|
| |
Elfste Pael.
Hoe de verbeeltenis uytwerckt.
OM 't gene voorseyt is, tot ons voornemen te brengen, gedenckt hoe een swanger wijf, door een vrees, lust, schrick, &c. misraeckende (jae oock onwetens) haer hant, eenigh lidt haers lijfs, schildert op haer ingesloten kints gelijcken lidt, een beeldt haerder beroerten, 't welck geen ydel, oft door beelt en is: maer, genomen haere lust waer een kriecke, soo wordt het verbeelt teecken in 't kint groen, geel, en root, ter selver tijdt als de kriecken op den boom dese veranderingen verkrijgen. Eenen swart-hairigen man, des avondts vreesende voor een schandael, dat hem des morgens moest aenkomen, sat den ganschen nacht met het hooft op de rechter hant; en 's morgens was hy grijs soo ver sijn hant hadde gelegen, (merckt hier, dat het hair groeyt, als ander gewas, en niet by aensetsel) en is dese geschiedenisse de wijven verbeeldinge eenighsins gelijck; hoewel der wijven beroerte veel geweldiger is: want in soo ver des moeders beroerte sterck is, en maeckt niet alleen een nieuw wesen op het out, maer verwandelt oock gansch en geheel haer kint nae het beelt haerder beroerte: dus wijckende
| |
| |
het beelt des saets, en 't beelt Godts; soo overkomt het kint een vreemt beelt, waer uyt dat een schroom-dier volght. Hier van staende elders beschreven vremde geschiedenissen, en vereyschen geen breeder bewijs; doch ick sal 'er twee verhaelen by my gesien. Een vrouw tot Mechelen in 't jaer 1621, sagh 'er twee vechten, en den eenen verloor de slincker-hant; de vrouw verschrickt, baert een uur daer nae haer kint sonder slincker-hant; en dat meer is, en worde de hant nergens in de nageboorte gevonden. Onse pachteresse, gaende besoecken haere boerinnen, tredende in huys, trat sy op het hooft van eenen-beer, des sy vervaert zijnde, baert een uur daer nae een kint met eenen volkomen langen tant, vergelijckende den beeren-tant. Dit wordt toegestaen in de bevruchte wijven, hoewel binnen de vrouwe geen kinten zy, nochtans daerom en laet de verbeeltenis niet haer beelt te maecken in 't moeder-vat. Wesende 't wijf geschaepen tot het ingeesten haers levens, en voedtsel in haer kindt. Dus dat daerom alle hare verbeeltenis drijft tot het moeder-vat, 't zy daer een kint binnen zy, oft niet. Des soo wie een vrouw (besonder een weduwe, oft jonck-vrouw) bedroeft, doet als de gene die sijnen naesten wetens sieck maeckt. Dit is d'eenige oorsaeck, waerom de maeghden een tijde der begonne rijpheyt, haer met swaere gedachten, oft verlangen vermoeyende, plegen door de beelden der selve haer moeder-vat t'ontstellen, en daer uyt te veroorsaecken veel vremde sieckten. Een man oock, hoewel hy sonder moeder-vat zy, nochtans maeckt hy oock een beelt sijnder verbeeltenis ontrent sijn milt, die bestaet in een levende geest Saturni, waer in 't beelt des gepeyns, als in een lucht en setel, gehecht en verplicht worde. Dies niet sonder goet bediet de dichters, den Saturnum (woonende sijns gelijcken gesternte in onse milt) noemen den aenvang, den vader, en begin der goden, der sterren, en oorsprong des levens: oock eenen op-eter van een jong kint: beteeckenende hoe de gedachten des dals der traenen in de milt verbeelt het
| |
| |
nieuw leven, en jong bloedt verteeren, en doen verdwijnen. Oock mede daer door beteeckenende dat 'et beelt der gedachten sijne vruchtbaerheydt, en macht ten wercke gewint in onse milt, en door onsen Saturnum. Daerom meer pols-aderen, spring-bronnen des levens, in de milt versaemen, dan in eenigh ander lidt des lijfs te saemen stooten. Dese verbeeltenis oock, als moeder des eersten gewelts, en staet niet in ons gebiedt: Saturnus daerom staet als sonder begin. Jupiter, verstootende sijnen vader uyt den stoel, beteeckent de reden, heerschende over de verbeeltenis. Het beelt dan der verbeeltenisse onlijvelijck, wordt met den geest Saturni in de milt bekleet, om te krijgen macht der lichaemelijcke wercken. Een ieder verbaest, verschrickt, bedroeft, oft ontstelt zijnde, voelt stracks aen de mont der maege (daer de milt aenleydt, en waer langs sy haerder krachten uyttochten op de maege doet) een verschieten, een beroerte, benauwtheyt tot suchten, &c. hebbende onse voorsaeten tot dien opsicht alle begeerelijcke krachten, den mondt der maege toegeschreven, en de grammoedigheydt het herte toegeleyt. Hier staet te verwonderen, dat alhoewel het wijf niet en kent d'inwendige gesteltenis der dingen, die sy verbeelt, nochtans door hare verbeeltenis, maeckt een volkomen kriecke in het vleesch, inhoudende het inwendigh wesen, en des saets wetentheyt eender kriecke, muyse, &c. dat oock diergelijcke eens menschen schroom, hoewel sijn ziele niet en weet 't inwendigh wesen van de pest, nochtans niet en laet te baeren een volkomen beelt, met inhoudt des waeren pest gifts. Hier staet het velt open, om te bewijsen, dat de wetenschap en kennisse aller dieren, en kruyden eygenschappen, die Adam hadde, noch heden in ons light, (hoewel verdonckert,) overmits 't gepeyns eens wijfs 't volkomen wesen, en inwendige gesteltenis van elcken gewas, oft gedierte datelijck voortbrengt, en daerom moet sy oock de volkomen wetentheyt natuerelijck in hebben: mits geen ding en kan niet geven, noch maecken, 't welck het niet
| |
| |
en heeft, oft niet weet. Den wegh, segh ick, staet hier open, hoe een mensch sijn verdonckerde wetenschap mocht in 't licht brengen, en aldus verkrijgen, 't welck geen boecken, noch jaeren hem en sullen leeren. d'Adepten noemen dese soo gekregen wetentheyt L.S. waer door sy verstaen laborem sophiae, als wesende den hooghsten arbeydt ter wijsheyt. Sommige seggen gemackelijcker te wesen, dan Latijn te leeren, soo wanneer den goeden middel wordt gehouden. Andersins seydt Jo. Picus, soo men werckt sonder eenigh uyterlijck middel, (soo Paracelsus in 't vierde boeck van 't lange leven beschrijft, die self in sijn seven-en-veertighste jaer is gestorven,) soo sterft den werckman door de kracht der verbeeltenis, en sijnen geest des levens verdrooght, 't welck hy noemt de doodt ex Binsica: andere willen 't selve beter te bekomen zy, door Extases somniales, vervangen hunne verbeeltenis, door vasten, waecken, almoessen, en bidden, dus weder komende tot ons vorigh voornemen. D'onwetentheyt der oorsaecken heeft veel dingen veronachtsaemt, en veel sieckten ongeholpen gelaten. Dus heb ick gedwongen geweest, de kennis der beelden uyt het gebeeltenis voor te houden, op dat eerst wel worde betracht, hoe alle lichaemelijck ding komt uyt een onsichtigh, en onlijvigh begin, by de verbeeldinge der voorsaeten. En nae gelijckenisse van 't schepsel der wereldt, 't welck door 't gebiedt van de onbegrijpelijcke woorden, uyt eenen oneyndelijcken niet, eens voortgekomen zijnde, heeft sijne geduerigheyt gekregen by naturelijcken sade der verbeeltenis. De natuere daer in volgende d'ingegoten macht, de voetstappen des Heeren nae tredende, brengt alle saet voort uyt een gedachte. Wesende de verbeeltenis in 't gedierte, en in 't gewas, d'eenige oorsaecke des saets, der vruchtbaerheyt, en des mis gewas; maeckende de verbeeltenis haer beelt, 't welck sy door haere gangen in 't saedt send, sonder 't welck alle saet maer een sloester, en een dommigh ding en is, als een pompoen-bloem, die achter haer geen pompoenken en heeft.
| |
| |
Dit beelt alsoo het in hem een volkomen gelijckenis is, van sijn voorbeeldt, soo heeft het oock een vrye onverhinderde kennisse, ten eynde die 'er van noode zijn. Maer het bergh-werck, niet staende geschickt, om uyt sijn lijf sijn afkomst ce verwecken, heeft sijn verbeeltenisse des te duysterder, en sijn saet dies noch te onbekender, soo voren is bewesen. Dus dewijl alle geboorte komt uyt kracht der verbeeltenisse, en door 't bestieren haers beeldts: soo is't oock noyt, dat het beeldt van eenen schroom niet en baert het beeldt eender liefde, noch het beeldt der vreese eens vyants, (daer door ick stracks een heb sien sterven, en een ander bequam de vallende sieckte) niet en is het beelt des gruwels voor de pest. Daerom heeft men te recht altijdt geschuwt de plaetsen der pest, om d'opworpen te schuwen, die d'eenige bewegingen zijn ter verbeeltenisse. Nu begint men allengskens't lant te sien, hoe de schrick van de pest, het pestgift maeckt in onsen Archeus, die aller gesternte eygenschappen, en der Adamischen kennisse besluyt in hem draeght. Met den onbejaerden geschiet het, dat hoewel sy snellijck verbeelden, doch door gewoonte, en worden haer beelden niet soo haest ter milte, oft tot het moeder-vat gesonden; even gelijck eenen luyt-slaender met de eerste lesse sijn begrepen gepeyns naeuwelijcks met groote moeyten en kan senden tot sijne vingeren: maer wanneer de begrepen grepen, en thoonen in 't hooft, zijn dickwils nae de vingeren gesonden geweest, soo spelen sy die snel en onverlet uyt; jae hoewel den snaer-speelder een aendachtigh gespreck met iemanden uytvoert, daerom en houden sijne vingeren niet op; maer spelen oock alles uyt, sonder dat hy daer op aendachtigh denckt.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd