|
| |
Veertiende Pael.
Stoffe en uytkomste van de pest.
SOo lang eenigh ding buyten ons bevang is, 't zy het in de lucht, waeteren, oft in de aerde hangt, soo lang en is het geen sieckte, noch eygen oorsaeck; dan het mach een oorsaeck der sieckten worden: want moetende alle sieckte in ons, als haer eygen huys wesen, daer sy hare bestellinge en eynden moet volbrengen, en dat d'eygen oorsaecken van alle wesende dingen zijn en blijven in 't gene uyt de oorsaecken wordt gemaeckt, en onderhouden; soo volght hier uyt, dat 't gene men tot noch toe genoemt heeft voorgaende oorsaecken, (causas antecedentes) maer en zijn oorsaecken, oft causae occasionales, & per accidens: de welcke sonder toe-eygeninge oft appropriatie gansch in ons niet en veroorsaecken. Volgens het welcke sy oock geen genesinge vereyschen; dan wel alleen verhoedinge, en vliedinge der oorsaecken: wy sullen dan voor oogen stellen d'oorsaecken der pest, soo sy noch hebben een uytwendigh wesen, op dat wyse te beter kennen, als sy binnen tot oorsaecken ontsangen zijn. 't Is hier boven geleert, dat de pest niet en komt gesonden, noch geschoten uyt den hemel; dat alle dingen sijne trappen heeft ter rijpigheyt, alle dingen heeft sijn begin, toenemen, stant, afgang, en uytgang. Dat de stoffe der pesten stoffe niet en is, soo haest sy een stoffe was, sy heeft haere trappen der bereydinge, sy is ad aliquid, sy en trest niet met ons, noch oock
| |
| |
met 'et gedierte; sy moet eerst een volkomenheyt in ons ontfangen: maer soo sy eens is bereydt, dan, werckt sy als een vier, vallende in de voncke. Weet dan, dat alle pest maer eenvoudigh en is in haer wesen; want aen de wesencheyt der geslachten, en mach men aen noch af doen, sonde veranderinge der selve. De toevallen, en niet de substantien grijpen trappen van meerder, oft minder volmaecktheyt. Alle sieckte heeft haere stoffe, als haer eygen substantie, en naementlijck de pest heeft haere substantiele stoffe, en de gedaente, en het pest-gift, bestaende in substantie, wesen, en sijn geslacht, moet eenigh zijn, en eenvoudigh. Dat het somtijts eer bekleeft, bevleckt, en heftiger behaelt wordt, 't selve en verandert het wesen, noch de gedaente des gifts niet; dan wel sijn teeckenen der eygenschappen, by meer gifts in menighte, by meerder, oft minder getempercheyt. oft van beter vermenginge van onsen vleesch-deessem, die de appropriatie min oft meer maeckt, oft van meerder oft minder verduftheyt der stoffen: maer nopende het inwendigh formeel gift der pest, 't selve en mach maer eenvoudigh wesen. Alsoo het wesen aller dingen bestaet in sijner geslachten enckele ondeelbaerheyt. Gelijck een kleyn vier niet in wesen verscheyden en is van een groot vier; soo en zijn oock de pesten in haer inwendigh gift maer eenderhande. De stoffe in haer eerste beginsel der pesten, is een verdufte lucht: jae niet de lucht als lucht; maer eer de naeckte verduftheyts gas, die veel onlichaemelijcker is dan de lucht, en is den onlijvelijcken saede der dingen vast gelijck. Welcke verduffinge, oft eerste saet der pesten, nae ondervindinge der Adepten, is minder, dan het acht duysent twee hondertste deel des saets. Sulcks als men siet, dat een verduffinge des vats, sonder eenigh wicht, oft stoffe, verduft hevelijck soo veel wijnen, als men op 't selve vat soude mogen by gevolgh der daegen doen. En dewijl de verduftheydt de stoffe der pesten in haeren eersten graet is, daerom hebben wy van de heve der verduftheydt soo lang gesproocken. En dewijl uyt
| |
| |
de onsienelijcke en onvindelijcke beginselen, alle oorspronck der geboorten is, soo is den oorspronck der pest uyt de onsienelijcke verduften oft gas der aerden, in eenen overganck der pest, het zy naer aerdt-bevingen, belegeringen, &c. d'aerde is bewesen de moeder aller verduftheydt, haer dienende tot alle geboorten. In een gemeene pest is d'eerste stoffe uyt der aerden, en soo verre d'aerde verscheyden is van den hemel, soo wijt staet onse stoffe uyt den hemel te verwachten; maer in een eygene pest (die immers in den eersten eens begint) die niet t'seffens het gantsche lant overspreyt wordt, daer wordt de verduftheyt binnen geboren, en heeft eenen snelderen voortganck, dan die ons van buyten de verduftheydt aenbrengt, mits dat sy verduft en verdeessemt wort t'eenen selven daege, en beyde die selve haestiger ontfangt. Dese verdufte locht, soo van buyten komende, als binnen geboren wordende, is menighmael van soo kleyne verduftheydt, dat onse zielen des gevoelens 't selve niet en begrijpen, dan wel sommige dieren, scherper van reuck dan wy menschen. Dese soo uytheemsche als huys-genoten verduftheydt, moet evenwel in ons ontfangen haeren anderen trap der bereydinge, 't welck is eenen levenden menschen heve; desen is schult van de appropriatie oft toe-eygeninge, sonder de welcke de verduffinge ons weder geeygent, noch schadelijcker ter peste wort meer als de andere dieren; en hoewel aen desen verdusten heve den vleesch-deessem de stoffe ter behaelijckheyt geeft, vermach sy doch niet het gift te geven: en alsoo alle gift vyant is van ons leven, soo en wort het niet behaelt, noch behaelijck sonder appropriatie, dat is, sonder menschen mumialen reuck oft vleesch-heve: deshalven hebben wy den pael van den bloedt-tarter beschreven; den welcken alsoo hy bequaem is gantsch in uyttocht wech te verdwijnen, soo geeft hy eenen bequamen heve aen de eerste stoffe der verduftheydt, wesende eenen setel, waer in de verduftheyt haeren deessem ter toe-eygeninge bekomt. Desen stoel oft bloedt-tarter, is gesegt
| |
| |
in elcken mensche te zijn, daer alrede oft wel stracks te worden gemaeckt, soo haest de pest is voorgehouden; en hoewel het een uytterste eynde, daer men de toe-eygentheydt der pest opgrondt, den vleesch-deestem zy, nochtans soo behoesfte 'er noch eenen anderen terminus correlativus fundandae relationis, sonder de welcke de pest niet en mach gehuyst noch ontfangen worden, indien sy van buyten inkomt, de welcke is den Archeus, veroorsaeckende eygentlijck, dat alle bereyde pest-locht, komende uyt eenigh pestigh lijf, daerom nochtans niet noodelijck noch gewisselijck behaelt en worde, ten zy den Archeus d'aengekomen pest-gift aengrijpt, en d'appropriatie gestaede. Dese appropriatie en geschiet in ons niet by confermentatie des ontfangenen vleesche, het welcke het ingetrocken pest-gas stracks in ons ontsangt, dan dien vleesch-heve is maer een middel en oorsaeck tot de appropriatie; dus sit d'appropriatie eygentlijck in een bar ende oor saecke, die uyt de voorseyde oorsaeck vloedt, de welcke is gelegen in eenen schrick, die den Archeus by der voorseyde oorsaeck grijpt, welcken schrick eygentlijck, onmiddelijck, eerstelijck, en naeste eenighlijck, is den vader des pest-gifts in alle pesten. De pestformige koortse heese oock een gift, een behaelijcke rotte verduftheyt met den vleesch deessem verhevet, doch en heeft dit oorsaeckelijck pest-gift niet, desen beroert den Archeum niet tot het maecken der pest: dus hebben wy moeten eenen eygenen pael setten ten opsicht van den Archeus, de welcke geduerighlijck besigh zijnde met het bestieren des levens, en het bloedt te bereyden tot de uytterste volmaecktheyt des voedtsels, belet wordende door eenigh gewelt, maeckt den levenden slijm stracks deelachtigh sijner bekomen beroerten en ontsteltenissen, en terstondt het selve slijm, (hoe groot het zy) wort eenen bloedt-tarter: en in soo verre het gift groot is, als dat van de pest, den Archeus laet den toom sijner bestieringe vallen, doet voortaen alles als een verbaest mensch, hy slaet alarm, 't is duyster, den vyant is binnen, de eer-lust vergaet,
| |
| |
de maegh ontstelt haer, de begonnen verduwinge houd op, 't gene andersins was om verteert te zijn, wordt bedorven, volgens den aert en trap signer bedervinge, maeckt verscheyde oproerten; indien het sachtmoedigh is, verweckt eenen swaren slaep; indien het scherp is, maeckt grooten hooft-pijn; indien het scherpe rot is, maeckt een geduerigh braecken oft dulheyt: de teerende kracht verandert het al in eenigh boos slijm, de koortse staet op, en de levende voedtselen worden in hare naturelijcke verbeeltenessen vergruwelt, en met schrickelijcke oneenigheyt ontstelt. Den bloet-tarter, ontslagen van sijnen voedenden aert, grijpt eenen toorn, een wederspannigheydt, en over des schricks ontsteltenisse, vermeerdert den oproer tegens onse natuer. In een geslachte, ick segge in de pest, zijn verscheyden toevallen, naer de gelegentheyt der lijven, en volgens de trappen van meer der oft minder getempertheyt der verduftheyt des mumialen vleesch-deessem, en des meerdere oft mindere confusie in den verschrickten Archeus, doch zijn maer een even-gelijck gift der pest, in haer gedaente en wesen, de welke nochtans zijnde aengemerckt naer de sijse van behalinge, hoewel sy eenvoudigh in geslachte zy, wordt nochtans vijfderley gereeckent in sijse oft zeden van bekominge; te weten, daer is eene, die met eenen overganck komt over het gantsche volck, de welcke haer beginsel neemt uyt een rotte verdustheydt, die d'aerde by tijden geeft, 't zy door eenige holen oft scheuren der aerdtbevinge, stinckende poelen, oft doode lichaemen, niet, ofte niet betamelijck begraven; d'aerde en poelen, en doode dieren, als paerden in den oorlogh, &c. geven een rotte, verdufte, giftige locht, die noch het pest-gift niet en hebben, doch in ons ontfangen zijnde, worden stracks verdeessemt, en aldus groeyende 't gift door de naturelijcke verbeeltenisse der verrotte dingen, en vermenginge ons deessems, den Archeus vereyst en verschrickt wordende, volmaeckt het gene aen 't gift gebreeckt, en wordt tot een pest-gift. D'andere pest is, door dien de doo- | |
| |
de lichamen der menschen qualijck begraven sijnde, hebben de verrottinge, verdussinge, en vleesch-deessem in het hooghste, des sy oock veel haestiger in ons worden ontfangen, en den Archeum om der gelijckenisse wille, des te verbaesder en beschroomder maecken. Dit zijn d'oorsaecken, die den overgang der pest maecken, waer toe noch een derde als oorsaeck is; te weten de quade hoede die 'er is, dat men malkanderen niet en schouwt, ofte kan ontvlieden, als in legers, belegerde steden en schepen. Dus leest men dat de pest in den Oogst eens begonnen is onder drie os vier krijghs-lieden, die een graf beroofden, de welcke door het leger der Romeynen, en de bekende werelt, van daer worde overgebreyt, weghnemende ontrent het derdendeel der menschen. Dese pest is eene van de hestighste en snelste, overmits sy in het lijf komt volmaeckt in alle haere leden, hebbende stoffe en gift in andere lijven te voren bereyt, en hoeft niet, dan alleen als gast van den Archeo ontfangen te worden, hem door den deessem en gas ingelijft te worden, en door sijn eygen gift den Archeum eens te verstricken. Maer de vierde pest, die eerst en sonder hulpe van eenigh uytwendigh oft voorgaende gift in ons verweckt wort, heeft die selve beginselen, die d'ander heeft, die uyt verrotte verduftheydt der stinckende lichamen voortkomt, als wordende in ons eenen bloedt-tarter verrot en verduft, grijpt uyt sijn eygen verbeeltenis een cadaversche gift aen, waer door den Archeus verbaest zijnde, met sijnen schrick het pest gift volmaeckt; wesende de stoffe en zaet der pesten in soo kleynen verdufte rottigheyt gelegen, dat die niet en mach by der menschen reuck gekent wesen, hoewel honden, vliegen, exters, ravens, kraeyen en arenden, die haest konnen ruycken, de welcke elcken besonderen mensch niet alleen by den reuck en onderkennen, maer oock alle hare voet-stappen, hoe lichtelijck die op der aerden gedruckt zijn geweest, jae oock langen tijdt naer den stap. Wesende de pest-locht eyen soo subtijl, als den uytvloedt is eens gesonden men- | |
| |
