|
| |
Vyftiende Pael.
Naerder vertooning van d'eygenschappen der pest.
TOt een waer teecken der voorgehouden oorsaecken, soo bevindt men (alsoo oock in alle oprechte kennissen ontmoet wordt) dat door 't begrijp der gemelde oorsaecken, als in eenen spiegel, de pest gekent wort, en hare vergiftinge, behaelinge, snelheydt des loops, besonderheydt, behoedinge, en voor het meestendeel oock de genesinge. Jae dat een verstandigh mensch, sonder voorder bericht, de genesinge ten vollen mocht achtervolgen. Doch sullen voor den gemeynen man noch voorder uytleggen, 't gene noch dient geweten te worden. Ten eersten, ick laet het ondersoeck der pest, die tot verborgen oordeelen wederhouden wordt: alleen sal ick in haere verklaeringe aenteeckenen, dat hoewel sy boven nature komt, nochtans en komt niet als een schepsel uyt een niet. Den slaenden Engel en stont niet op eenen bergh in de lucht, daer sy geduerigh doorwaeyt, en ververscht wordt; noch op den toren Davids, daer de sonde haer begin hadde; maer wel op eenen verduften dorschvloer. Engelen in de Openbaeringen, storten haere vergifte flesschen, en een derde-deel der menschen sterft. Den wil, oft het woordt Godts, vermocht dit sonder vloer, sonder sweert,
| |
| |
sonder flesschen, en sonder uytstorten: dus door sijn medelijden en maeckt sijne roeden niet door sijn woordt, sijn geweldigh, sijn vast bestendigh woordt: oock ordinaris en geschiet de pest niet door de duyvels, als ampt-lieden, en beuls; sijn goetheyt en wil den mensch niet onder de handen sijns vyants worpen: de eere en blijschap en komt den boosen niet toe, te mogen in onse bederffenisse handtdadigh zijn. De pest by toverye gemaeckt volght de nature. Ten is in des duyvels macht niet boven de natuer te treden. Wil hy eenen steen hebben, hy moetse by steenige beginselen maecken. De wijsen van Pharao en konden geen muggen uyt de stoffe der aerden maecken, die kinderen des waeters zijn, en daerom betuyghden sy, dat in de wondenwercken, door de twee broeders gedaen, den vinger des Heeren was. Dus, indien den duyvel is toegelaeten een pest te maecken, hy moet daer toe nemen de naturelijcke beginselen, die hy weet te verdeessemen by de sijne, als mede haere vetbeeltenis in 't hooghste tot een pest-gift te verwecken. In de tooversche pesten is 't alles naturelijck, behoudelijck den middel van toe te rusten, en te eygenen; deshalven worden oock even by ordinarische middelen genesen, als andere. 't Is waer sy zijn wel een weynigh booser, smaeckende nae de hant des bestierders; soo oock als de gene die door vloecken overkomen, als vergeselschapt staende met de verbeeltenis des haets in 't gift. Ick segh booser, om dat sy snelder dooden; doch alsoo sy door vremden middel komen, de siecken staen begrepen onder een seecker getal, 't welck oock niet groot en is: daer tegen weder oock, worden sy haest verbeden, en geboedt door goede wercken: goede Engelen en maecken noyt pest, dan met groot leetwesen, en medelijden: en wanneer hen d'onderdaenigheydt daer toe brengt, soo is het des Heeren roede, en niet der Engelen. En is der Majesteyts goetheyt betaemigh, dat sijne ampt-lieden straffen met haere aengeschaepen goetheydt, en niet aen en nemen der duyvelen aert, die in de hemelen niet woonen en mach. De
| |
| |
pest die door de vloeck komt, 't zy van een arm mensch, oft van een swangere verlaeten vrouwe, oft van een andere siecken, leggende in de uyterste verlaetentheyt, hoewel de sonde schromelijck is, door de wraecke, en vloeck; doch soo wordt daer uyt veroorsaeckt, door de gehengenisse Godts, als aller wraecken rechter, een plaege, niet uyt de naturelijcke beginselen der pest; maer als een Goddelijcke straffe, over den rijcken meer, als over den armen, ('t welck haer eygen teecken is,) etende 't vetste der runderen, en 't beste der lammeren, drinckende den wijn uyt kostelijcke vaten, en slapende in elpen beene slaep-steden, met en gedenken aen haren gevangenen broeder Joseph. Waerom den Heere haer verwoestinge besweert; die nochtans dickwils door vele en gemeyne aelmoessen te verbidden staet. Den volckrijcken overgang der pest komt uyt de gelegentheydt der plaets, wiens verduftheyt, oft jaerlijcks, oft tijdelijck is, oft wel by onseeckere tijden; soo als door aert-bevingen, spleten der aerden, en verdorven verduften leffas komendt, in ons verdeessemt worden, en bekomen door verbeeltenisse het volkomen pest-gift. Sulcke zijn oock de pesten, die nae belegeringen volgen, die men t'onrecht de vuyligheden toeschrijft: overmits eenige maenden, en lang nae de vuyligheden en de belegeringen, sy eerst beginnen, soo wanneer de plaetsen haer vuyligheyt gereynight hebbende, in ruste beginnen te leven. Waer van d'eenige reden is, dat de lichaemen der verwonde, niet soo diep en worden gedolven, als ten tijde der Heydenen, dit veel nauwer onderhouders der begraeffenisse waeren, dan d'onse. De Heere en heeft niet te vergeefs soo straffelijck geboden, dat men d'opgehange lichaemen voor der Sonnen ondergang soude begraeven: dat elcken Israëlijt eenen lepel moest draegen, op dat hy terstont sijne vuyligheyt soude begraeven. Dat alle de gene, die eenigh doodt lichaem hadde geraeckt, souden onsuyver wesen, hen moeten wasschen, en uyt de gemeynte besijden houden. Alles op dat de lucht niet en worde besmet, niet
| |
| |
alleenelijck dienende tot geestelijcken verstandt; maer oock om de welstant des gemeynen beste, te weten, om te verhoeden, dat des menschen vleesch-deeslem de verdufte lucht niet en vervangt. 't Is dan grootelijcks te beklagen, dat men de misdadigen laet hangen tot eenen spiegel, (kleyn opsicht voorwaer ten behoeve der boosen, in wissel van soo grooten quaet der gemeynte,) welckers verrotte lichaemen de gansche lucht mogen verheven, en die men, door den windt en heet weder, by wijlen een half mijl verre ruyckt. Godt en was dien spiegel niet onbekent, maer ongeacht, in tegenwicht van soo grooten quaet. D'ongehoorsaemheyt van die wet verdient haere natuerelijcke straffe, voor welcke behoedinge die wet ten besten was beschreven. 't Is even beklagelijck, dat der soldaten lichaemen niet soo diep en worden gedolven, als eertijts by de Heydenen; die nu ongelijck dieper met aerde behoorden gedekt te worden. Want den busscheut maeckt verplettinge des vleeschs, neemt wech een stuck vleesch, en laet 'et gat open: daer benessens oock, maeckt eenen vergiften indruck des pulvers, als 't blijckt, door dien 't vleesch stracks swart wort, waer toe loopende de wraeck, verbeeldinge des bloedts, al te lichtelijck een gift bekomen wort; is het niet binnen het leven, immers naer de doodt, wanneer het vleesch bynae door de rottinge verteert zijnde, vetkrijght eene verdustheydt der momie, vergift by die voorseyde wraeckgierige verbeeltenis des bloedts, en wordt in ons, door schrick deses monsters, een ware pest geboren. 't Is met de begraeven lichaemem, als met de paerde-mist, 't welck niet en verduft in korte dagen, soo lange het werm en tot is: maer de verduftheyt komt op het drooge worden, wanneer alle het salpeter daer uyt verroockt is, en streckt tot verwandelinge in een sap; wesende by de verduftheydt alle salpeters balsem te niet gedaen, het welck andersins gehouden sonder verduffen, daer uyt wort getrocken. Hierom komen de pesten eenige maenden na de belegeringen. Siet hoe grooten voedtsel geeft een camper- | |
| |
nouilje van eenen nacht, om dat sy het eerste wesen naer by staet, wesende eenen roock uyt den leffas in sijn eerste en slechste runninge, maer de selve campernouilje verduft zijnde, wort stracks wormsteeckigh, en is in de spijse een louter gift geworden, met eene eygenheyt om ons te versticken. Hier staet een ernstigh gemerck open, dat alsoo de pest eenighlijck is in den bloedt-tarter, alle andere koortsen daer niet in en zijn, dan alleen in de drecken der eerster en tweede verduwinge, in de welke, hoewel daer veel sijsen der giften vallen, en schromelijcke koortsen geven, doch en is in haer noyt den levenden Archei schrick gevonden, als wesende eensdeels onbequaem, om door het sweet te mogen geruymt worden: deshalven soude sijn pest onheelbaer wesen, en daerom is de pest alleen in den bloet-tarter: ick verstae hier door soo wel de derde verduwinge der mage, en andere ingewanden, als het rijck ter huytwaerts staende. Ick hebbe bevonden, dat door pest-schrick en geduerigen tijdt der vreese, geboren is een slijm des bloedt-tarters der maege, waer door sy tegen haer wil, soo wacker zijnde als slaepende, eenen grooten angst, vreese en tegenstrijdt leden, het welck oock wel in de maegh is, nochtans door sweeten (als alle bloet-tarter) verdwenen: en die het lijf niet en hebben opengehouden, maer het sweeten hebben geschorst, hebben eerst bekomen draeyinge des hoofts, daer nae hooft-pijn, korts is hen den eet-lust vergaen, en in een koortse met doodt slaep gevallen, hare pest geen teecken gevende, en aen anderen maer korts nae de doodt; dat my mijn leven lanck sal rouwen. Ick heb 'er verscheyden gesien, die, grooten arbeyt ongewoon zijnde, hebben stercke exercitien gedaen, en in andersins onbevleckte tijden de pest bekomen, door dien den bloedt-tarter met de eerste ruste sijne verduftheyt heeft gekregen uyt de inwendige drecken der tweede verduwinge, een gift met den vleesche t'seffens aendoende, en den Archeus het beeldt des bloedt-tarters gewaer wordende, is door verbaestheyt in schrick gevallen, wiens beelt
| |
| |
tot pest-gift is verwandelt. De droef heyt, naer het seggen van den Wijsen-man, knaeght den geest des levens, soo als de mot de kleederen. Dit knaegen is een gift in een verdufte locht, soo men gevoelt aen het gestadig suchten, daerom maeckt het oock den hertvanck, en veele andere sieckten, volgens den verscheyden heve der vuyligheden: doch en is daer geen schrick-gift, noch en werckt oock den bloet-tarter, dan verteert en verjaegt alleen den levenden geest der nature.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd