|
| |
Drie-en-twintighste Pael.
Ondersoeck op alle gewoonelijcke tegen-middelen.
ALsoo het maecksel, bereydinge, en vergaederinge der genees-middelen by de Apotekers gemaeckt, en by de Genesers beschreven, en gebruyckt voor het meestendeel, maer en dienen ter vaerdigheyt, en niet ter eygenschappen, dan hebbende maer een generaele, oft algemeyne meyninge met substitutie van d'een voor d'ander, en waer in een t'samenbindinge is van veel rouwe simpelen, daerom en geven sy oock maer een raetslaegige uytkomste: en menighmael een oudt wijf, oft boet zijn geluckiger in 't genesen, dan al wat by den Geneseren beschreven wordt. Voorwaer, gelijck by de wetten der nature een vergelijckinge is van stoffe tot stoffe, soo oock moet 'er een eenpaerige proportie wesen van gedaente tot gedaente, van eygenschap tot eygenschap, en van effect, daedt, oft uytkomste, tot effect, en uytkomste. Sulcks dat hier uyt volght, dat alsoo de stoffe der genees-middelen, die door bereydinge hoogh op den trap der volmaecktheyt, vrydom, en suyverheyt zijn gekomen; dat oock haere gedaente, eygendommen, krachten, en werckingen van gelijcken hooghwaerdiger zijn, dan der Apotekers kokingen. Wat segh ick hooghwaerdiger! voorwaer
| |
| |
my erbarmt het menschelijck geslacht, 't welck soo jammerlijcken, en dus lang met ellendige drancken en middelen gepijnight wort. Want soo wie een weynigh verstant heeft der vierkonst, en der kruyden, kan lichtelijck oordeelen, dat 'er gansch niet een der vermengde genees-middelen en is, 't welck niet meer quaets dan goets in en houdt. Want ten eersten, wat de syropen belangt, sy zijn uyt gesoden kruyden en honigh, oft suycker gemaeckt. De kruyden en setten maer haer bloedt (te weten gomme, oft slijm,) in het water: 't welck noch rouwer, ongekoockter, ongescheydender, en veel onvolmaeckter is, en veel moeyten der maeg kosten, eer sy verwesent zijn, en ons haerder krachten mededeeligh maecken; het suycker vecht tegen den suerheve der maegen, belet verduwt te mogen worden; soo oock insgelijcks het gewortelt, oft specerye, door 't koken vervliegen de beste krachten der kruyden; en de gommen in het suycker worden als verbrandt, onaengenaem ter teeringe gemaeckt; een koortsige maegh, swack van heve, wordt des te meer door 't suycker (want alle suycker wordt by levende kalck bereyt) verhindert; dus siet men alle koortsige bynae op suycker smaeck grouwelen. Ick geloove, soo sy kenden de scherpheyt der honigh-geesten, en de vuyligheyt des bereyden suyckers, dat sy die min souden gebruyckt hebben. Ons is bekent, hoe in een kleyn sap alle de krachten des kruyts aengenamelijck bewaert, en tot hoogeren staet gebrocht worden. Ick ben beangst, en droevigh over de slechtigheydt der gene die de kruyden koocken in wijn, gedistilleerde wateren, &c. op 't derde, oft op de helft, oft met verstopten helm; door 't welck oft het beste deel wort verloren, oft men parst daer uyt een onaengename gomme en slijm der kruyden, de welcke, hoewel sy door 't wit van een ey, suycker, en honigh geblancket worden, evenwel (mits sy sonder scheydinge des onsuyvers, sonder openinge des slots, en wortel des middel-levens, en sonder verbeteringe der gebreecken, der rouwigheden, gewelt, en vuyligheyt geno- | |
| |
ten worden,) de maegh en het gansche leven verstooren; insgelijcks alle tegengisten, oft conserven, en pillen, 't zy die tot afgang, oft tot versterckinge zijn bestelt, zijn vol dwaelingen en ellendigheden, om veel redenen. Ten eersten, dat sy uyt veel verscheyden en tegenwoordige simpelen oft enckelen onbedachtelijcken zijn versaemt, de welcke malkanderen tegenstrijden, en verhinderen, in plaets dat sy ons, oft malkanderen helpen souden. Want voorwaer ten is niet soo sy hebben vermeynt. Ten is niet in de natuere, gelijck het in de Mathese gaet, alwaer veel krachten t'samen vervoeght in een kracht vergaederen, en t'saemen stemmen: maer in de natuere geschiedt alle werck der genees-middelen alleen door het middel-leven Archer, (soo by ons breeder is bewesen,) 't welck by de t'saemen vergaderinge, en confusie wordt te niet gedaen, oft immers soo verhindert, alsoo men gewaer wordt in verscheyde saden, onder een vermengt, te geschieden. Ten anderen, dat 'er onder dese menigte, veel tegenstrijdende, veel vergeefsche, noodeloose, onbehoorlijcke, en veel doode, jae quaede enckelen, te saemen komen. Ten derden, dat sy allegader rouwe, hart gesloten, een weynigh giftigh, onverbetert, onbequaem ten wercke, en tot her uytstorten haer machten daer vermengt zijn. Ten vierden, dat gelijckerwijs een dier genomen, en gestooten, noodelijck oock sijnen dreck wordt mede genomen, soo geschiedt het oock met alle gewas. Ten vijfden, dat een siecke maegh allesins daer door seer verswackt wordt, en is des te minder bequaem, om de verborgen krachten des middel-levens uyt te trecken; des het behoorde haer te voren gedaen te wesen, soude men het verhoopte eynde verwerven. Ten sesten, dat het walghlijck en gruwelijck is, alsulcke dingen in te nemen, en gebruycken. Ten sevenden, scammonium, euphorbium, coloquint, elaterium, esulantopium, en diergelijcke openbaere giften, seer vervalst, vervuylt, en schromigh, der doodts oft swackheyts oorsaecken, en der kranckheden achterstellingen
| |
| |
in een verbonden tot hooftstucken. Ick verloochene insgelijcks de precipitatien, sublimatien, vitrificatien, &c. der schelmen, die den Antimonium en Quicksilver hoogh roemen, dien sy in 't minste in hun inwendigh niet en kennen. Ick beklage oock de schamelijcke eenvoudigheyt der genen, die gemaelen gout, gestooten peerlen en steenen de menschen ingeven, en hen bedrogh hoogh doen betaelen, als oft onse maege daer uyt het minste geniet des middel-levens mocht krijgen. Desgelijcks zijn oock te beklaegen, die de coralen, peerlen, en andere steenen door azijn oft andere suerigheydt op-eten, en vermeynen dat sy daer door bequaem worden, om in onse aderen ingelaeten te worden; eylacen sy en verstaen niet dat alle suerigheyt uyt onse aderen verbannen is, als gift: en dat de vremde suerte van de selve steenen in ons door 't werck der galle (soo als hier wordt geleert) gescheyden wordt, en de steenen weder sonder suerte staende, zijn oogsienelijck een poeder, gelijck sy voor de oplosinge waeren: gansch onmogelijck om in dusdaenigh wesen van onse maegen bestreden te mogen wesen. Dus dat, ten opsicht deser dingen, voor een spreeck-woordt met recht geseydt is, dat de beste medecijne is, geen medecijnen te gebruycken. Want voorwaer van de daegen Hippocratis tot nu toe en heeft de Geneeskonst geenen voortgang gedaen: sy en is niet voortgegaen, een ieder is te vreden geweest in 't ronde te gaen met 't gene hy hadde gelesen, groot achtende de voorsaeten uytgeschreven te hebben, en by een gelesen al wat 'er geschreven was, om 't selve op andere voegen en naemen ten daege te leggen. Dus zijn de geleertste, en de schrijvers te werck gegaen de andere loopende om woecker, blijven altijdt in het oude; soo iemant by geluck geneest, meynen sy dat het komt by haer toedoen, en recht hebben om hondert te dooden, oft lang te pijnigen met het selve tegen-middel. Dus zijn de sieckten die van selfs niet en vergaen, onheelbaer geacht gebleven; en die andersins van selfs ophouden, zijn vremdelijck door alle onseeckerheydt en
| |
| |
duysternissen aengetast, niet dervende beloven soo veel als andere handtwercks-luyden in hen ampten te doen plegen. Eyndelijck alsoo het genesen is een werck, 't welck een ding nae hem laet, en dat het genees-middel is, 't gene dat het werck volbrengt: soo besluyt ick, en dat 'er sonder goet middel niet en is lofweerdigh in 't genesen oyt gedaen, en dat die het beste middel heeft, doet de beste wercken; en dat daerom de vierkonst is, sonder de welcke in de Geneeskonst niet en wordt bestelt, noch bestiert ter eeren Godts, en tot nut onses even-nasten. Ick laet noch staen, dat onder de drie middelen, bidden, soecken, en kloppen, het soecken staet in 't midden, als een middel om verhoort en open gedaen te worden, en dat de vier-konst door haer soecken ons verwerft d'openinge des verstandts over alle saecken die ons ampt betreffen. Den mensch is geschaepen tot een beeldt Godts; geen beelt en kan men verdencken het en zy met een figuere, oft maecksel. Dus indien wy het beelt Godts draegen in onse ziele, soo moet sy oock een gedaente en maecksel hebben. Dus dat de ziele als 't beeldt Godts heeft in haer maecksel alle lidtmaeten, die sy in 't lichaem beschrijft. Want waer schoonheydt en leelickheyt wordt bevonden, daer moet oock een maecksel oft figure wesen, soo wel in de Engelen, en zielen, als in alle lichaemelijcke dingen. En dewijl de hooghste waerde des menschen is, in hem het beelt Godts te draegen, soo is oock aller dingen volmaektheyt in haer beelden gelegen, en sonderling dat sy dragen een beeldt des menschen; tot wiens nut sy zijn geschapen; op dat sy mogen betuygen haren maeker, door 't dragen van de tegenslagh, oft nabeelt, van sijn beelt. Soo dan moet ick stellen in 't voorseyde beelt der dingen d'innerlijke machten aller dingen. Dit en is voorwaer geen droom, oft gelijkenis, noch oock geen ydel beelt: dan waerlijk in 't broot en wijn zijn Archei, die eenigsins de onsen vergelijcken. Soo voorts oock in alle kruyden en dieren, die tot ons voetsel komen. Het boosgewas, oft giftige dieren, hebben oock wel 's menschen beelt,
| |
| |
maer gebroocken, verhindert, verargert, verdwenen, &c. Insgelijcks oock alle sieckten draegen oock eenigh beelt des menschen verhindert in 't geheel, oft in eenigh lidt, volgens den aert der sieckten. De grootste smerten, die de betooverde lijden, zijn voor het meestendeel in de zenuwen, en sonder dat men eenige stoffelijcks dings ontstellinge bespeurt: dan alleenlijck door indruck van eenigh tegendeeligh beeldt in onsen Archeo, als eerste wercktuygh aller voelingen. Eyndelijck deser beelden vergelijckinge, voeginge, en vliedinge, leert ons d'eygen genees-middelen bequaemelijck verkiesen. Door dien elck gewas draeght sijn beeldt ter hulpe, oft ter schaeden des menschen; hiet toe dient ars signata, hoewel die eygentlijck meer een gaeve dan een konst mach geheeten worden. 't Is wel waer dat alle kruyt hadde mogen groeyen in een maecksel, maer mits de Heere 't selve niet en heeft belieft, en nochtans niet sonder geheym en doet, noch sonder eenigh mysterie sijns lofs; soo wordt ons door de verscheyde maeckselen beteeckent, dat elck een sijn bediedinge heeft. Dese konst en is niet grondelijck bewesen, noch door remandt geleert, dan wordt als een gaeve van den Heer alleen geschoncken, en met sulcken voorwaerde, dat diese heeft ontfangen, en machse niet voort leeren, dan in 't geheym maer gemeyne aenwijsingen geven. By gebreck dat hy aen niemanden en mach d'inwendige oogen te openen, soo hem van boven is geschiet. Want wesende teeckenen des inwendigen geest maecksels, soo en mogen sy by koudehitte (soo tot noch toe is gepleeght) beschreven, noch gekent wesen. Sommige hebben door de Chiromantie der blaederen die willen te weegh brengen, doch ydelijck en sonder grondt. Andere hebben door de vier-konst gepooght dese wetentheyt te haelen, doch zijn alle onderwegen gebleven. Quercetanus brandde netelen, en trock loogh uyt de asschen, en die liet hy bevriesen: sy was seer waeterigh met weynigh souts in, daerom wierdt sy bevroren, het ys en was niet een heele schelp, dan wel
| |
| |
kleyne gehackelde schelveren, soo allesins in alle beginnen der vriesende waters gespeurt wort. Eylacen, hy schrijft de gedaente der netels-blaederen in het ys gevonden te hebben, als oft den geest des saets, die 't maecksel in sich selven draegt, niet en konde verbranden en vervliegen. Hy roont niet geweten te hebben den geest, die der maeckselen maecker in de kruyden is; ten hooghsten door de vuer-konst krijght men maer een sap, 't welck alle eygenschappen des saets heeft, oock de maecksel-maeckende kracht; sulcks dat men daer in kan mercken, van wat maecksel het kruyt geweest zy, daer dit edel sap was uytgetrocken, eerst tot een vluchtigh zout gebracht zijnde. Maer al siet men schoon het uytwendigh maecksel des kruyts, soo staet den inwendigen geest noch wijdt van daer verborgen, die het maecksel oft gedaente draeght; de reden oock, en het eynde, waer tot sy sulcken maecksel heeft, en wat sulcken maecksel dit alles beduyt, en staet den vleeschelijcken oogen niet onderworpen, men moet dit alleen van den Heere verkrijgen; dat, aengemerckt dat onse sielen oock hare oogen, en aller leden maeksel geestelijcker wijse heeft, hem gelieve dese oogen der ziele t'openen, die Adam naturelijck in de scheppinge open stonden, en aller dieren en kruyden maeckselen en eygenschappen aensiende, kende, en haer eygen naemen daer uyt maeckte. De H. Teresa seght oock, dat sy dit gesichte en dese oogen eens geopent had, 't welck haer altijdt sal gedencken, en dat sy te voren noyt en wiste, dat de zielen oock eygen besondere oogen hadden: daer en is anders geen middel, om d'inwendige maeckselen in aller dingen Archeus te sien en kennen, met alle eygenschappen tot onsen Archeum hare anderheden en gebreecken, dan door de genaede Godts, om dat wy tot vleesch zijn geworden door de sonde, sonder welcke kennis wy nochtans de kracht der kruyden lesen, die wy ontsangen op 't goedt geloove, en door overleveringe ons gelaeten, doch daer door en zijn wy geen kenners der eygenschappen, maer alleen lesers; soo
| |
| |
als een kint dat de noten der sang-konst singt, en daerom en is het geenen meester, die de sangen kan maecken. In de geneeskonst is het maer eenen ydelen raedt-slagh, wat van recepten, oft compositien by een gevoeght is, sonder dese inwendige kennisse der maeckselen, en over-een-kominge der gedaenten. Ick segge dit, niet dat het by gelijckenisse te verstaen zy, maer van een waerlijck gesicht, 't welck een afgescheyden ziele heeft, en 't welck de Heere daedelijck opent den genen die hy tot sijne genesers geschaepen en verkoren heeft, en om sulcks te sien, den welcken hy daerom verre afgescheyden heeft van die gene, die de herschreven Heydensche boecken alle eere en wetentheyt toeleggen. Ick geloove dat aller hemelen en afwijckender sterren kracht in elcken kruyde staen, doch in elcker gedaente sijn heerschinge der eygener gesternte. Item, dat 'er een maecksel in vrouwelijck oft mannelijck is, midts de natuere nergens meer in is besorght, (oock in de dieren, die uyt rottinge komen,) dan dese geslachten te scheyden. Item, dar alsoo alles ten nut des menschen is geschaepen, des 't selve oock draegt eenige gelijckenis des menschelijcken maecksels, of in 't geheel, soo als in broodt, wijn, &c. ofte in eenen deele, als Satyrion, Scrophularia, &c. Hier uyt heb ick eerst bemerckt, dat alle recepten tot noch toe ydel zijn, en by een door geval geschockt, sonder kennis des inwendigen maecksels sijner over-een-kominge en vergelijckinge met ons. Deshalven hare hulpe is onseecker, ongelijck, sonder den oprechten grondt tesaemen geflickt; jae den meestendeel by de mengelinge verdorven hebbende de maeckselen, soo die noch eenighsins over een quaemen. Ick hield t'sedert alle genesinge vaster te gaen by de enckelen: wel kennende, ten zy dat het inwendigh maecksel van het tegen middel rijine en passe op 't maecksel der gebieken, soo is 't alles te vergeefs wat men daer mede handeldt. Voorts hoe wel dese twee maeckselen oock vergelijcken, soo en is het noch niet genoegh, ten sy dat sy niet wederstrijden tegen het
| |
| |
maecksel van onsen Archeus. Dit wordt seer wel gekent in de wonder-kruyden, die welcke in stede van heelen, oock schaede doen, ten zy een naer sijn maecksel worde toegericht. D'eene heelt het gebeente, het ander de zenuwen, het derde 't vleesch, vel, hooft, ribben, buyck, knien, voeten, vingeren, &c. Laet ons dan innerlijck den Vaeder der lichten verbidden, dat hy ons dese sijne gaeven schencke, tot sijner eere, en des naesten liefde en nut, soo als hy dede aen Bezeliel, Ooliab, en meer andere; soo worden wy van de Genesers, dien hy seght verkoren oft geschaepen te hebben, en alle sieckten worden onder de handt van eenen prijs.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd