|
| |
Negende Pael.
Uytloop ter oorsaecke des bloedt-tarters.
HOewel dat in 't flerezijn, en andere quaelen, den bloedt-tarter in een slijmige gedaente verschijnt, nochtans en is hy noch slijm der maege, noch snot, der herssenen dreck, 't welck sonder aert des bloedts, en bloet-tarters, is staende; gelijck oock niet het bloet van 't vee, hoewel het root zy, daerom geen menschen bloet en is; maer heeft geslachts verscheydentheyt in elcken geslachte des vees. 't Is ons hier genoegh, dat de slijmen voorseyt, zijn dagelijcksche drecken der naturelijcke verduwingen: daer den bloedt-tarter een misgewas is, en een
| |
| |
broetsel onser quaede huys houdinge. Wy en kennen petuite, noch pippe, noch phlegme, noch bilem, noch melancoliam, als deelen des bloedts. En niet tegenstaende dat het bloet soo haest als het uyt de ader is, aenvangt te rotten, sich scheydt, en somtijdts waeter op geeft, en bewijst verscheyden gronden, nochtans 't selve waeter en is daerom noch bilis, noch galle, noch en heeft geen bitterheyt, dan is een ongescheyden waeter, 't welck van het meestendeel des pis-souts is berooft, en staet sonder de pis-verwe, (soo het by der distillatien ondersoeck ons is gebleecken,) gebleven in 't bloedt tot sonderlingen nut, soo voren is geleert geweest. Sulcks dat het voorseyde waeter des bloets niet en is van den inhoudt des bloedts: maer het bloedt gansch ongehorigh, en niet bestaende, niet meer dan eenen waegen en is van de stoffe des menschen, dien hy voert. 't Is al te jammerlijcken saecke, dat alle voorgaende eeuwen dit water noyt gekent, noch noyt gesmaeckt en hebben: dan hebben, als blinden, malkanderen nae geratelt, veel onnutte droomen onderteeckent, dienende tot verderffenisse, en niet tot stichtinge der gesontheyt. Doncker marcyt bloedt en is daerom geen melancolie. De Mooren hebben 't bloet vast bruyn-root, selden waeter daer op; lijden veel van gramschap, noyt door melancolie. Eenen bleeck-blonden mensch heeft dun bleeck-root bloet, niet uyt de phlegme, dan uyt het middel-leven sijns geslachts, volgende den aert sijns werck-meesters. Onse naburige boeren van oudt herkomen doen hen jaerlijcks den anderen Pincxteren dagh laeten. Ick heb 't bloedt van over de vier hondert boeren laeten vergaederen, de welcke allegaeder volkomen gesont zijnde, gaeven nochtans veel verscheydentheden des bloedts. Ick begon te belacchen d'oordeelen over het gelaeten bloedt; 't welck indien het waeterigh, wit, slijmigh, oft bruyn-root is, vinden stracks het overtolligh sieckelijck humeur: waer op de kennisse volght, hoedaenigh humeur sy door den afgang moeten scheyden, en jaegen,
| |
| |
hoewel sy ondertusschen beter weten, dat den rabarbre, gutta gamma, scammonea, &c. oock geel rot waeter door den stoel drijft, van de gene die sy het alder melancolijckste, oft phlegmatijckste oordeelen: insgelijcks dat coloquint veel slijms drijft, oock van de melancolijckste en belieuste lichamen, sulcks dat sy wel weten, oock sonder kennisse der complexien, en sonder 't bloedt gesien te hebben, hoedanigh den dreck wesen sal, die sy willen maecken; waer uyt volgen vier dingen, het eerste, dat is het werck der gegeven drooghte, en geensins van de humeuren, 't welck sy voorbeelden: het ander, dat overmits de drooghten, den gesonden oock evengelijck als den siecken, den buyck doet lossen, en in de selve gedaente des humeurs: dat dit werck niet en is een suyveringe oft purgatie, maer een besmettinge des raeuwen bloedts tot dusdaenige verrottinge; het derde, dat volgens het boeck de natura humana, Hippocrati qualijck toegeschreven, en 't welck men in de Scholen voorhout, elck van die droogen, gegeven een weynigh boven de verdragelijcke maete, den mensch doodt, 't welck oock niemant en loochent: dus dat dese lieve purgatie niet en is by verkiesinge van eenigh humeur, maer wel een gift, wiens eygenschap is, des menschen goet bloet te verrotten en te verderven, onder 't decksel van den schoonen naem purgatie, de welcke alleen moet dus genoemt wesen, die alleen eenen siecken, en geensins een gesondt lijf, ten uytworpe drijft: het vierde, dat het oock niet te verwonderen en staet, dat hoewel men uyt het bloedt het humeur gekent heeft, en het selve door den dranck ten stoele zy verbannen; dat eylacen evenwel voor het meestendeel de sieckten noch in hen vorigen stant blijven, niet dervende de meesters de lichaemen daerom ten stoelganck drijven, terwijlen de sieckten noch nieuw, en den siecken noch stercker is; maer alleen naer de koockinge der sieckten, en soo wanneer sy alreede tekenen van voorseeckere hope der beternisse hebben, op dat haere suyveringe hare eere niet en verliese. En dewijl 'er buyten la- | |
| |
ten, en dusdaenige suyveringe luttel by hen te doen staet, soo op dat sy souden schijnen ondertusschen iet te doen, 't welck het gelt verdient, geven minorativa, dat zijn purgatien, die de stoffe der sieckten niet grondelijck wech en nemen, dan alleen de selve minderen; maer siende dat het gelaten bloedt ten besten niet geronnen en is, vinden sy daer groote verrottinge in te beschuldigen: sy krijgen gelt, en den siecken somtijts gesontheyt, behoudende eene wetenschap deser konsten des bloedts oordeels, die in weynigh regulen geleert wordt, met de welcke ick niet gerust zijnde, beklaegde ick mijnen verloren tijt en arbeyt; my rouwde dat ick, een Edelman wesende, mijn verkiesing in de Genees-konst gedaen hadde, waer in alle geboeften en schuym der menschen hadden mogen een inval doen, overmits in het bestaen der proeve bynae elcken ongeleerde den geleerden geleeck. Ick besluyte hier uyt, dat de teeckenen den verkorenen alleen sullen volgen, en dat d'ingeestinge Godts alleen het verstandt geeft. Ick liet af, en ick en wilde niet meer hooren van eenige boecken; maer hoewel de natuer met een vorck uytgejaeght wort, soo komt sy altijdt weder: dus vong ick weder aen te distilleeren (overmits ick in alle boecken maer den koec-koeck-sang en vont) verscheyde bloeden, waer door ick niet alleen en vont het ontsluyten des bloedts, maer oock sinen inhout, en daer-en-boven een hemelsche gesteltenisse, dienende tot verscheyden sieckten en wonderdaden: die niet voorder hier te openen en staen, genoegh wesende hier betoont te hebben, dat by de distillatie des bloedts, 't zy het versch, ofte by tijden verrot zy, veel sieckten niet alleen genesen, maer oock bekent worden, beter en seeckerder, dan uyt der pissen distillatie, en alle andere teeckenen, die sy Diagnostica Pathologiae noemen, overmits dese alle t'saemen niet en vermogen eenen leeraer te maecken, maer wel eenen leer-jongen, die niet den siecken, maer van de siecken komt leeren; sulcks dat het geen wonder en is, dat alle onse leeraers ons heymelijck bekennen en be- | |
| |
klaegen, dat sy soo weynigh waerschouwens uyt de pis, pols en bloet hebben; ondertusschen docht my altijdt, dat het was een onbedacht gepeys eener onsuyverer ziele, den mensch liever te noemen uyt den naem van eenigen dreck en vuyligheyt, te wesen phlegmatijck, bilieux, oft melancolijck (de welcke sy selve bekennen, dat het naemen des drecks zijn) dan uyt de inwendige krachten, die hem het leven onderhouden, en indien sy 's menschen eygendom en gedaente vergeten hebben, het welck bestaet in te wesen het beeldt des Alderhooghsten, immers en mochten sy den mensch naer sijne drecken niet noemen. Hier wederom en mach ick niet laeten voorby gaen sonder verwonderen, dat d'oorsaecken en nature van de meesten-deel der sieckten in 't besonder, niet alleen niet en zijn gekent geweest, maer oock in 't minste niet d'eygenschap van de sieckten in het gemeen; door dien tot heden toe, in alle Scholen, de sieckte diagnosis genoemt wordt, een qualiteyt, springende uyt eenige ongetempertheydt, voor soo veel sy is quetsende eenige van onse naturelijcke wercken: dus hebben sy alle sieckten gestelt in praedicamento qualitatis, daer nochtans elcke sieckte in haer selven besluyt, en heeft het bevang van alle predicamenten: dus en stellen wy de sieckten in geen predicament, maer wel alle predicamenten in elcke sieckten; want elck een heeft haer stoffe, die als eenen vreemden gast binnen den mensche gehuyst is. D'onwetentheyt van dit poinct heeft veroorsaeckt; dat sy het paert achter de kar gestelt hebben, en tot heden toe vermeent, dat alle genesinse in een qualiteyt bestont, een diathesis te herstellen en verbeteren. Sy seggen, dat alle sieckten moeten by tegenstrijdigen genesen worden, dat alle tegenstrijdigen moeten staen onder een geslacht oft genus, en deshalven wesende de sieckten een diathesis, soo moeste haer genesinge oock een diathesis wesen, die moesten wesen een getempertheyt der ongetemperde complexien; sulcks dat alle haer gepeys onsinnigh was in den schadelijcken droom dusdaeniger
| |
| |
genesinge. Sy lieten hen ondertusschen voorstaen, wat sy uytrichteden in het weghnemen der vuyligheden, dat het selve alleen maer toevalligh was aen de genesinge, als daer door benemende het wesen der sieckten, 't welck de ongetempertheyt is. Sy hebben uyt Galenus vermeent, dat alsoo 't begrijp der oorsaecken (als zijnde de beginselen, door de welcke elck dinck is, en bestaet) verscheyden is van de begrijpen des dings, wiens oorsaecken sy zijn: dat daerom oock insgelijcks d'oorsaecken moesten t'aller tijdt in wesen zijn en blijven, verscheyden van de dingen, die daer uyt oft daer door quaemen. Voorwaer alle naturelijcke Philosophie heeft haer altijdt te seer gemeten naer den voet der konsten, als oft d'oorsaecken in de natuer, eenigh uytwendigh werck-tuygh der konsten waeren, en als oft in de konste der verwandelinge des wesens als mogelijck betracht worde: daerom en hebben sy noyt gekent, dat d'oorsaecken in de natuer, te weten de stoffe en inwendigen werckmeester, t'samen onder hen beyden anders niet en zijn, dan eygentlijcken het gene daer geboren wordt, als mede en hebben niet geweten, dat de geboorte niet en is een gantsch nieuw wesen, maer veel eer een vorderinge, voortvloet en uytkomst des zaets. Sy zijn verleyt door 't seggen Aristoteles, dat 'er geene geboorte en zy, sonder onderganck en verderffenisse, noch oock geene versterffenisse sonder geboorte. Tot byspel: een ey is de stoffe en den werck-meester des jongen vogels, die geboren wort, en dese beginselen blijven oock tot den ondergang des vogels: oft soo wanneer uyt het zaet eenigh gewas wordt, het inwendigh zaet, en den inwendigen wercker blijft, hy voldoet sijn aengenomen werck tot den eynde toe, door alle trappen der wercken, en der gantscher bestieringe des levens. Soo oock den wercker, die uyt de stoffe des zaets een kruyt gesmeet heeft, die en is noch verloopen, verbannen, afgescheyden, noch gestorven: noch daer en wort in sijne stede geenen anderen geschapen met de geboorte des kruyts, oft des vogels: dan wel rijck zijnde, en
| |
| |
vol van verborge wetentheden die hem te doen stonden; soo heeft hy oock de wetentheden der tijden durationum, en aller besteltenissen destinationum, om voort te doen groeyen, wassen, verstercken, en sijne geboorten tot der doodt toe geleyden: jae oock de geboorten die ziel-rijck zijn, die ziele en brengt geenen nieuwen Archeus oft werck-meester: maer hy, als eerste oorsaecke des wesens, blijft in de bestieringe, alles veroorsaeckende, wat in de geschiedenissen en geschicktheydt sijns geboren kints wert uytgericht; en mits hy selve de tijden, veranderingen en ondergangen onderworpen staet, soo oock alle het gene in de stoffe uytgericht wort, 't zy ter veranderinge oft ter doodt, is eygentlijck de veranderinge en doodt, ofte afscheyt Archei: de stoffe blijvende stoffe sonder onderganck, maer den Archeus gescheyden zijnde, beginnen de ondergedaenten, staende oock sonder haren stuerman, te vervallen in bederffenisse. En eyndelijck al wat 'er in de stoffe verandert wordt, is tet oorsaecken Archei. Soo dan dat alle geboorte niet een nieuw ding en is, noch en komt uyt de oorsaecken, als daedelijck verscheyden uyt het wesen des dings, te weten met afscheyt en onderganck der oorsaecken: dan wel alle geboorte en is maer eenen voortganck des zaets, eene ontvouwinge der verborgentheden, eene uylegginge ten daege der beslotenheden: een rijpheyt, en volkomenheydt der gelegentheden des saets, en een volbrengen sijnder destinatien, oft bestellingen. Nae welcken opsicht volgt oock, dat de sieckten niet en zijn toevallen, oft accidenten, die sy enckelijck noemen quetsingen onser wercken, volgende uyt den twist der oorsaecken, tegen onse natuerelijcke krachten. Maer eygentlijck de sieckten zijn self schepselen, die in ons haer stoffen, en werck-meesters be-erft hebben: oft, om beter te seggen, dese stoffen met de werck-meesters, zijn de sieckten selve. Dus dewijl de sieckten door den vloeck herkomen hebben, en niet uyt het eerste schepsel, soo en zijn sy geen sieckten, soo lang sy buyten ons staen: dan wel, soo haest haren Ar- | |
| |
cheus den onsen is huys-genoot geworden, en behouden heeft sijn wilt middel-leven, hy is daer door met onsen Archeo twistigh geworden, en deshalven van hem verstooten; soo blijven sy soo lang onse sieckten, tot dat sy volkomentlijck uytgebannen zijn. En aengesien sy ons door den vloeck zijn aengevallen, soo blijven sy deshalven van alle andere schepselen der eerste scheppinge verscheyden, voor soo veel elck schepsel een wesen en bestaen heeft in sich selven: daer de sieckten geen wesen, eygenschap, noch bestaen en hebben buyten de menschen. Dit heeft onse voorsaeten bedrogen, vermeynende dat overmits de kranckheden buyten onse lijven niet en bestonden, dar daerom de sieckten enckele toevallen waeren, en deshalven by gedooge schickten hen noch toe het Preadicamentum ad aliquid: met de hope, door enckele toevallen van hitte, en koude, alles t'overheeren, en bestrijden, als met tegenstrijdinge. Willende daerom dat alle hulpe en troost, die de siecke en swacke nature vereyst, moest geschieden, niet by gedaente van hulpe, en vrede, maer wel door een gedaente van strijt en oorlogh, willende allen ongelijck met tegenstrijdige toevallen en qualiteyten bestrijden en dooden. Sy en hebben noyt betracht, dat 'er ettelijcke stoffen zijn, die bestaen moeten in andere stoffen, en daer woonen; mits dat het bestaen in sich selven, oft het bestaen in andere, niet te niet en doet het bestaen der dingen: noch en vermach niet te maecken uyt een bestaende stoffelijck schepsel, eenen naeckten toeval, mits 't selve soo onmogelijck is der nature, als was uyt niet iet wat te scheppen: maer dewijl de destinatie, en wil des Scheppers is geweeft, dat de sieckten met hare lichaemen niet en souden wesen buyten ons, dan wel in de lijven, wiens sieckten sy moesten wesen; soo is 't noodelijck geweest, dat de sieckten ander bestaen, oft subsistentie souden hebben, dan alle andere substantien die sonder opsicht eens anders bestaen, en zijn 't gene sy zijn. Dit en is niet wonder, dat de Heydensche Schole noyt en heeft begrepen, als niet weten- | |
| |
de, dat de vloeck over de sonde, was d'eenige, eerste geboorte, en schickinge oft destinatie der sieckten; en dat sy met haere lijven moesten in onse lijven ingelijft worden, souden sy onse sieckten wesen. Maer het is te verwonderen, dat onse Christenen soo blindelijck in alles de Heydenen hebben naegeschreven, en tot eer gehouden d'onwetentheden te mogen onderteeckenen, die hen tot schande, en de siecken tot schaede moesten gedyen. Sy saegen en kenden wel, dat eenige stoffen der sieckten wesen soo waeren aengehecht, dat sy oock naeuwelijcks by het verstant, en suppositie van Mathese, scheydbaer en waeren van de quetsinge onser naturelijcke wercken, (naementlijck als de schille op de ooge is, quetsende 't gesicht, en den steen verstoppende den pisgang,) nochtans hebben sy liever gestelt der sieckten wesentheydt in een verdicht wesen des toevals, spruytende uyt de verbeeltenisse van eenen twist der vechtende qualiteyten; dan dat sy souden bekent hebben, dat in de naturelijcke, beyde d'oorsaecken niet en zijn buyten het constitutum, oft het geboren. Hier volght dan een beklagh van 't menschelijck geslacht, dat de gene die noch wesen, noch oorsaecken der sieckten en hebben gekent in haren af hang, oft dependentie, dat sy oock op den tast moeten genesen hebben, geleyt door de ervarentheyt der verscheyde uytkomsten, en onseeckere kennisse.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd