|
| |
Vyf-en-twintighste Pael.
De winden der menschen.
BY gelegentheyt dat wy spreecken van steen en tarters, niemants oor en stae verbolgen, hoewel ick schrijve van pis, dreck, uytwerp, en winden der menschen. Want die sich selven ten besten insiet, en kent, en vindt daer in niet, dan stoffe van schroom, stanck, en wormen. Ick melde ongehoorde en ongeschreven dingen voor desen; dus wesende onbekent en doch nut zijnde geweten te worden, en heb desen pael niet nagelaten te stellen over de winden der menschen. Weet dan, dat den wint des werelts is eenen vloet des luchts, en soo haest als de lucht eenen drijver in heeft, en dien in 't werck is, soo is den de wint daer. Om desen drijver beter te begrijpen, soo weet dat noch water lucht en is, noch lucht en is water; maer sy zijn beyde soo eenvoudigh en enckel geschaepen, dat tot heden toe noyt een druppel waeter is tot lucht verkeert, door natuer oft konst, soo oock noyt lucht tot waeter en quam; dit is nieuw in alle Scholen, doch niet meer soo vremt, t'sedert ick 't selve breeder heb verklaert in 't voorschreve boeck der suer-fonteynen van 't Spa; tot bewijs dan: ick vermach te sluyten in een busse, lang seven-en-twintigh duymen, de lucht, en de selve, op en in
| |
| |
een te dwingen, oft parssen, tot op vijf duymen; en de geparste lucht drijft een bal uyt door een abeelen bort, dick eenen duym; waer uyt volght, dat indien de lucht, wesende op een geparst, mocht tot waeter worden, ick soude in de voorschreven bosse waeter maecken, en de voorschreven geparste lucht en soude geen kracht, noch poogen hebben, om haer wederom in haere wijdte uyt te breyden. Onse glasen wijsen ons, dat een damp en is geen lucht, maer een water-wolcke van de alderkleynste stof des waters, van een gespleten door het vier, die den hier boven betoonden onsmaeckelijcken souts sout-geest der wateren doet opvliegen, den welcken by het eygen waeter weder ontwijckende, wederom kleyne druppeltjens waeters wordt als voren. Dit is de stoffe van den regen, sneeuw, hagel, douw, nevel, rijm, &c. Item, verstaet meer dat de lucht verdraeght ontpluycken, en parssen; soo men inde wint-bal, en veel ander wercktuygh siet. Dus is 't oock noot, dat 'er in de lucht eenige ydelheyy zy, andersins en mocht de lucht van vier spannen niet geparst worden, houdende haers luchts vorige stoffe en gedaente tot vijf duymen ruymte: dit is even ongehoort in de Scholen, doch nootsaeckelijcke waerheydt alreede bewesen. Item, stelt in 't midden van een schotel een eynde keers, vast gehecht, vult de schotel met water, ontsteeckt u keers, keert daer over een hoogh glas, met een open mont in 't water, staende op de gront van de schotel, en de brandende keers in 't midden; nu het is seecker dat de vlam is een lichaem, andersins het geschut en werckt niet, dan om dat de vlam van 't bos-kruyt, in een oogenblick, duysentmael grooter lichaem, dan het bos-kruyt was, mach wesen; en niet mogende twee lichaemen t'saemen in een plaets staen, volbrengt het bos-kruyt soo gruwsaeme wonderen: zijnde dan de vlam een lichaem, mitsgaeders oock den roock, die uyt de voorschreve keers gestaedelijick gaet, soo waer 't wel reden, dat de lucht en ruymte des luchts in 't voorschreve glas vermeerderde, het water uytstoote, jae oock eenigen wint, oft
| |
| |
bobbelen uytblaesen: maer wel ten tegenspele, men siet ooghsienelijck de lucht verminderen in 't voorschreve glas, en dat het water wordt opgesogen in 't glas, in plaets van de verloren lucht, en dat het seer hoogh klimt. Te meynen dat de lucht door de vlam wordt op een gedrongen, 't selve is tegens d'eygenschap des viers, en warmte, die de lucht verbreyt in de wijte, soo men merckt by het instrument, daer mede men de hitte en koude der plaetsen meet. Waer uyt blijckt de dwalinge der Scholen, die vermeynen dat alle bronnen der waeteren zijn uyt de lucht, die in een door koude gedrongen, tot waeter wordt: te meer soo men toeliet, dat de lucht in 't voorschreve glas verkrompen, oft geparst wordt, sonder veranderinge haers wesens. Soo hebben wy onse meyninge, te weten, dat er iet in de lucht is, het welck min dan lucht, en min dan lichaem is, 't welck wy sien hier tot niet opgegeten te worden door het vier; 't welck wy sien te wesen het eenigh leven des viers, en niet de lucht, (soo men onbedachtelijck vermeynt heeft) want hoe soude de lucht het vier voeden, die evenwel lucht, en een onverandert element blijft! soude de lucht verteert, en vernietight worden door 't vier! soo soude sy tot iet eenvoudiger worden, dan het element is; soude sy selver vier worden, ('t welck niet en is dan vettigheyt, uytroockende ontsteecken,) soo soude een eenvoudigh element in een vetheydt veranderen, in een vermengt lichaem; en 't vier, 't welck andersins scheydt alle vermengde lichaemen, soude nu het eenvoudigh tot een vermengt lichaem der vetheden brengen, en op den selven oogenblick veranderen in vier, en in roock; en soo de lucht het stoffelijck voedtsel des viers waer, en dat het vier de lucht tot vier mocht brengen, soo soude elck kleyn vier blijde wesen om sijn wesen te behouden, den ganschen bol des luchts te verbranden, &c. Ick weet dan dat het vier eet, en vernietight iet wat, 't welck d'ydelheydt des luchts verplaetst, oft besteet, (ick en durf niet seggen vervult,) en ten waer dat 'er sulcks waer in de lucht, de visschen en
| |
| |
mochten geen leven onder het waeter krijgen, noch daer en soude geen verbreydinge, noch verparsinge in de lucht wesen, oock elcken minsten wint moest de gansche werelt door beroeren, &c. dese ydelheyt des luchts noemen wy Magnale, waer in, als in een hemelsche invloeyende gedaente, den blas-drijver des wints sit, en 't zy hy genoemt zy den invloet van Mercurius, oft van de Maen, oft van beyde; of 't zy de lucht soo wel haer eygen bewegen heeft, als d'aerde, en 't water; oft 't zy dat 'er Engelen toegeschickt zijn, die macht hebben over de lucht, waeteren, boomen, &c. 't selve laeten wy hier onbetracht. Maer alle dese droomen achten wy geen voorder wederleggen waerdig te zijn. Ons hier genoegh wesende, dat onsen adem het element des luchts is, 't welck wy noodigh hebben tot ons voedtsel, nemende het magnale in ons, niet min oft meer, dan het vier 't selve moet gebruycken. Denckt dat een mensch weeght hondert en vijftigh pont, dat hy kout is als water uyt sich selven, ten waer hy een vier hadde, 't welck gestaedelijck hondert en vijftigh pondt waters warm onderhoudt. Dit vier heeft den Magnale van noode. Ons voorwerp en is niet voorder van de lucht, 't element des werelts, te schrijven, dan van onse winden, die in ons geboren worden. Galenus, volgende de beginselen Aristotelis, heeft vermeynt dat alle wint die in ons wordt, is uyt gelijcken beginsel des waeters, der dampen, &c. als is verhaelt van de lucht; dat deshalven onse wint een natten kouden damp was. Ick ontschuldige hem geerne, want te sijnen tijde was de distillatie noch een onbekende werelt; des en konde hy niet weten dat waeter altijdt water blijft, en lichtelijck alle damp tot water geweyckt wordt, want hy evenwel noch water is. Dat 'er niet meer natten damps en is te krijgen, als 'er waeterigh en is: dat uyt de lucht niemant en kan water maecken, noch distilleren; dan alleen den damp die 'er in is weder te doen ontweycken. Dus niet kennende den aert van onse winden, ten is niet wonder, dat meynende dat sy dampen waeren, en lucht gewor- | |
| |
den, sy niet haest weder tot water gebrocht en mochten worden: hadde hy der winden aert geweten, hy en soude noyt gesocht hebben om winden te verjaegen; hy soude gedacht hebben, dat overmits eenen wine in 't grimmen, oft kolijcke, soo groote smerten en gevaer brengt; en soo hy eenen damp waer, soo soude sijn oorspronckelijck waeter noch tienmael des te smertelijcker wesen, soo het grover is. Galenus sagh d'olien verroocken, hy meynde oock dat ons vet oft smout in ons gesmolten moest staen, om dusdaenigen droogen wint te maecken. Waer toe dient het voorder getoont te wesen, dat alle dese gebreecken der kennissen spruyten uyt de onwetentheyt der vier-konst, oft scheyd-konst, die ons leert, wat hitte een yder vet heeft, eer het uyt vloet: dat waeter en vet, niet t'saemen en mogen smelten! dat eerst alle 't waeter moet vervliegen, eer een druppel vets verschijnt tot uytvloet; jae dat daerom alle verten, hersten, olien, en smouten, eerst moeten ontworden van haren bandt, eer sy uytroocken! dat alle vet en traen, seep wordende, tot waeter vergaet; en dat alle vet en traen weder uyt het waeter stoffelijck voortkomt! Maer Paracelsus, die de vier-konst in 't hooghste heeft begrepen, en staet hier niet onbeticht. De welcke houdende sijn voornemen, dat wy moeten alle ellenden lijden, om volmaecktelijck de groote werelt te vergelijcken, als oft de werelt sieckten hadde, en sterffelijck waer, en als oft men geenen wint sonder sieckten dagelijcks en hadde, maeckt vier-derley grimmen, nae eysch der vier winden. Ick vrees eenen oproer op 't compas, en dat elck van de vier-en-sestigh winden soo wel wint wil zijn, als de vier hoeckige winden, en derhalven wy vier-en-sestigh verscheyden kolijcken sullen moeten lijden. Hy stelt het noort in de rugge, blaesende in de darmen, tegen de navel; het zuyt in de navel, blaesende tegen de lendenen; het oost in de rechter, en het west in de slincker-sijde; en elcken wint geest hy besondere tegen-middelen, doch soo verduystert, dat hy swaerigheydt soude hebben de selve uyt te leggen. Eyla- | |
| |
cen wat armer bewijs-reden geeft soo grooten man: overmits daer en is maer eenen gang, wegh, en huys des wints in ons, ongebroocken gevolght van de maegh tot den uytgang der darmen. Hy heeft wel geweten, dat de wint in de moeder, in de sijde, pleuresye, &c. maer droomen en zijn, en oneygen spreucken. Doch soude hy meerderen gront gehadt hebben, hadde hy dese vier winden in 't moeder-vat gestelt, 't welck sich pijnelijck beweeght tot de voorschreve plaetsen: maer hy soude dan in angst geweest hebben, waer hy den vijfden wint soude vinden, en stellen, soo wanneer het moeder-vat sich nederwaerts sinckt; en den sesten, als het spies-recht om hoogh tegen de maegh optreckt. Ick weet dat ick alle kolijcken genese onverscheyden met een eenigh middel, 't welck is Magisterium succini, door wijn-geest bereydt, ingegeven met laudarium perlatum, beyde door Paracelsum beschreven. Item jong wesende, ick sag dat eenen Thomas Balbani t'Antwerpen sturf van de velunlus, oft miserere mei, 't welck men Ileon noemt; hy beloofde tachtentigh duysent pont Vlaems, die hem genas. Ick hoorde veel daer over warbecken onder de Geleerde, die van wijdt en breet beschreven waeren, dat den darm gekeert was, en veel andere klaegelijcke leeren. Ick heb 'er t'sedert een menighte genesen, en niemant ongetroost gelaeten, mits swelgende eenige vijf, ses, oft meer musket-looden, hoe meer, hoe beter, mits leydende den siecken, oft hangende hem recht overeynde. Dit is al voorbygaende geseydt; weder komende tot de kolijcke. Genomen eenen darm stont vol wints gespannen, van de rugh tot den navel, hoe soude Paracelsus ons konnen leeren, oft het ware den noorden oft den zuyden wint: item alsoo de darmen ontrent acht-en-twintigh maecken, soo van de rugge voorwaerts, als van d'een zijde tot d'ander gedraeyt leggen in onsen buyck, is de vraegh, in welcken keer der darmen dese vier winden haeren winckel houden? indien in elcken omkeer, soo zijnder acht en-twintigh noorde winden, en soo veel van d'andere
| |
| |
drie. Eyndelijck Paracelsus, geenen getrouwen AEolus sijnder winden zijnde, en siende dat 'er een geslacht van buyck-colijcke, treckinge der pesen door het gansche lijf veroorsaeckt, seght dat den wint der darmen door het gansche lijf waeyt, en diergelijcke ongestapelde arme redenen. Niet tegen-slagh nemende, noch insiende dat alle gift, jae alle geweldige tegenmiddel, voor soo veel het den graet der natueren overtreft, doet de pesen des lijfs trecken. Waer toe aenmerckens waerdigh is, dat een mensch stervende met uytblussinge aller krachten, sijn lijf stijf en hart wordt, en 't gene een geweldige doot sterft, blijft slap. Dus dat men hier door gewaer wordt, dat 'er een leven is, een gevoelen, en roeren in 't vleesch en pesen, 't welck niet en is de redelijcke ziel: het welck leven, schromende voor de doot die het gevoelt, oft voor eenigh gift, treckt alle pesen, en wordt daerom stijf. Dat insgelijcks alle treckingen der pesen, soo die in de colijck, als andersins overkomen, niet een treckinge en zijn, door de ziel en wil opgestaen, maer door 't gevoelen der pesen, 't selve schromende, oft voor de doodt, oft voor 't gift: en niet dat de wint der darmen, door sijne eygen gespande pesen spant. Dus en is 't geen wonder, dat alle convulsiones spasmi, oft treckingen, soo benauwden bystant tot noch toe hebben bevonden. 't Is even een ydel gepraet, dat, en sulcks, drijft de winden. Dat verbreytse, (discutit ventos &c.) want indien de gang open is, en onbekommert, de wint drijft sich selven, en sal den wegh vinden. Dese wint-drijvende dingen souden moeten van binnen iet nederwaerts stooten, als den stooter in de pomp, oft in eenige buyse, jae moest den ganschen darm in sijne dickte vallen, en daer-en-boven noch een jachtende voortvaert. Maer dan, overmits het soude meerder smerte maecken, dan den stillen en ongeparsten wint, dus soude dusdaenigen tegen-middel, wint drijvende, niet te gebruycken wesen, oft ten waer dat het de wint dreve met een men-roede, als eenen waegenaer, oft wel door eenigh gebodt, soo men het vee drijft: mijns halven ick en
| |
| |
kenne geen andere drijvende machten, en veel minder eenige van dese, bequaem om winden te drijven. Om desen hoeck beter te openen, soo verstaet dat 'er in ons zijn twee winden, en niet meer, den eenen komende opwaert tot de maegh, uyt genoemt ripsen, de welcke sonder andere lucht, geblaesen in een brandende keers, de selve uytblust, den anderen komt van onder ten daege, en wordt een veest geheeten; desen geblasen door een brandende keers, ontsteeckt, en wordt een vlam van verscheyde verwen, den regenboogh gelijck zijnde. 't Welck wel ingesien zijnde, wordt men gewaer, dat sy verscheyden zijn in stoffe, gedaente, en eygenschap, soo wel als van plaetse en geboorte. Dus al waer 't schoon dat eenen rips al beneden uyt quam, daerom en soude hy niet branden, als niet wesende een eygen geboorte der darmen. Soo wy de voorschreve veranderinge der winden wel insien, sullen bevinden, dat sy niet en hangt uyt de verscheydentheyt, oft eygenschap der stoffen, (ex qua) uyt de welcke: maer wel uyt het saet der winden als stoffe, (circa quam) op de welcke en ontrent de welcke den wercker sijn besteltenisse voldoet. Want men wordt gewaer dat drie menschen van een spijse en dranck sullen nemen; en den eenen, hebbende de sterckste verduwinge, en maeckt wint van boven noch beneden: den anderen, hebbende een swacke maegh, maeckt veel ripsen: en den derden, hebbende de darmen onstelt, maeckt veel buyck-wint. Dese waerheydt betuyght ons, dat der winden wesen, noch hare verscheydentheydt tusschen ripsen, en vijften, niet en hangt stoffelijck uyt de spijse. By gevolgh, 't gene de winden moet doen verdwijnen, en is niet het wint-drijvende, maer wint belettende: mits die alreede geboren zijn, sullen wel de stadt ruymen; laet ons dan ondersoecken d'oorsaecken haerder geboorte. Ick stelle eerst voor, dat d'anderheyt der winden verraet d'anderheyt des werckers, en niet d'anderheyt der stoffen, mits sommige menschen selden eenen wint maecken. Te meer, soo de stoffe der spijse besloot in haer
| |
| |
den wint, soo soude een stercke verduwinge eer en meer wints maecken, dan de slappe. 't Welck aengesien by der daet valsch is, soo blijft de spijse der winden onschuldig. Want soo den mage-windt uyt de spijse komt, waer uyt sal der darmen windt gemaeckt worden, die vet en brandigh is? sal onse swacke hitte der vetten uyttocht maecken, en laeten den vochtigen damp uyt den dreck te trecken? sal het vet des drecks alleen wegh-vaeren, en de vochtigheyt onaengetast? 't welck soude wesen, mits den vijft in eenen oogenblick gansch brant. Indien de minste vochtigheyt mede gaet, en sal hy niet branden. 't Is tegen gewoonte der hitte, dat het vet vervlieght uyt eenigh vast lichaemelijck vet, eer de vochtigheyt verdwenen zy. 't Is oock buyten natuer, dat het vet tot uyttocht verroockt met den graet onser hitte. Ick bevin dan dat het met de winden is, als geseydt is van de tarters. Dat gelijck eenen buyck uyt selve spijsen luttel vuyligheyt, geenen tarter oft wint en baert, daer eenen anderen veel dreck en wint uytbrengt, dat de schult hangt, niet dat de stoffe tarter-rijck, oft wint-rijck zy, dan dat den verduw-meester d'eenige schult draeght. Maer 't is grootelijcks te verwonderen, dat eenen swacken verduw-meester maeckt meer windts, en brengt uyt de stoffe dat 'er niet in en is. Het is, gelijck een salpeter en kolen wordt een louter vlam; doch en is het salpeter daerom geen enckel vier, noch hitzigh. Een merrie en esel brengen een muyl ten daege; niet dat de merrie vergae tot eenen muyl. Dus den wint der menschen en is niet stoffelijck in de spijsen, (een ieder soude andersins uyt gelijcke spijsen even veel wints krijgen, en de sterckste magen den meesten wint) maer hy is een nieuw gewas, een geboorte uyt vermengde saeden, verscheyden van beyde de werckende saeden, door de vermenginge ter verwesent heydt. Dit verstaet aldus. Een swacke maegh weynigh heve hebbende, verrot de spijsen, maeckt rotte ripsen, soo als in de koorts; soo sy een weynig meer heve heeft, en een slijm ontmoet, maeckt onsmaekelijcke luchtige ripsen,
| |
| |
sonder smaeck; hebbende noch eenen graet meer van de heve, en verandert niet wel sommige spijsen, als radijs, ajuyn, loock, &c. en maeckt ripsen, kaeuwende den smaeck der dingen; hebbende noch een weynigh meer heve, en vindende een vreemde suerte, soo wordt 'er een suere locht geroocken: en soo dit vreemt suer eenig vet is, soo is de zode in de maegh; maer soo de maegh den deessem volkomen heeft, en niet overladen, soo en maeckt sy geenen wint. Nu hoe de maege oft dermen wint maken uyt onwindige stoffen, leert by exempel: edick werckende op kreeften-steen, maeckt eene locht oft wint reuck hebbende, oft smaeck naer den steen, en niet naer den edick; werckende op eene stinckende stoffe, soo wort 'er eenen stinckenden wint, half rot, en suer, en somtijts als verdorve eyeren: niet dat het byspel van de edick recht op ons passe, overmidts den edick met zijn gevret geen verwesentheydt en maeckt, als onsen suer-heve der maege wel doet, maer dient hier alleen tot een vergelijckenisse: alle spijse die in de maegh niet verduwt en wordt, wordt verrot, niet tot darmen dreck, maer in de maegh, als maegen dreck, met verscheyde vuyle smaecken der winden. De suerte eet oock, daer sy verscheydentheydt in de stoffe vindt, 't zy niet volkomen versuert, 't zy verrot, dit gevret maeckt den windt soo uyt den suere, als uyt 't gene sy eet, te weten uyt de stoffe, die door de suerte gegeten wort, en wort eenen derden smaeck, ten zy het lichaem, 't welck ontdaen wordt, stercker smaeck hebbe. De selve suerte vallende uyt de maegh met onverduwde stoffe, en niet stracks verwesent wordende (soo namaels sal onderwesen worden) soo maekt de suerte verscheyde verbrandelijcke rotte uyttochten; want etende de suerte des rotten drecks, soo wordt de oplossinge des drecks eenen windt en reuck, volgens 't gene opgegeten wordt. By gelijckenis, gemeenen geelen swavel, een deel gesoden in twee oft drie deelen lijn-olie, wort verrot, met stanck als eens menschen dreck; soo men dit ontdoet met loogh-zout, en daer op eenen
| |
| |
sueren edick giet; in het ontdoen wordt 'er eenen windt geboren, rieckende en brandende als eenen veest, en dat voor soo veel als de suerte etende kan maecken: merckt oock, dat alle dinck ter werelt werckt, soo haest het sijnen opworp by der hant heeft, en kan oock laeten te wercken; soo dan de suerte een lichaem vindt, en kan niet naerlaten te wercken: want dewijl in de veelheydt en verscheydentheydt der spijsen iet onverduwt afloopt, en dat in de suerte oock by gebreck, stracks niet altijdt en wordt verwandelt uyt haere suerte, soo blijvender veel suerten, en worden veel colijcken, veel winden en ellenden des buycks. Eenen sueren appel bradende, geeft veel windts, eenen selven appel langer aen den boom staende, verliest sijn suerte, wordt soet, en gebraeden en geeft geenen oft luttel windt. Was 'er te voren een stoffe in den appel, die door het vuer windt wordt, de stoffe meer gekoockt zijnde, behoorde den windt te voorschijn te komen, soo hy stoffelijck daer geweest was. Eenen suren appel in een vat gebraeden, met eenen helm wel dicht toegestopt, geeft windt, die moet locht hebben, en sy en kan niet tot waeter ofte olie aensetten. Eenen gelijcken sueren appel, in het selve dicht gestopt vat, met waeter gesoden, wordt rijp, en geeft geenen wint, en distilleert al over. Eenen wintrock gestooten, en stracks gedistilleert, gaet over sonder windt te maecken; item, behoudende den wintrock drie oft vier daegen, stracks dan geperst en gedistilleert, en geeft oock geenen windt, en gaet over; maer geparst zijnde, en laetende het sap eenen dagh in een verstopt glas staen, sonder hitte, maeckt windt, en sal het glas breken, ten zy het locht hebbe. Sterck-waeter gedistilleert wordende, gaet over al in rooden roock tot water, als het te voren was; maer soo het sterck-waeter koper oft silver eet, soo maeckt het een selven rooden roock, die nu wint is; en soo men hem vermeent te besluyten, breeckt het glas: sulcks dat men gewaer wordt, dat den windt niet en komt uyt de windtachetgheyt der stoffen, maer uyt het wercken tusschen twee verscheyde zaden;
| |
| |
want het gene in de stoffe maer by toeval en is, en mach niet genoemt worden eygentlijck daer in te wesen. In het maecken des Konincks-waeters komt 'er uyt het wercken beyder geesten, te weten des salpeters, en van het zout armoniac, eenen onsienelijcken windt, die oock in de koude van selfs werckende, geboren wordt, en niet tot sienelijck waeter oft stoffe en mach gebrocht, noch gehouden worden, hoe groot het vat zy. De suerte, die in den most verborgen is, werckende op de raeuwe stoffe des saps, door 't wercken dat d'ooge en d'oore gewaer worden, maeckt eenen windt, die niet dan met geweldt en wore besloten in stercke vaeten, met ysere reepen, en is eenen ongesonden windt der gestomde wijnen, die andersins uytvlietende, den wijn gesont laet. Ick was eertijdts verdoolt, ick stelde eenen helm vast op het most-vat gehecht, hopende eenen wijngeest te krijgen; maer het was eenen wilden wint, niet mogende tot lichaem komen, noch gehouden worden, door dien het den windt is, gemaeckt door 't werck der suerte; dus maeckt den most, gedroncken zijnde, veel ripsen uyt het werck der suerte voortspringende, die, hoewel sy sonder smaeck zijn, noch eenigen wijn-reuck mede brengen, ter oorsaecke van de daedelijke warmte der plaets. Soo dan, dewijl alle wint der dermen is het werck der suerte, en dat de suerte eygen vyandt der darmen is, daerom is de colijcke soo smertelijck. Eyndelijck de suerte werckende, maeckt wint, sy moeten wercken op alle het gene niet volkomen versuert en is; dus de suerte, niet verwesent in de twaelf duymigen, en eersten darm, (soo namaels sal geleertworden) en vindende eenig onverduwt rot sap, maeckt den buyckwint, naer den aert van 't selve onverduwt lichaem. Dit is genoeg van soo vuyle dingen geschreven. Een glas met ys gevult, den hals door de lamp toegesmolten, en gestelt in een weegh-schael, en sijn effen wicht in de andere schael, latende het daer soo hangen, tot dat het ys van selfs doyt, wort het glas, dat is het water, swaerder bevonden, dan doen het ys was; de reden heb ick ge- | |
| |
schreven in 't boeck, waerom alleen alle toveressen altoos naturelijck drijven, met de helft hares ronts buyten water, cap. van de weegh-konst des waeters. Alle menschen, gestorven door toverye oft gift, drijven; item, alle gift (die dient den Rechteren) 't welck merckelijck doet swellen, en des te hooger opdrijven. Het swellen dan en is niet een verkrijgen van nieuwe stoffe, maer wel eenen sueren heve, waer door onse sap sich verheft, als een broodt door den heve. Hier siet ghy hoe de suerte windt maeckt, en hoe bloedt en vleesch, 't welck andersins niet windigh en is, door de suerte windigh wordt. Een verdroncken lichaem light ten gronde, tot dat den suer-heve in het vleesch is gegrepen. Een versche elsen oft alf-boom valt ten gronde, tot dat den suer-heve in 't sap is, dan drijft hy. Siet aen de trommel-sucht, hoe al het bloedt bynae tot windt wordt verandert; het bloedt is eene windloose stoffe in haer wesen en geboorte, doch het wordt door geweldt tot windt verkeert, wanneer den bloedt-heve der lever wordt verandert in eenen suer-heve; deshalven de pisse der rammen gedroncken door een behendige remedie, neemt wech den heve, en indruk des voorseyden suer-heve. Men duwt de neus-gaeten der rammen 's morgens toe, die stracks pist door angst van versticken, alsoo dese pisse van alle suerte gantsch berooft is, en vol steen-zouts pis-zout, soo treckt sy lichtelijck ter lever in, om den voorseyden oneygenen en vyandtlijcken suer-heve der lever te ontnemen. Alleen moet ick hier noch seggen, om beteren reuck te laeten, dat den wijnsteen, gantsch bestaende uyt de suerte des wijns, noyt en mach herdistilleert worden, ten zy hy eenige locht-gaten heeft, andersins vlieght het vat in stucken; voorwaer soo de stoffe wint in haet eygen besloot, sy soude ter eerster distillatie dien windt moeten uytgeblasen hebben; dus dat men hier door wel gewaer wordt, dat de verborgen suerte des gedistilleerden olie des wijnsteens, wordende met een lauw vier verweckt tot wercken op de olie, t'elcker reyse nieuwen windt verweckt, niet mogende gehouden worden, hoe groot het vat zy.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd