|
| |
Vierde Pael.
Verscheyde meeningen der Ouden, over d'oorsaecken der Pest.
DE pest van alle oude tijden is gereeckent voor een straffe Godts, jae oock Hippocrates noemt alle gift en besmettelijkheyt divinum in morbis. De Heydenen liepen en loopen tot hunne afgoden, de Christenen nemen hun toevlucht tot den waren, eenigen, eeuwigen Godt, al in allen dingen, daer toe sy oock aenroepen den sonderlingen bystant van ettelijcke Heyli- | |
| |
gen, op dat sy van Godt verwerven het gene wy niet en verdienen, te weten, dat dese straffe ons genaedelijck afgewent worde: 't is soo, de hayren onses hoofts sijn getelt: niet een bladt en valt van den boom, sonder Godts beliefte; en ons en komt noch toe, noch over, dan by voorwete, schickinge, en toelaten des Heeren. 't Is oock waer, dat ettelijcke pest is sonder natuerlijck middel, uyt de handt Godts, en dat men dese niet en mach ontvlieden, maer is tot een straffe, aenveerden; nochtans en is daerom alle pest niet boven nature: jae soo iemandt wordt van eenige pest door Missen, bidden, vasten, bedevaerden, &c. genesen, alsulcke verkregen gesontheydt en is de natuer niet toe te schrijven, maer is een louter wonder-teeken. D'onbermhartigheyt en onbescheydentheyt der gener, die de pest in 't hoogste behoorden te kennen, en genesen, heeft soo ongeschickt geloopen onder de menschen, dat bynae noch heden alle volcken de pest voor een bestelde straffe Godts houden. De Mahometanen en Calvinisten vermeenen, dat 'er niet naturelijcks in de pest en is, dat alles zy een enckele schickinge Godts; dus en schouwen noch vlieden sy menschen noch plaetsen om de pest, soo sy andersins voor het vuer, water, en schadelijcke schepselen vluchten: toonende daer by, dat sy onvast staen in de loutere schickinge Godts, tegens de vruchten van de vrye wil. d'Engelschen en hebben geen eygene naem der pest, van oudts altijdt gemeent hebbende, dat het een enckele plaegh zy. De Griecken, en naer dese de Arabiers, als mede alle Geleerde, die tot noch toe beyde dese Scholen vermengt hebben, beroepen d'oorsaecken van de pest tot tweederhande, 't welck sy noemen de voorgaende, en de medegaende: en dewijl sy sagen de lijven der menschen bynae elck een verscheyden, als mede de plaetsen der wooningen met groote veranderinge, hebben verdacht een algemeyne oorsaecke over generale pesten, en is den Hemel beticht dat hy uyt de sterren onse locht vergiftigt had, daerom hebbense dat gift Epidimicum genoemt: en hoewel dat sy
| |
| |
oock bevonden seker behaelijcke sieckten geboren te worden van beneden uyt den grondt; 't zy ter oorsake van eenige poelen, holen, vochtige oft giftige gronden, bergh-wercken, hitsigen weder-schijn der bergen, vuyligheyt der dalen en plaetsen, daer uyt ons mochte komen uytwendige verrottinge ofte verdervinge: doch eygentlijck en hebben sy de selve sieckten niet genoemt, noch gemeent oprechte pest te wesen, dan by afgescheyden naeme, geheeten Endimicum. Sy zijn dus wel gerust gebleven, datse een algemeene oorsake der pest hadden, gestelt in 's hemels onsteltenisse: sy meenden seecker te staen, en verhoopten immers, dat den verre-afgelegen hemel haer misverstant niet en soude ontdecken, en dat die stervende siecken over hen ongeluckige gehoorsaemheden klagende, niet en souden verhoort worden; dat 'er gebreck in het gebodt, en in de wet des gebodts moet zijn, daer den meester selver vliet, en verlaet den siecken in doodts noot, en wanhopende over het beleyt van een onseecker uytkomen; en op dat dese Genesers te vaster souden gaen, roepen sy de sterre-kijckers tot onderstant, om t'samenderhandt de sterren te betichten, dat sy giftelijck invloeden, en onse locht en wateren bevlecken. Paracelsus, een man hoogelijck begaeft in 't licht der nature, spreeckt noch veel stouter: seght, dat de pest altijdt van den hemel komt, die onse sonden gewaer wort, opteeckent, ontsangt, en daer door besmet wort, als door eenen weder-schijn onser misdaden, en daer over vertoornt zijnde, ons straft, wraecke neemt, en als eenen schutter ons quetst; dat de pest maer een wonde en is; dat dese wonden alleen worden getreft achter d'ooren, onder d'ocselen, en in de lassen, sonder elders meer: in andere boecken maeckt hy vier pesten, volgens de vier elementen, met vier verscheyden tegen-middelen, ontkennende dat de pest des waters door geen ander middel mach genesen worden, dan door des waters pest-remedie. Versocht zijnde van de stadt Stertzingen, die hem weldaden gedaen hadde, dat hy haer soude mede-delen
| |
| |
een seecker middel, soo ter verhoedinge, als ter genesinge der pest; verlatende alle sterren des hemels, als oock de verscheydentheyt der elementen, komt eyndelijck hem te besluyten op eenen sweet-dranck, gemaeckt uyt theriakel, myrrhe, groote hoef-wortel (petasites genoemt,) gesegelde aerde, walschot, swaluwe-wortel, bibernel, valeriaen en campher, alles geleght in goeden gebranden wijn: en genomen aldus vermengt, vallende onbedachtelijck in dusdanige lange vermengelinge, by hem soo seer in het boeck van de pest versaeckt, bevinde ick desen dranck sijn vinding niet te zijn, dan by andere ervarene hem overgelevert, en aldus by hem sonder ondersoeck gebruyckt en beschreven: en hoewel hy goet is, heb ick doch bevonden, dat hy niet altoos vast en gaet, noch en geneest, dan die niet hoogelijck vergift, noch verre gekomen en zijn; wesende desen dranck te seer grof, om een snelle hoogh-vergifte pest t'overheeren; want hoewel den brandewijn een geest is, soo en is hy nochtans niet lichamelijck bequaem om sweet te worden, hy moet eerst veel elders lijden, en 't gene hy in hem heeft ontdaen, en is maer een gomme, die noch moet verduwt worden, als mede de gestooten wortelen die 't in drijven. Onse Valckenaers hebben bevonden, datse brandewijn drinckende, veel min op de jaght sweten. Doch by oorsaeck laet u hier inbeelden, dat indien de pest, d'alderheetste, booste, en snelste der koortsen, wort genesen by heete sweet-drancken; des te meer sullen alle andere koortsen door heete drancken mogen overwonnen worden, soo wy naermaels het middel daer toe beschrijven willen: dus vallen hier te hoop twee d'aldergemeenste en voornaemste regulen Galeni; te weten, dat de tegenwoordige door tegenwoordige moeten genesen worden, en dat alle koortse in haren aert (genus definiti febris) is een enckele hitte. Elders beschrijft Paracelsus het opperste heel-stuck der pest-wonden te wesen den bruynen, precipitaet des gouts, en d'uytgetogen verwen der kostelijcke steenen, de welcke, hoewel sy in der daet de beste tegen-middelen
| |
| |
zijn, besonder soo sy gantsch vluchtigh zijn gemaeckt: doch by gebreck des waren bereyders, zijn sy soo seltsaem, dat tot noch toe noyt by dien middel, noch landt, noch stadt en is genesen, noch bewaert geweest, jae naeuwelijcks iemandt in sijn eygen besonder; gelijck het oock insgelijcks niet mogelijck en is een landtschap te voeden met reygers oft oyevaers, en des noch te min by den herfst: is oock te seer swaer, dat elck mensch soude een leeuws-tonge by hem draegen, noch diergelijcke verhoedinge, die meer eenen roem smaecken van de uytheemsche kennisse, dan naer liefde ten naesten. Ick verachte dan alle spijsen en middelen, die seer kostelijck zijn, oft quaelijck krijghbaer voor de gemeente, wien de pest voor het meestendeel het ellendighste aentast, mits sy daerom souden in wanhope des levens, ongelijck, en met swaer beklagh moeten sterven. Ick en geloove niet dat Godt een uytnemer der menschen zy, en min besorght geweest voor de genesinge der armen, dan der rijcken; overmits de geschiedenisse van den rijcken vreek, en van Lazarus, d'armen seer vertroost, dat Godt d'armen, en noyt den rijcken, sich selven en heeft vergeleken. Paracelsus maeckt oock boecken, betoonende dat by toverye, item door nacht-geesten, kabbouteren, gespuys en gespoocken, pest soude geboren worden; doch sonder daer tegen eenige hulpe te stellen, 't zy dat sijne daer toebehoorige schriften ten onderen zijn gegaen, 't zy dat hy die noyt om redenen en heeft willen stellen, 't zy dat hy door de doodt verrast is geweest, of 't zy dat hy in het spoor van een ander heeft getreden, veel roocks gemaeckt, sonder vuer te hebben: andersins sijne boecken van de pest, en van de tarters, behelsen meer een wijtloopigh verstant, dan eenen getrouwen bystant, het welcke wy nochtans het meeste verwachten, en van noode hebben.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd