Johan van der Heyden, magister

[p. 96]

[VII]

ALS DE WINTER IN AANTOCHT WAS, vroegen de menschen zich af of er ditmaal een einde zou komen aan de ellende die ze de vorige jaren hadden doorgemaakt. De strooptochten van de Geldersche rooversbenden zaten nog versch in 't geheugen; de hongersnood die nu drie jaar na elkaar gewoed had, deed met angst den komenden winter tegemoetzien. En de keizerlijke beden hielden niet op, er was geld en nog geld noodig voor de krijgstochten van Karel V. Maar er waren teekens die er op wezen, dat het in de Vrijheid naar betere tijden ging. De wevers hadden nog volop werk; door toedoen van de koningin was een groote bestelling binnengekomen voor het land van Henegouwen en pas eenige dagen geleden waren enkele tijkmeesters naar Kamerijk afgereisd, waar naar Turnhoutsch tijk-met-lood gevraagd was. En ook de pottenbakkers hadden werk te over; op de Meirgoren smeulden de groote steenhoopen, want achter het Kasteel moesten woningen en stallingen gebouwd worden voor het personeel van den Valkenhove. De stadhouder zou zijn verblijf nemen in de Warande, waar ook de weigezellen hun huis zouden krijgen. Stalling en rennen voor paarden en honden moesten zoo spoedig mogelijk gebouwd worden.

[p. 97]

En dra liep het gerucht dat de Vrouwe van Turnhout van de Warande, die wild en ongekapt als jachtgebied achter het Kasteel lag, een prachtig park wilde maken. Er werd verteld dat alles zou uitgeroeid worden, dat alle boom en gewas zou vervangen worden door planten en hout uit de nieuw ontdekte wereld. Er werd zooveel verteld... Maar naderhand bleek dat de verbeelding een paar menschen parten had gespeeld. De reusachtige eiken, die hoog boven het struikgewas uitstaken, werden wijselijk gespaard. Groote wegen werden getrokken, die van het Kasteel uitliepen tot de verre bosschen van het Stokt. Versch hout werd aangeplant. De Wouwsche planters leverden allerhande rijs, nadat de ploeg door 't land was gedreven en de spitters de harde grondlaag hadden gebroken. 's Zaterdags stond een lange rij werkvolk aan de deur van den intendant om de verdiende stuivers en den pot bier.

Uit Antwerpen waren twee landmeters gekomen, die heel de streek van de Hessie tot aan den Heetendaelschen kei in plan zetten. Er werd verteld dat langs dien kant de groote siertuinen moesten komen, maar dat bleek zuivere onzin te zijn, want van die magere heigronden was in der eeuwigheid geen tuingrond te tooveren. Anderen wisten dat de koningin het water moest hebben dat ginder op de Hessie in de groote venen stond, om het af te leiden naar de vijvers en fonteinen, die in het park moesten gegraven en gemaakt worden. In 't putteke van den winter, wanneer anders zooveel geringe menschen zonder brood zaten, de huizen afgingen om een aalmoes en elken Zaterdag aan de abdijpoort te Corsendonck of te Postel stonden, werden nog in de zestig werkliê aangeworven, die graafwerk te verrichten kregen. Er was een nette stuiver te verdienen, elke week kwam er een konvooi graan uit Aarschot binnen en bij de maalders lag de molen nooit stil.

D'een na d'ander waren de gilden en vereenigingen die de Vrouwe van Turnhout bij haar blijde intrede verwelkomd hadden, op het Kasteel verzocht geweest. Eerst de Magistraat,

[p. 98]

de bedezetters en aardmeesters, de H.-Geestmeesters, de schepenbanken van Schoonbroek, Severdonk en Oosthoven, later de gilden met hun dekens en oudermannen, de gildebroeders van de lakengilde, van de tijkwevers, de kleermakers, de huidevetters, de pottenbakkers, de kolveniersgilde en de aloude biegilde van Sint Ambrosius. Die vroeger 't hardst gespookt hadden over 't groot volk, hadden thans geen woorden genoeg om de vriendelijkheid van de koningin te prijzen en de hartelijkheid van de ontvangst, mitsgaders de zoetheid van den heerlijken malvezijn naar waarde te loven.

Toen Johan van der Heyden op een winteravond van de school terugkeerde, stond er een bode van het Kasteel aan zijn deur met de boodschap, dat het Haar Hoogheid de Koningin behaagd had hem dezen avond op het Kasteel te nooden. Verrast keek Johan op, maar al spoedig herinnerde hij zich de belofte die Maria van Hongarije hem na de opvoering van het feestspel gedaan had. Hij had amper den tijd om zijn mooiste kleederen aan te doen. Rina haalde zijn donkere pelsenmuts uit de doos, - ze geurde naar kamille en lavendel, - en hing hem den fluweelen mantel om.

Buiten viel poedersneeuw en de hardgevroren grond klonk onder den voet. Aan het Kasteel trad D'Hose hem tegemoet. ‘Had ik wel verwacht!’ lachte hij. ‘Ik heb hier onder de boomen gewacht. Maar 't is geen lente, dat kan ik u verzekeren!’

Johan zag zijn kale kleeren en zijn mager gesneden gezicht. ‘Kom, laten we gaan’, zei hij, als het traag zeven uur op Sint-Pieters sloeg.

De hellebardiers die aan weerszoden van de ophaalbrug op wacht stonden, verwittigden den intendant en een fakkeldrager bracht ze op de binnenkoer van het Kasteel. Uit alle vensters straalde licht, dat een vreemde toover schiep om het wriemelend spel van de vallende vlokken.

Ze werden bovengeleid in een groote zaal. De warme, geurige lucht kwam hun tegen. In den breeden haard knepperde een

[p. 99]

vuur van berkestammen. Midden de kamer hing een bronzen luchter met brandende kaarsen; het milde licht vloeide door de kamer, blikkerde in de kleine ruitjes van de geloken vensters, droomde op de groote portretten aan den wand en speelde in de heraldieke schilden boven de schouw. Het was onwezenlijk stil.

Toen hoorden ze plots licht gekraak, een deur gleed open en licht glimlachend trad de Vrouwe van Turnhout op hen toe. Ze bogen eerbiedig.

‘De twee dichters wezen gegroet!’ sprak ze minzaam. ‘Wilt u plaats nemen?’ Zij ging zitten in den breeden zetel die dichtst bij het vuur stond.

Johan kon haar van terzij zien. Ze was eenvoudig gekleed, een zwart fluweelen kleed met hermelijnen band die breed over de schouders viel. De witzijden muts met zacht schitterenden gouddraad in den rand viel laag op haar voorhoofd.

Ze was eer klein, een stille vrouw, maar de donkere oogen leefden.

‘Het wintert buiten!’ ging ze voort, terwijl ze den zijden sjaal, dien ze om den hals had, losdeed.

Het vuur knapperde lustig en hoog in de schouw gonsde het donker geluid van den wind.

‘Ik heb u hier verzocht, in de eerste plaats om u beiden nog eens te danken om al het heerlijke dat bij mijn komst vertoond werd. Gelooft me vrij, ik heb reeds veel in de wereld gezien, maar wat me hier te beurt viel, mag overal gezien worden. En wie was de dichter, wie de ontwerper, wie de musicus die het schoone spel tot zoo'n harmonie schiepen?’ Van der Heyden keek D'Hose aan en zweeg. Verward sloeg hij de oogen neer.

‘Majesteit’, antwoordde hij, ‘ieders deel is niet uit te meten. Het is gegaan zooals met het bouwen van een huis; d'een brengt steen en d'ander specie, er zijn er die metselen en anderen weer die timmeren en de schilder legt schoone kleur op de doodsche muren...’

[p. 100]

Zij glimlachte. ‘Dichter!... Schooner lof kondt ge de Kamer van Rhetorijken niet toezwaaien. Maar, ik wensch toch meer te weten. Toen mijn keizerlijke broeder afscheid kwam nemen te Brussel, zei hij me: ‘Misschien krijgt ge te Turnhout wel eens het kinderkoor te hooren, dat verrukkelijk voor me gezongen heeft op de binnenkoer van het Kasteel. En groet den meester die zijn scholieren zoo fijn drilde. Ja, dat zei hij! En wien moet ik deze boodschap nu overbrengen?’

D'Hose keek Johan glimlachend aan. ‘Majesteit, ik moet mijn stem maar laten hooren, om U te overtuigen dat ik die gelukkige niet zijn kan.’

‘Als Uw Hoogheid het verlangt zullen mijn zangertjes U op dezelfde plaats dezelfde liederen zingen. En voor loon verlangen ze maar U zoo te behagen, als ze den keizer behaagden...’ boog Johan.

‘Ja’, antwoordde de koningin nadenkend. ‘Misschien verlang ik nog meer. Misschien is de roep mij voorafgegaan dat de jacht mijn eenig genot is. God helpe mij, als ik het hert niet meer kan najagen en den valk werpen, zal het leven veel van zijn bekoring voor mij verloren hebben. Maar de muziek roept vele dingen in mij wakker die mij dierbaar zijn. Ik heb in mijn bibliotheek een verzameling Hongaarsche liederen, waarvan de muziek mij herinnert aan lang vervlogen dagen. Wat dunkt u, magister, zouden uw zangers die liederen kunnen zingen?’

‘Een wensch van Uw Hoogheid is mij als een bevel... Wanneer verlangt Uw Majesteit?’

‘Willen we zeggen elke maand een zangavondje? Telkens niet alles nieuw, natuurlijk. Ik laat een paar dagen op voorhand verwittigen. En u, facteur van de Kamer, heb ik ook iets te vragen. Te Brussel gaf de Kamer ‘De Korenbloem’ om de maand een voorstelling van een of ander spel van sinnen, of een sotternie... Ik weet nu niet of hier...’

D'Hose boog reeds. ‘Als ons stamelen U kan verheugen...’ ‘Weet ge, we zullen én zang én tooneel voor één avond

[p. 101]

nemen.’ Ze stond recht. ‘En nu moet ik nog de schuld vereffenen die ik tegenover u heb aangegaan. Wilt ge me volgen?’

Een dienaar boog, opende de deur langswaar de vorstin gekomen was en ze traden in de bibliotheek. Langs de wanden stonden kasten gereid, waar folianten naast kleinere boeken lagen. Achter glas lagen perkamenten rollen. De groote tafel midden de kamer was bedekt met papieren en opengeslagen boeken. Inkt en veeren stonden gereed. In een hoek stond een van die nieuwerwetsche stoven waarin steenkool gestookt werd, die uit het verre Walenland moest worden aangevoerd. Er hing een zachte warmte; de leeren banden van de boeken roken vertrouwd en op de kaarsen wiegden de stille vlammen. ‘Hier was misschien wel eens rond te kijken, maar dat geschiedt op een anderen keer. Mijn schrijver toont u dan wel eens de oude perkamenten en ook de laatste drukken. Titus Livius en Seneca voor wie Rome mint. “Legenda aurea” van Gods lieve heiligen en “Ars amoris” van de wereld. “Canzoni” van Petrarca en wie de “lingua gallica” machtig is, kan zich verlustigen in den “Chevalier errant”. En hier is, wat maar gering is tegenover wat ik ontving. Den latinist kan dit “Rosarium mysticum” wellicht bevallen. En den facteur deze “Jesu Christi Vita”...’

Ze reikte hun een prachtig gebonden boekje toe.

‘En vreest niet’, glimlachte ze, ‘ze dragen de keizerlijke goedkeuring...’

Ze zag de plotse bleekheid niet die D'Hose's gelaat sloeg. Hij dierf niet opzien, hij moest onmenschelijke pogingen doen om het trillen van zijn handen te verbergen.

‘Trouwens’, ging de vorstin verder, ‘de Kamer heeft niet alleen tot taak de menschen te verlustigen, maar ze in het goede te bevestigen. En ik reken op u beiden om mij te helpen in den strijd tegen de vlugschriften en boeken die van uit den vreemde worden binnengesmokkeld en zonder keizerlijke goedkeuring de zoogezegde nieuwe religie verdedigen. Ook de Kamer heeft hier een rol te vervullen en misschien

[p. 102]

was het wel goed te statuten van de vereeniging met het oog daarop te herzien. Maar er komen nog dagen... Heeren, ik groet u!’

Maria van Hongarije boog en zoo deden Johan en D'Hose. Wanneer zij opkeken stond de vorstin vóór hen, en het was niet langer de zachte, vriendelijke Vrouwe, die haast gezellig met hen aan den haard gekeuveld had. Haar oogen stonden koud en gebiedend in het strenge gelaat en het gebaar van den neerhangenden arm teekende kracht. Achter haar stonden haar dienaars, eerbiedig. Haast onmerkbaar knikte ze, keerde zich om en ging statig en trotsch de kamer uit. ‘Een wondere vrouw’, zei van der Heyden als ze buiten het Kasteel waren.

‘Ja, ja’, antwoordde D'Hose peinzend. ‘En...’ wilde hij verder spreken, maar hij aarzelde en zweeg.

Denzelfden avond brachten twee boden van 't Kasteel een korf kroontjeskoeken in D'Hose's winkel, vanwege de Vrouwe van Turnhout, en een stuk lijnwaad. In de Otterstraat, waar van der Heyden woonde, werd een zijden doek voor de vrouw des huizes afgegeven.