Agnes

[p. 53]

VI.

Tegen oogsttijd was vader zelf naar den heer geweest en had verkregen dat ik acht dagen mocht thuisblijven, om den oogst te helpen pikken en schuren. Ik begreep al dadelijk dat er thuis iets haperde, want slechts noodgedwongen moest hij dien stap gedaan hebben. Hij viel de heeren maar te voet als het niet anders meer kon. Wanneer ik thuiskwam, en met hem naar het alaam omkeek, zei hij: ‘Moeder kan niet mee.’

Hij keek mij niet aan, en in zijn stem lag berusting. Wetend dat hij alles gezegd had wat hij noodig achtte, drong ik niet aan. Moeder zat buiten op de werf, gebogen over haar kousenmand. Wanneer ik voorbijging, keek zij op en eerst dan zag ik hoe moe haar oogen stonden. Ik was er door de jaren aan gewoon geraakt, haar steeds doende te weten van den vroegen morgen tot den laten avond, zonder één oogenblik respijt, zoodat ik mij niet voorstellen kon dat ziekte of ouderdom ooit macht over haar zouden kunnen krijgen. Er was een drang in mij om goed te zijn voor haar, op een of andere wijze mijn genegenheid te betuigen, maar ik wist niet hoe dit zou kunnen geschieden. Twee-, driemaal ging ik over de werf aan haar voorbij, tot zij ten slotte vroeg: ‘Zoekt gij iets?’ Ik zou bevestigend moeten antwoorden

[p. 54]

hebben, maar schaamde mij en ging voorbij. Ik stond langen tijd in den stal, waar de hitte drukte. In den tuin vond ik de eerste rijpe oogstappels; ze lagen in mijn hand als doorzond ivoor. Wanneer moeder ons te eten riep, lei ik ze vóór haar op de tafel en zei: ‘Daar, moeder!’ Ze nam ze in de hand, snoof den geur op en glimlachte: ‘Daar zullen onze kleine mannen aan smullen!’ Zoo vergat zij zichzelf, en mij pijnde het omdat ze mijn bedoeling niet begrepen had.

Het zware werk op den akker rukte mij uit deze stemming van verteedering. Het was oogstweer zooals de boer zich dat wenschen kon, een stalen zon in een hooge lucht, en zwaar geladen koren. In de geburen ratelde de pikmachine; maar vader kon zich de uitgave niet veroorloven ze voor ons af te huren. Wij gingen er dan met de pik op los. onvervaard, en ik begreep al dadelijk dat vader, in dit gevecht, op mij gebouwd had. Wel hoorde ik moeder den eersten avond zeggen: ‘Spaar hem, het gaat boven zijn krachten!’ maar vader, droomend aan zijn pijp, gaf geen antwoord.

Het was zwaar, en onervaren had ik er mij roekeloos op geworpen. Den eersten avond gloeide mijn lichaam, doorlaaid van de hitte. Ik was haast bedwelmd door den geur van gerijpt stroo en doorzond zand, die mij gansch den dag omgaf en mij tot in den nacht niet verliet. 's Anderen daags herbegon het gevecht; de korenakker, als een zee van reuzelend goud in de ongenadige schittering van de zon, kwam mij als iets oneindig voor, maar ik boog het hoofd en voerde verbeten den strijd, onbekwaam om na te denken, doorgonsd van een dof gezoem door den harden, sonoren slag van mijn bloed. Mijn bewegingen werden machinaal, een strekken en rekken van spieren op vaste maat, één met het rhythme van den anderen slag, dien ik hoorde en waarvan ik de beweging volgen kon door het flitsen van de zon in

[p. 55]

de gezwaaide kling, en den tragen gang van een schaduw. Er was iets tijdeloos in de traag verglijdende uren en den hoogen, strak gespannen hemel. En toch kwam de avond, onverwacht. Wanneer ik opkeek, was het of ik ontwaakte en in een droom had geleefd; mijn oogen zagen een vogel, een dreigende wolk, menschen die langs het pad liepen. Wanneer het tijd was om naar huis te gaan, keek vader mij aan en knikte; ik doorstond den blik die mij vorschend doorschouwde, en tevens een goedkeuring, haast een koestering was. In het smalle wegeltje ging ik achter hem; met moeite kon ik in de maat van zijn tragen, zwaren stap blijven.

