Johan van der Heyden, magister

[p. 176]

[XV]

DEEL HET NAJAAR DOOR WAS DE stad niet zonder krijgsvolk geweest. Meestal waren het maar doortrekkende benden, die van Den Bosch over Turnhout afzakten naar Herentals, Lier of Antwerpen. Soms waren het kleine compagnies, enkele ruiters met gevolg; soms heele troepen ruiters, met talrijke vendels voetknechten die naar het Noorden optrokken.

De Magistraat van de stad had herhaaldelijk gepoogd deze doortochten af te koopen; maar de onkosten liepen telkens hoog en in de meeste gevallen gold de overeenkomst niet meer wanneer de troepen vertrokken waren en door versche benden opgevolgd werden.

Als Johan van der Heyden op Allerzielen uit Sint-Pieters kwam, waar de dienst geëindigd was, lag de Markt vol krijgsvolk. Langs Pottersstraat en Otterstraat stonden de wagens gereid. Vóór het stadhuis wachtten de manschappen op verdere bevelen. Van den stadsschrijver, die zich naar het huis van den koordeken spoedde, vernam Johan dat de graaf van Waldeck, de aanvoerder van de troepen, met de Magistraat onderhandelde over vrijkoop of inkwartiering.

Lang moest er op de beslissing niet gewacht worden. Tegen

[p. 177]

den middag deed de stadsroeper zijn ronde en kondigde de inkwartiering af. Tegen den avond lagen er bij magister van der Heyden in de Otterstraat een foerier en vijf voetknechten. Tegen de verwachting in, gedroegen de manschappen zich op voortreffelijke manier. De voetknechten lagen in het ruime achterhuis op stroo en kregen, volgens overeenkomst, brood, bier en wijn. De foerier zelf was aan de tafel van den magister te gast.

Het werd een aangename avond. De krijgsman, die van de kanten van Brussel afkomstig was, kon gezellig vertellen en was niet uitgepraat over het soldatenleven. ‘Alle dagen afwisseling’, schertste hij, ‘elken dag is de wereld nieuw, men ziet land en volk en leeft onbezorgd. Er is overal brood en vleesch en wie een dapper hart heeft, krijgt menige gelegenheid dit te toonen!’

Rina, die met Peter en Marilleke aan tafel zat, wilde weten of dat alles zoo aangenaam was voor zijn ouders, als hij die ten minste nog bezat.

De krijgsman glimlachte: ‘Vader en moeder? Ze leven allebei nog. Ze zouden mij misschien wel liever thuishouden, maar ze weten dat ik hier gevonden heb wat ik zocht, en daarbij, wanneer wij met den tros langs het Brusselsche trekken, is er altijd gelegenheid om de goede oudjes even te gaan opzoeken.’

Tot laat in den nacht verhaalde hij over de tochten in het Noorden, - hij had den strijd tegen Gelder meegemaakt.

's Anderendaags kwam onverwacht bevel om op te rukken. Klaroenen schalden aan al de hoeken van de stad. En tegen den avond lag Turnhout rustig onder den strakken vrieshemel.

Dien avond wachtte Peter van der Heyden zijn vader op, wanneer deze uit de school huiswaarts keerde.

Hij verschoot toen hij den jongen man zag: ‘Wat is er thuis?’ vroeg hij bezorgd.

‘Niets, vader.’

‘Waarom dan...?’

‘Vader, laat mij gaan?’

[p. 178]

‘Wat bedoelt ge, jongen?’ Plots ging hem een licht op. ‘Die krijgsman?’

‘Vader, laat mij gaan?’ drong Peter aan.

‘Onzin!’ antwoordde Johan onwillig. ‘Wat wilt ge hier weg op avontuur? Hier is uw thuis, hier is later uw brood...’ ‘Dat weet ik vader’, antwoordde de jonge man, ‘maar dàt is het niet! Ik voel mij hier eng, hier ligt mijn weg niet... Laat mij...’

‘Nooit!’ besliste van der Heyden kort en snijdend. Waar zijn jongen die gekke gedachten uithaalde? Hij had hem nu jaren gevormd, zijn geest gestoffeerd met al de wetenschap die hij bereiken kon; de kanunniken van Sint-Pieters hadden hem vertrouwd gemaakt met wijsbegeerte en de beginselen van godgeleerdheid, hopend dat hij misschien den weg naar Leuven zou gekozen hebben; maar daarheen ging de voorkeur van den jongen man niet. Voor de muziek had hij leiding gekregen van meesters uit Antwerpen en Den Bosch. Johan zelf bestemde hem als zijn opvolger, waar hij nu reeds zijn helper mocht zijn in de Latijnsche school, En nu zouden die schoone plannen, die zoo dicht bij hun verwezenlijking waren, verijdeld worden door een jongensgril?

‘Nooit!’ herhaalde van der Heyden en de jonge man wist dat tegen dergelijke beslissing geen beroep was. ‘En geen woord meer daarover!’

Op Kerstavond, toen iedereen in het magisterhuis meende ter ruste te gaan, viel de deurklopper bonzend op de poort.

[p. 179]

Er werd niemand meer verwacht. Buiten was 't storm en de wind gierde in de schouw.

‘Ik doe zelf open!’ Johan van der Heyden stond recht en ging naar de deur. ‘Wie daar?’ riep hij.

‘Goed volk!’ antwoordde een jonge stem.

‘Yvo Sanegrain! Of ik moet me erg vergissen!’ mompelde Johan. Hij lei den ketting op de deur en opende op een spleet. ‘Waarachtig, ja!’ Hij wierp den ketting los. ‘Kom binnen, jonge heer, en wil me verontschuldigen dat ik u zoolang in regen en wind liet staan. Maar de tijden zijn zoo onrustig, dat men hier in het hartje van de stad bij avond de deur op dubbelen grendel moet houden. Kom mee, in de kamer brandt een lekker vuur in den haard!’

De kamerdeur werd opengeworpen en een blije stem verwelkomde: ‘Yvo! Dat is een goede gedachte geweest!’

‘Peter, toch thuis!’

Beide vrienden drukten elkaar de hand. Mantel en hoed werden weggehangen. Rina wierp enkele houtblokken in het vuur.

‘Ge zult het niet te warm hebben’, glimlachte ze als Yvo vóór haar boog.

‘Goeden avond! Het spijt me dat ik dit gezellig familiekringetje zoo laat nog kom storen.’

Zijn oogen vielen op Marilleke. ‘Jonkvrouwe’, groette hij en boog. Als hij opkeek zag hij haar oogen en dit verwarde hem.

Hij zat aan bij den haard en verhaalde dat hij Kerstdag thuis mocht komen vieren. Daar had hij de verre reis wel voor overgehad. In de apotheek van zijn oom waren meer leergasten, zoodat hij gerust weggekund had. En zelfs wanneer het uiterst moeilijk geweest was, zou hij toch wel middel gevonden hebben om...

‘Gij houdt wel veel aan uw geboortestad’, deed Johan opmerken.

De jonge Sanegrain keek hem aan met vragenden blik; vermoedde hij meer achter de onschuldige woorden?

[p. 180]

Dan verhaalde hij verder over zijn studies, over het kleurige leven te Antwerpen en over de reis die hij in het najaar met zijn oom gedaan had naar Utrecht, waar zij bij verschillende hooggeleerde professoren op bezoek geweest waren. Volgend jaar zou hij naar de hoogeschool gaan om examen af te leggen.

Van der Heyden merkte al dadelijk hoe hij angstvallig vermeed te gewagen over de scherpe godsdiensttwisten, die de Scheldestad verscheurden, En dat beviel hem, in zekeren zin, hoewel de kommer om den jongen zelf hem niet losliet.

Het werd late avond. Eindelijk moest hij gaan. Hij groette Rina en dankte om den gezelligen avond. Hij groette Marilleke, dat bloeiende kind, en weerloos was hij onder den zachten toover van haar oogen. En Peter, zijn vriend, groette hij.

Johan deed hem uitgeleide. In de gang, als hij zijn mantel omgeworpen had, draalde hij een oogenblik. Plots bleef hij vóór van der Heyden staan en keek hem aan:

‘Wees niet boos op me, omdat ik zoo laat kwam. Ik weet dat het anders moest. Maar... dit huis werd me door vader verboden!’ zei hij zacht.

Johan zag hoe het hem moeilijk viel dit te zeggen. Hij glimlachte: ‘Wij kunnen zooveel begrijpen...’ Dan schertste hij: ‘Zoodat ge tegen den wil van uw vader in...?’

De jonge Sanegrain boog het hoofd. ‘Het heeft me veel gekost’, zei hij bitter. ‘Maar gij zijt mijn geestelijke vader en...’ Hij zweeg en keek van der Heyden verward aan.

‘Ja, ja’, knikte van der Heyden peinzend. Dan werd zijn gelaat streng. ‘En toch moet ge aan uw vader gehoorzamen’, zei hij beslist, ‘niettegenstaande alles’.

‘Ja, dat begrijp ik’, antwoordde de jonge man bleek.

‘Niet alleen begrijpen, maar ook doen!’

‘Ja... ook doen’, zei de jonge Sanegrain dof.

Johan opende de deur. Het regende niet meer; hoog dreven donkere wolken in jagende vlucht, er zaten sterren en een strakke maan aan den hemel.

[p. 181]

Het sloeg op Sint-Pieters en het helle beiaardliedje rinkelde over de slapende stede.

‘Luister’, zei van der Heyden,‘hebt ge den nieuwen beiaard al gehoord? Zoo'n blije klank in den donkeren nacht; het kan een voorteeken zijn! Goeden nacht en zalig Kerstfeest!’

‘Goeden nacht!’ Het gerucht der stappen verstierf.

In de gang stond Johan peinzend.