Johan van der Heyden, magister

[p. 37]

[III]

BAMIS WAS IN 'T LAND MET EINDElooze regendagen. De straten waren slijkpoelen; alleen het middenpad van kelen bleef droog. Het avondlof in de kerk was vervroegd; de zangertjes en kriaaltjes moesten voor het donker thuisgeraken en de kinderen van 's Heeren Hoeven, naar Severdonk toe, woonden ver.

Dien avond zat van der Heyden op de pastorij te Beerse. Buiten huilde de wind en de regen gutste tegen de vensterluiken aan. Maar in den haard vlamde lustig een breed vuur van geurig berkenhout.

Pastoor Grouselmans had eten laten opdienen; warm bier met roggebrood en konijn. Er was veel wild, tot in de hovingen drongen de konijnen al door.

Nu zaten ze bij den haard. Er was alleen de dansende vlammengloed van het houtvuur en hoog in de schouw het gierend gezoef van den stormwind.

Van der Heyden had verteld over de voorbije maanden, over lief en leed, over zijn scholieren, over de ontvangst van den keizer.

‘Nog terug naar de hei?’ plaagde Grouselmans.

[p. 38]

Van der Heyden schudde het hoofd. ‘De hel...’ fluisterde hij. Hij trommelde met de vingers op zijn stoel. Er staat een hut in de hei, tegen den Konijnenberg... Hij weet dat, hij ziet dat met ontstellende duidelijkheid.

‘Ik heb niet alleen mijn school’, antwoordde Johan. ‘Er Is ook dat kinderkoor. En nu van de Venne ziek is, moet Ik het orgel houden.’ Hij glimlachte heimelijk. ‘Mag ik...’ voegde hij er fluisterend aan toe.

‘Joris D'Hose maakte den tekst voor den Keizersgroet. Ge weet wat over hem verteld wordt?’

Johan keek hem strak aan, maar zijn mond bleef gesloten,

‘Hoed u voor dien man!’ waarschuwde Grouselmans. ‘Hij is er meer dan eens van verdacht geweest die kettersche bijbels verspreid te hebben. Hij moet wat meer doen dan onschuldige doodsantjes drukken.’

Van der Heyden haalde de schouders op. ‘Hij schijnt mij een heel vroom man te zijn’, zei hij eenvoudig. ‘En hij is facteur van de Kamer...’

Grouselmans keek hem scherp aan. ‘Zoo... Reeds elkaar gevonden? Het was ruim zoo goed dat ge uw avonden op een andere manier kondt doorbrengen. En hoe gaat het in de hei? Wanneer?’

Van der Heyden keek weg, hij kon dien blik niet dragen.

‘Ik zou naar Maaike moeten gaan...’ zei hij zacht.

‘Mensch! Zijt ge daar nog niet geweest?’

‘Neen. Ik had geen tijd. Toch, ik had wel tijd, maar... wat wil ik doen?’ Het was als een kreet van vertwijfeling.

Grouselmans zweeg. Ja, wat moest hij doen? Hij wist wel hoe het ginder aan den Konijnenberg gestaan en gelegen was. Maar het was niet goed voor dezen jongen man alleen te zijn. De weg was getrokken, hij moest gevolgd worden.

‘Jongen toch’, zei hij zacht. Maar meer kon hij niet zeggen. Wanneer hij hem uitgeleide deed tot aan de poort bij de gracht, - de wind was gaan liggen en het regende niet meer, - zei hij: ‘Jongen, dat moet opgelost worden!’

Hij kon het gelaat van den jongen man niet zien; maar hij

[p. 39]

hoorde de vertwijfeling in die stem: ‘Wat moet ik doen? Wat moet ik doen?’ En toen begreep hij waarom hij dien avond gekomen was.

Hij is 's anderendaags naar de hut bij den Konijnenberg gegaan, pastoor Grouselmans. Hij heeft Maaike gezien, een bloeiend kind. Hij heeft haar moeder gezien, ziek en afgeteerd. En de kinderen, de vele kinderen, die last en zorg bijbrengen. Hij heeft over berusting gesproken en over den heiligen wil Gods en over betere tijden die misschien in aantocht waren, - wie kende het ondoorgrondelijk geheim van Gods raadsbesluiten? Maar waar hij voor gekomen was, daar sprak hij niet over. En dat knaagde hem als hij huiswaarts ging.

Maaike keek hem na. Zij kende zijn goed hart, dikwijls had zij hem haar nood geklaagd en steeds had hij geholpen naar beste vermogen. Maar de vraag die heel den nanoen op haar lippen brandde, heeft zij hem niet durven stellen. En er vreet een onrust aan baar hart...

Elken dag na de achtuurmis was Rina, meester de Roode's dochter, op het Begijnhof. Een jonge stap binnen de stille

[p. 40]

muren en de harde val van den klopper op de deur. Begijntje van Poppel kende dat. Dan kwam er een glimlach op haar oud gelaat en leven in haar oogen. Ze had haar stille vreugde aan de vlugge doening van het meisje.

‘Ge zijt bekwaam’, prees ze. ‘Ja, ja’, knikte ze, ‘ge weet wat een huishouden is.’

Het meisje keek haar peinzend aan. ‘Wat bedoelt ge daarmee, tante?’

Daar zat een kommer in die jonge stem. Zou zij vragen? Misschien was de Roode weer minder goed gemutst; dat was nog wel gebeurd, het leven is niet altijd gemakkelijk met mannen. Goddank, dat ze in den tijd niet... Maar kom, daar kon ze nu best over zwijgen.

‘Wie ik gisteren hier had’, vertelde ze, zonder aandacht te geven op de gestelde vraag, ‘vrouw van de Marijne. En wat ze te vertellen wist? Maar ge weet misschien meer over den jongen magister dan ik hier herhalen kan?’

Rina deed of ze de vraag niet hoorde.

‘Weet ge dat er in de groote families zeer gunstig over hem gesproken wordt? Bij schout Lauwereys geeft hij 's avonds Latijn aan de twee jongens. En ook bij van de Marijne, den tijkmeester, is hij gevraagd. En dat de schout van Beerse drie keer te week met zijn jongens naar Turnhout komt om lessen te laten overhooren en werken te laten opgeven, wie heeft mij dat verteld? Gij of...’

‘Ik heb dat verteld’, antwoordde Rina rustig.

‘Heere, dat wordt een mirakel’, schertste het begijntje.

‘Dat komt zóó uit de hei, een boer op klompen, en...’

‘Tante, gij zult dat niet meer zeggen...’ Rina's stem was rustig gebleven, haar oogen stonden hard en onbewogen.

Begijntje keek haar ontsteld aan. ‘Kind, wat waarheid is mag toch gezegd worden? Daar is niks boos mee bedoeld. Een mirakel is 't dat iemand, die eerst onder de koe zat en in 't zand...’

‘Tante!’ De stem sloeg over in hoogen, schrillen roep.

[p. 41]

Maar de harde oogen stonden sterk, beheerscht in dat strakgespannen gelaat.

‘Nu, nu... Het raakt u toch niet, meisje. Waarom u boos maken?’

‘Omdat ik hem liefheb’, antwoordde ze dof en het was of haar trots brak. Zij sloeg de oogen neer, een blos klom naar haar aangezicht. Zwaar was de stilte; alleen de trage slag van de klok in den hoek.

‘Zijn we zoover?’ glimlachte begijntje van Poppel. Ze zat stilletjes voor zich uit te kijken. Zoo ging het leven. Misschien heeft ze te lang gedacht dat Rina nog een kind was. Dat was nu voorgoed gedaan, dàt besefte ze nu ten volle. Er groeide een nieuw gevoel in haar; niet meer het stille genoegen om de levensvreugde van dat argelooze kind, maar het warme meevoelen van vreugde en leed die haar deel gingen zijn. Ze wist wat van het leven, begijntje van Poppel; haar zuster was ook dien weg gegaan.

‘Kind’, zei ze rustig en haar oogen waren mild wanneer ze Rina aankeek. ‘Het leven kan schoon en goed zijn. Als hij u liefheeft...’

‘Dat weet ik niet’, fluisterde Rina. Het was als een ingehouden snik. En zonder omzien ging ze heen, trok de deur toe. In 't achterhuis was de stilte, en dat deed goed. Met het brandend voorhoofd tegen de koele ruitjes, zwierven haar oogen over de akkers die naar den boschkant glooiden. Ginder stonden de kale boomen, mager op een grijzen hemel, en een eenzame vogel roeide traag door de lucht.

[p. 42]

‘Dat zal niet gaan, Johan’, had Maaike gefluisterd. Johan van der Heyden hoorde nog haar stem, die moe was en droef. En dan had hij niets meer gezegd, maar was gegaan, in den nacht.

Daar waren de donkere bosschen en het wilde geluid van den wind. Maar hij hoorde nog altijd die stem: ‘Dat zal niet gaan.’

Wat had hij lang tegen dien gang opgezien. Er was de geheugenis aan voorbije schoone dagen; haar stem die licht was van blijdschap en de blik van haar oogen die hem verwarde. Zijn hart was in de hei. Maaike die op den berg stond; de wind speelde in haar hoofddoek en hij wuifde haar van verre toe. Maaike die zorgzaam de kleine mannen bemoedert; hij hoort haar vermanende stem en dat liedje als de kleine rakkers niet slapen willen; en de angstige zorg om moeder. Maaike die uit de hei komt, de ééne koe en het dwaas springende kalf voor zich uitdrijvend. Maaike die den kreugel met turven door het mulle spoor duwt. Maaike die de magere schooven bindt; de zon brandt en haar aangezicht gloeit. Maaike die bij winterdag het dorre hout sprokkelt; hij ziet haar roode vingers en de bloedkloven in de winterhanden. Maaike! Maaike!

En hij heeft haar gezegd. ‘Maaike, wanneer? Ik zit ginder alleen in Turnhout, en ik blijf daar, ik kan er niet meer weg. Mijn werk is daar, mijn brood is daar. En de hei hier,... gij zult dat misschien niet begrijpen, Maaike...’

‘Toch, ik begrijp dat, Johan’, had ze vol eenvoud geantwoord.

‘Ik heb mijn school van 's morgens tot 's avonds, Maaike. Ik heb mijn kriaaltjes die lederen morgen in de mis en 's avonds in 't lof zingen. En dat vraagt tijd om alles aan te leeren. Bij den schout moet ik les geven, veel andere heb ik moeten afzeggen. Ze willen maar muziek leeren, nadat de keizer mij en mijn zangers complimenteerde.’

‘Wat is dat van den keizer, Johan?’ heeft ze gevraagd.

Hij heeft haar alles verhaald. Hij ziet nog haar glimlach

[p. 43]

en haar oogen. ‘Schoon, Johan!’ heeft ze gezegd. Maar dat hij den Keizersgroet voor Rina van den meester deed uitvoeren, en wel tweemaal, dat heeft hij niet verhaald. Ze had zich kinderlijk verheugd over zijn geluk en gezegd: ‘Misschien kom ik wel eens naar Turnhout om de zangertjes in de mis te hooren. Misschien, als moeder beter wordt...’ Ze had naar hem opgekeken en dan plots gezwegen. Hij ziet nog de pijnlijke vraag in haar oogen.

‘En het houdt niet op’, had hij verder verhaald. ‘De Roode zei me dat de H.-Geesttafel mij gevraagd had om in 't bestuur te zetelen; er zijn veel armen en er moet geholpen worden... En de rederijkers houden er aan dat ik komen zou... Joris D'Hose was gisteren bij me om het te vragen. Kent ge hem misschien?’

‘Neen’, had ze eenvoudig geantwoord. ‘Wat zijn dat, rederijkers?’

Hij had haar alles uitgelegd. En dan werd het wel tijd om te gaan. Wanneer hij nog eens komen zou? ja, dat kon hij moeilijk zeggen, dat zou ze best begrijpen met al zijn werk. Ja, dat begreep ze best. Hij had de stille wanhoop in haar stem niet gehoord.

‘En, Maaike, het gaat nu niet... Het is doodspijtig, maar het kan niet...’ Hij had niet opgekeken en zoo kwam het dat hij de ontzetting in haar oogen niet gezien had.

‘Weet ge, Maaike, misschien... Maar ge weet nooit, moest er iemand in de hei... Ge kunt nooit weten...’

Hij had haar niet aangekeken toen zij bleef zwijgen en die stilte als lood op hem woog. ‘Maaike, Maaike...’ had hij gefluisterd. ‘Het is misschien best zoo. Ik weet niet hoe het ginder zal gaan... Maar als ge mij vergeten kunt...’

Toen had hij haar aangekeken. Hij ziet nog haar groote oogen en den harden glans; de koppige zenuw om den bloedloozen mond. En haar stem hoort hij nog, die moe was en eindeloos droef: ‘Dat zal niet gaan, Johan!’...

Ze had hem niet weerhouden, met geen enkel gebaar. En dan was hij gegaan, in den nacht.

[p. 44]

Daar waren de bosschen en het wilde gehuil van den wind. Hoog dreven de wolken; er was een bleeke maan met een mistkrans, er zou wel regen komen.

In het breede karrespoor glommen de plassen. Maar die zag hij niet. Hij zag die groote oogen en den harden glans, En dat droeve woord: ‘Dat zal niet gaan...’

In de stad bereikte hij zijn woning zonder de nachtwacht gezien te hebben. Op Sint-Pieter sloeg het elf uur.

Wanneer hij de trap opklom, meende hij gerucht te hooren, maar hij kon zich wel vergist hebben. De Roode sliep reeds lang. En wie anders zou...?

Morgen was het weer vroeg dag en wachtte het werk. Zijn rust had hij noodig. Maar de slaap kwam niet. En er beet een wrange pijn aan zijn hart; er was een bitterheid in hem die hem kwelde. ‘Dat zal niet gaan, Johan!...’

Eenzaam en smartelijk ging hij den nacht in.