sche in de voetstappen, overmits den uytvloet der pest, en die in den voetstap is gedruckt, is van de selve stoffe des uytroockenden bloedes, sonder ophouden uyt de menschen vloedende. Deshalven hebbe ick gesien de snelste en vijfde pest, die een pestige locht op de maege brengen, soo als men siet dat boschkolen met haer reuck de maegh ontstellen en doen braecken: soo geschiet het met het seer verduste pest-gift, 't welck stracks den bloet-tarter der mage aenvangt, doet braecken wat 'er ontrent is, oft komt en maeckt snelle flaeuwigheden, waer door sy in weynigh uren sterven, om drie redenen; d'eerste, dat het geduerigh braecken alle tegenmiddel weygert, de slaeuwigheden de natuere stracks ter neder werpen, en ten derden, ter oorsaecke dat den bloedt-tarter der maege het quaelijckste gelegen is, om door het sweet verjaeght te worden. Wesende hier groot te achten het opperste geheym dat in de pest is; te weten, aengesien men met 'er waetheydt kent, en door de ervarentheydt dickwils is bevestight, dat de pest by enckelen schrick mach geboren worden, en mits te voren geleert is, dat des pests gift eygen nature, maer eenvoudigh en eenderhande kan wesen, wesende de gessachten der natuerelijcker dingen, den geslachten der getallen gelijck (soo Aristoteles leert) en dat eenige dingen niet en vermogen verscheyde vaders noch moeders, noch zaet wesen in geslachte: soo volght oock noodelijck hier uyt, dat alle pest haer formele gedaente oft pest-gift by eenigen schrick verkrijght, die den inwendigen Archeus grijpt, 't zy uyt de eerste verrotte verdussinge, die oft mumialijck verdeessemt inkomt, oft den deessem voorseyt, binnen ons ontfangt, of het zy dat d'eerste verduftheydt in ons begint, en in den bloedt-tarter sijns schricks verbeeltenis voelt, en ontfangt, ofte 't zy dat een pest-locht volkomen vergift uyt eenen pestigen lijve ons inkomt, immers het pest-gift en bestaet noyt sonder den voorseyden schrick. Ick segge dat een ding maer eenen zaede en mach wesen in geslachte, en dat een luys uyt den mensche, oft
| |
| |
by signe voorsaeten geboren, evenwel dat de vuyligheydt der menschen is, gelijck het sap dat in de neten, het ey der luysen is; want soo twee verscheyde zaeden in geslachte, worden een selve dinck in geslachte, de geboorte der dingen en soude niet een eygen stoffe vereyschen, maer alles mocht uyt alles sonder bestemtheydt voortkomen. De pest dan als een natuerelijcke geboorte, heeft haer eenvoudigh zaet en gedaente, in wat voegen sy ons toege-eygent wordt; deshalven moet het pest-gift eenderhande wesen, des Godt gelooft zy; te weten, den bloet-tarter verduft, en verdeessemt zijnde binnen ons, verbeelt wel sijnen eygen schrick, en bereydt een pest-gift, doch en is geen pest, tot dat den Archeus sijnen schrick en pest-gift daer over gegeven heeft. D'uytwendige verrotte verduste reucken hebben door haer ingeboren verbeeltenis wel eenen vyantlijcken gift, doch en mogen geen pest worden, ten zy den bloedt-tarter die ontfangen hebbende daer over oock sijnen deessem geve; waer door onsen Archeus d'appropriatie krijght, en maeckt door sijnen pest-schrick het eygen pest-gift. Dese schricken des bloedt-tarters en Archei, en zijn niet schricken der zielen ofte des menschen, dan alleen schricken Antipatie, van de welcke voren geseght is. Dus een stoutmoedigh mensch mach in sijner zielen kracht wel onversaeght zijn, en nochtans eenen blooden Archeum hebben, en van de pest aengetast worden, als onnosele kinderen, die geenen schrick en hebben. Daerom en helpt der menschen onversaegtheyt en krijgsmoedt niet, om het ontfangen gift te niet te doen, dan wel alleen om den Archeum voor den schrick dien hy mochte krijgen, te verstercken en verseeckeren, en mits dien d'appropriatie te beletten. Merckt oock verscheyden stoutigheden; een mensch is stout om te vochten, die vervaert is van de justitie, van geesten, van eenige quadt seyten te doen, ofte oock van pest: dus spreken wy hier van een onversaegt gemoet tegen de pest, 't welck slechte krijgshatende menschen dickwils op 't hoogste hebben.
| |
| |
Dit noemen de Galenisten een goede complexie der humeuren te wesen. Sy hebben moeyte om dit een propooste wel te besteden, dus laeten wy hen daer mede besich, en hen selven vergenoegen. Doch komt de moedigheydt, die strijdende is met een werckelijck geloove, soo voren is voorgehouden, tot veel eynden, en groote baete. Ten eersten, om niet haest de pest door schrick te bekomen. Ten tweeden, om alle wercken Archei te voorderen. Ten derden, om 't gegrepen gift te beter uyt te drijven: overmits het gevaer de sweet-gaeten sluyt, des hen de hairen des hooft; rechten; en dus helpt de moedige ziele, soo wel in 't verhoeden, als in 't genesen. Is oock te bemercken, dat soo iemant van de pest is genesen, en wordt niet meer soo haest van buyten vergift: daer nochtans alle gift noodelijck een swack heyt naer hem laet, en oversulcks een bequaemheydt omlichter aen 't selve te onderdaenen. Maer alsoo het pest-gift den Archeum sonderlinge door schrick aentreft, den vyant eens gekent hebbendt, en ontfangt hem niet meer soo haest, noch en verschrickt hem niet soo haest; maer eens te boven gekomen zijnde, heeft nu meerder betrouwen om niet overwonnen te wesen. Dus en maeckt hy door sijnen schrick niet een oorsaeck uyt de oorsaecke des behaelden gifts. Alle gift der pest vereyscht den vleesch-deessem: andersins soude de pest alle levende dieren soo als de menschen treffen. Dus en is 't geen wonder, dat d'actien des venijns in soo kleynen stoffe, jae in eenen indruck des voetstaps, oft in der verbeeltenissen beelt, zijnde aen de tant des honts, oft in een beelt, 't welck een wijs versend tot haer hant, &c. soo lichtelijck en snel de overhant neemt. Overmits den Archeus (aller gevoelijckheydts eerste werck-tuygh) stracks 't gift gevoelt, aenvat, maeckt, en vermenigh vuldight. Jae alle giften, hoe subtijl sy zijn, zijn grof, en seer lichaemelijck, ten opsicht van de pest, overmits sy bestaet in eenen schrick. Alle andere giften moeten geswolgen, oft gevoelijcker wijse geraeckt worden, daer de pest een gift is, 't welck in ons wordt
| |
| |
alleen door schrick, ja door een ongevoeligh beelt eens schricks: en wort in ons by deessem oock soo scherpelijck gevat, als eenen ongevoelijcken reuck van eenen voetstap. 't Gepeyns van droefheydt, beneemt den eet-lust! 't gepeyns van walgen, doet walgen! medelijden maeckt traenen: soo oock blijschap, vreese, gramschap, haet, &c. elck maeckt datelijck iet in ons. En dewijl haer geboorte van binnen eerst is, soo is haer effect oock eerst binnen, en dien volgens door den Archeum gemaeckt zijnde, zijn oock by hem het eerste gekent, en dat noch veel geestelijcker, krachtiger, en eygentlijcker dan het lichaem. Dus is den schrick, en sijn gift eer en meer in den Archeo, dan in 't lichaem: mits de ziele 't selve door haere sinnen niet en kan begrijpen, noch oyt en voelt, dan by middel Archei, als aller gebeeltenissen goetheydts en verdraeytheydts oorspronckelijcken werck-meester. Onsen Archeus dan voelt het gift, 't welck volkomen van buyten ingekomen, en door des deessems appropriatie wordt selve oock verschrickt, gebaert, en vermeerdert het ingekomen gift: oft andersins in de bloedt-tarter, een bloet-geboren binnen zijnde, ten is dan niet wonder, dat hy den schrick ontfangt. Tot desen voornemen slaet gaede, hoe seer onse hant verkouwt, mits raeckende een doodt menschen lichaem, 't welck met aller krachten verlies gestorven is: sy wordt soo kout, dat sy qualijck door het vier mach verwarmt worden, en blijft langen tijdt kout. Dese koude en voelen de beesten van dusdaenigh lichaem niet, wanneer sy het eten, soo wy oock geen groote koude en voelen uyt den aenraeck van een doodt beest. 't Is dan een bedriegelijcke koude des dooden menschelijcken lichaems, maeckende in ons meerderen trap der koude, dan sy selve en is; door dien onsen Archeus vreest de doodt die hy voelt, en vliet uyt de handt. Dit voelen, en beroerte in onsen Archeo, te wesen door de vreese, betoont ons wel het aenraecken eens lichaems, 't welck een geweldige doot geleden heeft; 't welck op veel nae niet soo kout en is, als het
| |
| |
ander. Waer uyt de kennisse in ons volght, dat den Archeus haestigh vlied voor yder van sijne vyanden. Ten anderen, dat het beeldt der vreesen niet en is het beeldt des schricks: mits den schrick besluyt het geloove, vereyst den volmaecker des pest-gifts, soo geseyt is; te weten, dat alle werckende verbeeltenis ter geboorten, en verwandelingen, begrijpt 't voorseyde geloove, 't welck in de verbeekenis der enckeler vreesen niet en wordt bevonden. Nu en wordt 'et gift des schricks in onsen Archeus niet gevoelt, sonder voorgaende deessem. Daerom oock het fenijn des rasenden hondts, en wordt by onsen Archeo niet gevoelt, dan nae veel daegen, wanneer het gift sich selven eenen deessem verkregen heeft uyt onsen bloede. Doch gelijck daer is eenen dadelijcken deessem des rasens, die onsen bloedt-heve overheert, soo en grijpt dan onsen Archeus geenen vollen schrick, als in de pest, mits hy alreede dwaelt in sijne verbeeltenisse, volgende des rasenden honts heve. Wesende dit rasende gift seer grof, ten opsicht van de pest, die stracks den welvarenden Archeus aentrest, en deshalven eenen snellen volkomen schrick begrijpt. Maer den heve des rasenden gifts en verschrickt onsen Archeum niet, dan eer maeckt hem rasende onversaegt, deshalven en kan daer geen pest-gift in geboren wesen. Eyndelijck dan, een wesen des pest-gifts, en heeft maer een opsicht des schricks, eenen wegh ter doodt, ter genesinge, en der tegen-middelen. 't Is noodeloos met verscheydenheydt der elementen, complexien, humeuren, conditien, genegentheden, proportie, ouderdom, groote, kleynte, en andere alteriteyten, onse ellenden te vergrooten, d'onseeckerheydt te verstercken, d'onwetentheyt te bedecken, de twijffelachtigheydt te verkondigen, en de wanhope des levens te vermeerderen. Een volmaeckte wetenschap is als een vier, 't welck alle verbrandelijck ding sonder uytnemen verbrandt; sulcks was die van Hippocrates. Wy hebben betoonelijck voorgehouden, dat alle beroerte der gepeynsen, 't zy vreese, oft droefheydt, gramschap, &c.
| |
| |
stracks den eet-lust, en de verduwinge der maegen ontstellen; oock elders bewesen, dat de gepeynsen in haer eerste beroerte sitten in de mont der maege, als een setel der sterren Mercurii, de welcke daerom de Heydenen hebben toegeschreven de vernuftheden, oock den caduceum des slaeps, &c. Soo is 't oock hier uyt volgelijck, dat de pesten, die in ons door 't gepeyns des schricks, en der beangstheydt spruyten, haer eersten indruck doen ter maege, daer uyt volght stracks den eet-lust omgeworpen, smerte des hoofts, braecken, doodt-slaep, dolheyt, &c. die alle, en een iegelijck van hen, zijn toevallen der maege, soo voren is bewesen. Doch met sulcken verscheydenheydt, dat alsoo de gebeeltenisse des schricks, is gift-baerigh in haer beeldt, en verschrickende den algemeynen Archeum des levens; soo is 't beeldt van de vreese, droefheyt, en achterdencken, maer bedervende den bloedt-tarter der maege, waer uyt ten lesten by veel dagen, mits sich selven niet warm houdende, noch besorgende de verteeringe des voorschreven verdorven bloedt-tarters, een pest oock dadelijck bekomen wort: 't welck geschiet door verderffenis des bloedt-tarters, hebbende d'inbeeldinge der pest door vreese, en droef heydt, slappelijck ingedruckt, en begint den ingeboren Archeum te verschricken, die daer door dan datelijck eerst maeckt het oprecht pest-gift, daer andersins de pest des schricks, hebbende alles, 't welck tot haerder gesteltenisse van noode is, wordt stracks aengesteecken, en vervoordert. En gelijck de mont der maege van outs voor 't herte wordt geacht, soo zijn dese pesten veel schrickelijcker, snelder, en geswinder, dan die van de bevleckte lucht getrocken worden. De maege en schijnt maer eenen leeren sack te wesen, men mocht verwonderen, dat de verbeeltenisse, en soo veel edele daeden hier by ons gesetelt worden; des niet tegenstaende veel slauwigheden, smerten, en ontsteltenissen des monts der maege betoonen waer te wesen 't gene wy seggen. Te meer, iemant gesteecken door 't herte, oft iemant gesteecken door de mont der maege,
| |
| |
sterven even snel, en met de selve toevallen, daer ick 'er veel gesien heb, die door poplesye doodt waeren in 't hooft, noch lang warm bleven, en het herte sloegh noch. Jae een bruyt geschoten door de karosse daer sy in was, ontrent Willebroeck; door de slaep van 't hooft, was stracks doodt nae het hooft, en gebrocht zijnde tot Vilvoorden, drie groote mijlen van daer, gaf noch teecken van de slagh-ader aen 't herte, en was noch warmt. Den geest der sterren, en des levens, sit niet minder heftigh in 't moeder-vat, ('t welck immers even lederachtigh is, als de mage,) dan in een lever, oft nieren, oft milte. Want alle leden en zijn maer Cadavera, en den inwoonenden geest geeft het leven, en den geest wordt geplant daer 't den Heere heeft belieft. Ghy hebt hier voren gehoort, dat den schrick tweederhande is, den eenen is des menschen, hebbende een gevaer met een geloove, van iet tegenstrijdighs gehaelt te hebben: den anderen is den schrick Archei. Soo weet nu, dat het pest-gift, 't welk in ons wordt gemaeckt, en niet van buvten ingebrocht, niet en is tot volkomen gift, dan alleen door den schrick Archei; en hoewel den schrick des menschen den bloedt-tarter maecke, oft verderve, en daer in sijns beelts eygenschappen brengt, sulcks dat oock een wijs mensch eens daer onder vervangen leggende, oock nacht en dagh tegen sijnen wil, en betuygh der reden, in eenen geduerigen strijdt van vreese is, schrick, angst, en alle sijsen van benauwtheden: moetende, tegen sijne begeerte en wille, alle verbeeltenissen lijden, die 't beeldt des menschen schrick hem geduerighlijck voordert, even als de verbeeltenis eens menschen, gebeten door eenen rasenden hont, willens, oft on willens moet volgen 't beelt, 't welck door den beet hen was ingedruckt. Doch en is alle 't voorschreven noch anders niet, dan een bereydinge des bloedt-tarters tot een pest, de welcke nochtans niet het volkomen gift en aenveert, ten zy dan eerst den schrick Archei daer over komt, die dan alleen eerst het pest-gift maeckt. Dese saecke, zijnde soo buyten gemeynen streeck
| |
| |
des loops der naturen, en bestaet geheel in der beelden eygenschap; heeft aldus moeten wijtloopigh uytgeleydt worden, souden sy begrepen, en gelooft mogen wesen. Soo des menschen schrick waer de naeste oorsaecke, genaemt causa continens, in de pest, soo moest elck mensch, verschrickt zijnde voor de pest, die krijgen, 't welck niet en geschiedt: dus is des menschen schrick maer een bereytsel; maer den schrick Archei is de naeste volkomen eenige oorsaecke, en maeckster des pest-gifts; 't welck hier tot een besluyt ten lesten geleert wordt.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd