|
| |
Tiende Pael.
Verbeeltenis in kruyden en bergh-werck, elck een nae vermogen sijns aerts.
ALle ding hebbende een bestaen, en dadigh wesen, heeft eenige liefde tot sich selven, eenigh gevoelen van sijnen vrient en vyant, wesende de Philautie, oft eygen-liesde, onscheydbaer uyt den wortel der natuere. Andesins elck ding
| |
| |
bleef altijdt gestadigh in een wesen, soo het geen vyandt en hadde. By gevolgh oock moet alle ding een imaginatie hebben, die ick alom verbeeltenis sal noemen. Want andersins het is onmogelijck den vrient te lieven, en den vyandt te schouwen, (het wort Sympathie, en Antipathie genoemt,) ten waer dat'er een gevoelen, kennisse, en inwendige beroerte zy om te lieven, en haeten, wanneer het object, oft opworp tegenwoordigh is. 't Welck in sich selven oock besluyt een donckere verbeeltenis; jae dat meer is, oock een sijse van verkiesinge in desen hoeck leydt verduystert d'oprechte wortel, en oorsprong aller verborgen eygentheden der dingen: de welcke de geleerde, als verbaest zijnde, gelaten hebben t'ondersoecken, te vreden zijnde met den naem Occultarum proprietatum; dus zijn sy verborgen Philosophen gebleven, door wanhope van dien bergh te mogen doorgraeven, hebben opgehouden, van waer sy eerst behoorden begonnen te hebben, volgens den regel: Dat den Philosophe aenvangt daer de nature ophoudt. En aengesien dese verbeeltenisse behoort tot ons voornemen, soo staet te bewijsen, dat in de dingen, oock die men sonder ziele en gevoelen noemt, woont oock een sijse van gevoelen, verbeeldinge, en diergelijcke krachten hoewel 't selve maer by gelijckenisse nae vermogen, en graet van elck een te verstaen en is. Welck dese onse nieuwigheyt aldus verstaen zijnde, en sal niemant mogen verstooren. Tot welckers bewijs wy dese Mechanica, oft hantdadige bewijs-reden, aenvaerden. 't Is ongetwijffelt, daer zijn verscheyde bloemen, die de Son volgen, soo by daege, wanneer het sonne-schijnsel niet door en licht, als by nachte. Betuygende hier door nootsaeckelijck een gevoelen, een kennen, en een minnen ter sonnen, en van haren gang, te hebben: sonder welcke beweeghlijckheden 't onmogelijck is, dat sy de Son soo gestaedigh souden volgen; want alsoo dese bloemen des avonts de Son ten westen verlaeten, de welcke loopende onder d'aerde, terwijle niet en werckt, boven by ons in de schaeduwe
| |
| |
der aerden: nochtans het zy den nacht warm, oft kout zy, droogh, oft nat, evenwel keeren sy hen met de nacht ten oosten; 't welck een gewis teecken is, dat sy een kennisse van 't oosten, en een gevoelen van den Sonne-gang draegen, oock een weten dat de Son sal oprijsen, en waer dat sal geschieden. Noemt dit instinctum, oft soo het u belieft, den naem en sal de saeck niet veranderen. Dit geschiet in 't gewas, 't welck men ziele en gevoelen toeschrijft; maer 't selve wordt oock bespeurt in alle andere dingen, die symphatie uytdruckelijck bewijsen; de welcke allesins moet stant hebben, 't zy openbaer, ofte verborgen. Overmits d'eygen liefde de natuere soo ingewortelt is, dat het niet en geschiet, dan by eygene baet. De doode pluymen aller vogelen worden van de Arents-vederen beschaedight. Laecken daer doode schaepen-wol onder vermengt is, worpt gaeten, daer de doode wolle loopt; maer niet indien uyt der doode schaepen-wolle alleen het laecken wordt gemaeckt. Men seydt dat het vel van een schaep wordt stemdoof, soo een trommel van wolven-vel daer nevens slaet. Den pels des Brassers (Gulonis) een dier in Noorwegen, doet van eten, en van jaght altijt droomen, jae eenen die versaet, en vermoeyt zijnde, daer onder wordt gedeckt. De Schrifture seydt, dat in de steenen een groote deught is; noodigh zijnde om dese deught, niet te laeten een begraeven pont, dat de steenen een gevoelen en kennisse hebben van haren opworp: en mochten andersins noch beroeren, noch door de selve beroert worden; en indien de steenen haer deught uytwercken by eygen liefde, des te meer oock alle gewas, en des noch te meet ons vleesch en bloet; 't welck ons wit is, waer nae wy schieten. Den zeyl-steen wil ons dese waerheyt openen; desen keert sich selven, en uyt sijnen eygen drift naer 't noorden: en niet dat dit eenighsins geschiedt by treckinge uyt het noorden. Want stellende den steen met sijnen averechten hoeck, recht in 't noorden, in een houte schotel, op een stilstaende waeter; soo siet men dat den steen
| |
| |
stracks de schotel geweldighlijck omkeert, stellende sijnen rechten hoeck in 't noorden. Dus, waer 't dat dit geschiede by den treck des noorts, en niet door den eygenen drift des steens, soo soude de schotel by den selven treck nae den noortkant des waters getrocken worden, en drijven: maer dewijl dit niet en geschiet, dan wel de schotel blijft stil staen, soo haest den steen sich selven, en de schotel nae sijnen lust gekeert heeft: soo volgt dan daer uyt, dat den steen sich selven keert uyt sijn eygen bewegen; deshalven oock dat hy dadelijck een kennen, een voelen, en lust heeft tot het noorden. Dat meer is, soo iemant ontrent den steen, staende ten noorden in de schotel op 't waeter, een stuck gevijlt stael houdt, soo verlaet hy stracks het noorden, en neyght sich nae 't stael; sulcks dat de schotel derwaerts drijft door 't waeter. Dus moet hy dan hebben een meerderen lust, oft liefde, en met minder alteriteyt tot het stael, dan tot het noorden, en oock by gevolgh een verkiesinge. Hier op maeken ettelijcke een onnosele twijffeling: den eenen houd dat het stael den steen treckt. en den anderen, dat den steen het stael treckt, niet wetende, dat de liefde in nature, niet en is in desen de liefde tusschen twee menschen gelijck; daer dickwils den eenen lieft, sonder gemint te zijn: in nature is de liefde van wedersijden gelijck, en die niet allengskens, noch by trappen van nut, genieten, en gevolgh, noch veel verminderingen, en vernietingen onderworpen: maer is in den Archeus beyder sijden, die malkanderen naecktelijck lieven, begeeren, en aenlocken. Sulcks indien het stael lichter is, het wordt getrocken; maer indien den steen lichter is, soo keert hy hem tot het stael. En dewijl Godt ons leert, dat men alle ding uyt sijne wercken, en allen boom uyt sijne vruchten moet onderkennen; soo en mogen dese wercken der liefde niet geschieden, sonder te betuygen eenigh mede-deelen des levens. Wesende nochtans dit leven des bergh-wercks, en des gewas, niet minder verscheyden van 't leven der dieren, dan en zijn hare baeringen. Door dien
| |
| |
dat het gewas, en de steenen, maer en wercken eene, oft weynigh eygenheden; en de selve noch met besonderheydt, eygenheyt, genegentheyt, en nootwendigheyt, soo wanneer haer opworp tegenwoordigh is: daer ter ander sijde het gedierte veel werckt, en 't selve al, niet by dwang, noot, noch geval; maer alles by lust, by wil, en verkiesinge des beraets. Wesende haer eerste werckelijckheyt het leven; de tweede, den wellust, oft eygen liefde; en de derde, de verkiesinge des beraets in alle opworpen: daer d'eerste werckinge der duyster levende is de macht ter wesentlijckheyt des saets; 't ander, het gebruyck haerer ingeboren machten; en het derde, de meerdere en mindere genegentheyt, beroerte, en kennis, die niet en vloeyt uyt de verkiesinge des beraets, maer uyt de alteriteyt, oft vremtheyt, gelijckheyt, verscheydenheyt, suyverheyt, oft grof heyt haerer opworpen. Hier in hebben d'Ouden wel geseyt, dat alle ding in alle dingen is, doch nae gelegentheyt des ontfangers. Dese krachten der dingen; om haer duysterheyt, en onbescheydenheydt, zijn ongelooft, en daerom onbetracht gebleven, de werelt met een uytloopende wanhope (uyt den naem van verborgen eygendommen gevloten,) haer selven verblindende. Ons voornemen in desen is, dat indien kruyden, en bergh-wercken dusdaenige kennisse hebben, dat des te meer in vleesch en bloet der menschen, moeten woonen een besonder gevoelen, kennis, beroerte, liefde, en vyantschap buyten den aenraeck, oft der vijf sinnen: en daer-en-boven een kennisse, een verbeeltenisse van liefde, vreese, schroom, en strijden met winst en verlies, opperheyt, en nederigheyt; staende in den mensch in hoogeren graet der volmaecktheyt, dan in eenigh ander schepsel. Besiet hoe een tant van een dooden, met enckelen aenraeck doodt eens levende menschen tant, en doet den selven rijsen! een doodt hair, gestreecken over een levendigh hair, 't selve doet vallen: Item hoe de vratten, oft aengeboren moeder-teeckenen, gestreecken, en verkoelt, met het aenraecken eens afgestorven lichaems,
| |
| |
't welck niet versmacht en zy: maer met uytblussen aller levende krachten gestorven, daer nae van selfs verdwijnen, en vergaen. Oft het niet teeckenen en zijn van een ander gevoelen, dan van de enckele koude! of 'er daer-en-boven niet en is een gevoelen, een kennisse, en vreese des doodts! die oock nae 't scheyden der zielen de lichaemen soo stijf maeckt, als eenen stock: niet alleen door bevrosen koude, maer alleen door eenen tetanum. Een gespan, en krimpen aller pesen, en vellen van wedersijden, hen vertreckende, voor 't voelen, en vreese des doots.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd