet
[pagina 193]
Nog niets... Mijn geest was dus te klein om den Verheven zin dier openbaring op Te kunnen vatten!... Zulks gevoel ik, ja... En hij - de man - die ter ontdekking van De daadzaak welke zich er onder schuil Houdt, 't enkel hulsel eener metaphore Niet mogt ontplooijen, is Gonzalvo - is Dit onversaagd vernuft, dat, om hun puin Tot voetzuil van de zijne te doen worden, Eens stelsels heeft omvergeslagen, waar Van, eeuwen lang, de grootheid was geheiligd Door de vereering van heel 't menschdom!... Waan, En enkel waan, en louter ijdelheid!... Helaas! hoe kan in alles toch zoo zwak Een schepsel als de mensch, en zulks nog met Dien overmoed geteeld uit overtuiging Van eigen magt - 't vervaarlijk wigt van die Belachelijke trotschheid torschen!... Ik - Ik voel den onverbiddelijken last Diens hoogmoeds mij nu pletten in het niet Van mijn beschaamde rede... O! ligt is dit Gevoel een goocheling; een hersenschim, 't Gepeins dat mij daar in de ziel sloop als Een bode der Vermaledijding... Hoe? Een goochling, zeg ik? eene hersenschim?... Welaan! dat is nu om zich zelven toch Te aanbidden! - Stofje uit 't eindelooze, in der Gedachten kring de ontzaggelijke kennis Der eindeloosheid willen sluiten - en
[pagina 194]
Dien kring te klein zien om zelfs de eigen kennis Van 't nietig stofjen te bevatten!... Slechts Een goochling?... ja; sprak wel die tale tot Mijn rede?... Poëzijvol als zij klonk, Was zij soms niet tot mijn gevoel gerigt?... O zeker had 'k ze dan verstaan - want 'k ben Nog een dier jonge droomers die, op hun Zestiende jaar, beminnen en bezingen Onwetend wie of wat... 'k Zeg - 't was der Rede Zulk eene taal te vatten: alle woord Gaat tot de Rede... Zou 't dan, inderdaad, Uit onmagt zijn?... Of stremt dit ruwe weder, Waar 'k me als een zwerver zonder schuilhoek in Bevind, de werking niet van mijne ziel?... Der slavernij des lichaams is de ziel Zoo zelden toch niet onderworpen!... Hoe 't Ook weze - ik ga niet ongetroost van hier; Der Kennis zal den sluijer afgerukt En ik - de rigting mijner daden leeren... ‘De Twijfel, zegden zij, zal Waarheid in Die vlammen gloren zien.’ - Die vlammen zijn: ‘Verdelging.’ - Zoo 'k verdelg, zal ik, die twijfle, In die verdelging - Waarheid lezen... Zoo ik Verdelg... maar wat verdelgen...? Zij beoogden: ‘Het graf der Liefde...’ - 't Graf der Liefde?... Dat Is 't hart van Caesar en het hart van Juan... Reeds stierf het eene en zieletoogt het andre Den zedelijken dood: - de stoffelijke Zou dus het werk volmaken...
[pagina 195]
Doch - zij zien Thans Wetendheid, gewonnen uit Vernieling, Slechts aan voor eene vraak... Wat zal die kennis Dan wezen?... En, ook zij, wie zijn die Geesten Die op der wereld waar de Liefde sterft, Den dood der Liefde willen vreken?... Hebben Dan 't uitgewerkte en de oorzaak opgehouden Van werkelijk eenzelvig daar te wezen?... Heeft Liefdeloosheid 't Kwaad dan niet geteeld?... En zal de Geest des Kwaden vrekend over Den dood der Liefde zijn, als of hij, verre Van in dien dood de reden zijns bestaans Te zien, iets tegenstrijdig aan het zelve Er in gevonden had?... Dat 's ondoorgrondbaar... En echter spraken zij van ‘kennen’ door ‘Verwoesten’?... Daarin zijn zij eens met wat De slotsom was van mijn bereeknen, toen Ik 't plan des aanslags heb beraamd? - Om 't even. - Zij wezen uit den Goede of uit den Kwade, Wat ik hier mogt vernemen, 't heeft mij in De hoop gevestigd dat de Waarheid, reeds Zoo lang gezocht, mij uit Vernieling toch Geworden moet. - Meer hoeft mij niet. - Ligt hangt Nu de uitgebreidheid der te winnen Kennis Van de uitgestrektheid der Vernieling af?... Mijn plan zij dus verbreed: ten verste wil Ik 't drijven... Slagt ik d'Oviedo die Alreeds des doods is, en Tenorio Die 't eerlang zal - dan vaag ik, van uit 't boek Der stammen, een doorluchtig huis en ik Verniel geheele Landen door den krijg...
[pagina 196]
Dat opzet weze de genadeslag.... Nog zei mij de Inspraak dat men Waarheid aan Kan staren uit de diepten eener ziele, Door 't stormen van het Ongeloof verwoest... Welaan, mijn Leerling! 't storm' dus in dijn ziele, Het Ongeloof... en bleef 't Geheim mij zwart... Dan - beiden dood, hun Land in vier en vlam, En in dien viere, volgens 't woord der Inspraak, Dan 't schoone Waarheidlicht zien gloren. - En Nu stadwaarts... Doch - waar zit die Afrikaan thans?... Liefst schel ik hem, of 'k breek hier nog den nek. - (Blaast een sein. - De Moor verschijnt, in Gonzalvo's mantel gewikkeld. Roept tot zijnen knecht.) He! herwaarts, Moor! Reik uwe hand den Meester... - Dus wel... en nu, vooruit! (Is van tusschen de rotsen afgestegen en vertrekt. - Plotseling houdt hij stil en betast zich. - Aan den Moor die henen ging.) Dan wacht eens - ik Gemis mijn mantel...? (Begint te zoeken, doch bemerkt weldra zijnen knecht bezig met het kleedingstuk uit te schieten.) Ha! wel zoo... Hoe kwam Die eedle pij op dien nietsweerdgen schouder?... O, ja, 'k herinner mij... Het dunkt me - of mijn Kleedij voegt alle man... Voorwaar, dat doet ze, Ten minste metaphorisch... (Aan den Moor.) Kom - gezwind; Doe mij den tabberd aan... (Staat en toeft, den rug gekeerd naar zijnen knecht, als om den mantel op de schouderen te ontvangen. - Ondertusschen houdt deze het
[pagina 197]
kleedingstuk immer in handen, terwijl hij allerlei vreemdsoortige teekens slaakt. - Gonzalvo wendt zich eensklaps vrevelig om. - Aan den Moor.) Wat schort hem nu?... Ik sta en wacht - en hij gebaart of ging Hij ons aanbidden?... (De Moor staakt zijne pantomime en wikkelt Gonzalvo in den mantel. - Terwijl zijn knecht hem dus aankleedt.) Ben 'k doorweekt als een Verdronken, 'k voel 't te wel dan dat het mij Uw baviaanmimiek te kennen geve, En door uw schuld ben ik het vruchtloos, Zwarte. - 't Is 't enkel mantelbrengen van daar straks Dat mij, misschien, 't niet goed verstaan gekost heeft Der andre zaken... En zoo blijft het waar ‘Dat de armzaalgste niet een wereld kan Vergruizen van vernuft en trots, en dat men Zijn meester of nog erger vond, in wat Men zijnen slaaf - of zelfs nog minder achtte.’ (Aan den Moor die hem nog immer opschikt.) - Wat plooit en kneedt hij mij dus steeds nog om Het lijf?... Het is of wond hij me in een baarkleed...? Slechts jammer dat 't mij dunkt of het werd ‘aavregts’ Mij omgehangen. - Marsch! de dolk ontbloot, De fakkel aan - en voorgelicht, Kabouter! (Beiden af, tusschen de rotsen.)

Vorige Volgende

Tusschenspel.