Mijn handen gloeiden, en wanneer ik aan tafel naar mijn lepel greep, beet de kramp in mijn handpalm en mijn vingers stonden gestrekt als een klauw. De lepel viel klirrend in mijn bord en de kleine mannen lachten luid; ook moeder had het gehoord, zij keek mij onderzoekend aan en onder dien blik boog ik het hoofd. Terwijl ik verward in mijn zakken zocht, naar iets dat er niet inzat, wachtte ik met gespannen angst op haar vraag. Maar de kinderen zeurden om eten, en zoo kwam het dat mij die vraag bespaard bleef.

Het onweder, dat laag aan den horizon boven de inktzwarte bosschen groeide, bloeide in bleeke flitsen, maar zonder donder, als het begon duister te worden. Vader klom op den berg om het weer te proeven; ik ging hem achterna en stond bij hem als hij zwijgend zijn oogen liet gaan over de wereld, die aan zijn voeten lag: de donkere bosschen, de vaalgrauwe hei en ginder ons korenveld, waar de schooven als 't ware nog gloeiden van het licht, dat ze in den dag glorierijk omspoeld had. ‘Er komt onweer,’ zei hij, en het was alsof hij van man tot man sprak. ‘We zullen den stal sluiten.’

[p. 56]

Er kwam onweer dien nacht, maar de vermoeienis had mij zoo ondermijnd, dat ik in een zwaren, bodemloozen slaap viel, al lichtten dan ook nog de verre bliksems aan de harde dakruit, en rolde al grommend de donder nader en nader. Wanneer ik dan plots wakker werd, - het traag opdoemen van uit den afgrond naar het groeiende licht, - was het niet het bralle geweld van het onweer dat mij gewekt had. Er was milde schijn van rustig licht en een gebogen gestalte over mijn bed. Eén oogenblik bleven mijn oogen geopend; ik sloot ze spoedig, ik had genoeg gezien.

Moeder stond bij mijn bed, haar hand hief de lamp. De schijn had haar gelaat gebeeldhouwd met harde vlakken van licht en schaduw. In dit gelaat leefden alleen haar oogen, rustig lijk vijvers, en diep. Mij schoot te binnen wat wij in de school in onze schriften met eindelooze zorg neerschreven: de oogen zijn de spiegels van de ziel. Ik had moeders ziel gezien.

Mijn hart bonsde in mijn keel en ik deed bovenmenschelijke pogingen om roerloos te blijven liggen. Het waren maar enkele seconden, maar zij duurden een eeuwigheid. Dan voelde ik de hand van moeder op mijn voorhoofd, een oogenblik maar. Ik kon met moeite een snik bedwingen.

Dan voelde ik het licht verzwakken en opende voorzichtig de oogen. De schaduw van moeder leefde, vulde gansch de kamer; in het bleeke licht van een feilen bliksem zag ik haar bij de deur, gebogen, oud, zooals ik haar niet kende. Het is niet in het harde licht van den dag, dat wij menschen en dingen leeren kennen zooals ze zijn. In den krakenden donderslag ging het gerucht van de toeglijdende deur verloren.

's Anderen daags kregen wij tegen den middag klaar. ‘Wij,’ zei vader en ik wist dat mijn deel niet als gering werd beschouwd. Tusschen de schoovenrijen werden de

[p. 57]

panden geëgd, en vader zaaide de rapen. Na een paar dagen mocht het koien geschuurd worden. Ik mende het kleine, driftige paardje van buurman; hoog op den zwaar geladen wagen gezeten, bracht ik den oogst veilig thuis. Onwillekeurig dacht ik terug aan den rit met de schimmels, maar deze vreugde was grooter.

Het meest dringende werk was nu achter den rug, en ik wist wat mij te wachten stond. ‘Wij zijn er mee klaar,’ zei vader en dit woord was vaag en tot niemand gericht. Maar moeder begreep, en ik ook. Er lag iets onzeker in vaders stem; ik stelde mij voor dat ik nu thuisblijven zou, doende in veld en bosch, of in de stallen. Alle dagen aan tafel met de bende kleine mannen. Als vader maar één woord..., - maar hij zweeg, het was mijn vonnis. 's Anderen daags, vroeg in den morgen, vertrok ik. Moeder stond in de deur, met de hand beschermend boven de oogen. Vader was in den stal, maar ik wist dat hij mij nakeek, ik voelde zijn oogen. Ofschoon de lust mij bekroop, durfde ik niet omzien; nooit is een afscheid mij zoo hard gevallen.