|
| |
Een-en-twintigste Pael.
Geen Catharren op de Loose.
HEt is even dwaes, 't gene alle Schrijvers ratelen van de catharren uyt het hooft in de loose: willende dat alle hocsten, uytteeringen, fluymen, vomice, oft vergaederingen, kortborstigheyt, &c. komen uyt de catharren: dat dusdaenige droomen soo veel eeuwen hebben gestaen, is een gewis teecken dat 'er geen konst onachtsaemer en is betracht geweest, dan aen de welcke het meeste is gelegen; en geen sonde min en is gestraft, dan die de meeste moorden doet. Wesende dan al wat uyt het hooft als uytwerpsel komt, eenen waeren dreck der herssenen, te weten een enckel snot; soo is 't selve wit, dick, slijmigh, en weynigh uyt gesonde herssenen: maer soo de krachten verdraeyt staen, soo wort het waterigh dun, oft dick, geluwe, veel, sout, scherp, &c. en loopt af door de neus, oft langs de keel, daer het gevoeghlijckste mach, doch des en valt'er niet een druppel in de loose, sonder eenigh gevaer, en dreygen van versticken: soo als geschiet, wanneer iemant ongeschickt, broot, wijn, oft water swelgende, en des iets vallende op de loose, is in gevaer van te verslicken, oft versticken. Verre van daer, dat 'er in een uur oft twee slaepens soude een volle becken fluymen, sonder gewaer te worden, uyt het hooft op de loose zijn gevallen, 't welck den siecken door hoesten 's morgens doet ruymen.
| |
| |
Ick heb my eertijdts laeten genoegen met de leere der boecken, ick stelde dusdanige krancken door konst, dat sy mochten op 't aensicht slaepen, denckende dat het hooft alles soude ter neusen uytgesonden hebben, en de loose vry van de toeloop gebleven: maer den volgenden hoest spotte met mijne ydele hope; door dien alsulck leggen niet eenen koch des hoests quyt en scholde. Ick sagh dan, dat gelijck alle en een iegelijck lidt geterght, oft belet zijnde, maeckt veel uytwerps, de loose oock niet min dan alle andere leden geterght, gequelt, geperst, geknaeght, gequetst, oft verongelijckt wesende, baert veel, en verscheydenheyt haers drecks, nae de getuygenis haers onlust. Dat de loose in alle Scholen tot noch toe geacht worde op en neder te gaen, als eenen blaesbalck, in 't nemen en geven des adems: dat den adem uyt en in de loose gaet sonder verder doortocht, en dat daer door 't hart wordt verblaesen en verkoelt, is een te schrickelijcke en schaedelijcke onwetentheyt. Ten eersten, 't is niet volgens het gebruyck en eynde, waer toe de loose is; want alsoo in de lucht veel stofs swiert, en dat men noodelijck moet de lucht trecken in de holheydt der borst, soo soude in korten tijdt de heele borst vol slijcks wesen, soo daer geen loose en waer; en alsoo 't hair in de neus dient om 't grove stof te schutten, soo dient den menighvuldigen loop der rhoren, en pijpen door de loose, om het subtijlste stof te aenhechten, op dat de lucht vry en suyver in de holle borst treckt, als in een keucken, alwaer sy ten behoef des levenden geest bereydt wordt. Ten eersten, om te betoonen dat de loose niet en roert, dienen dese tien redenen. Eerst, de stoffe oft substantie der loose en is niet bequaem om op en neder, wijt en eng te worden; 't welck ooghsienelijck blijckende, 't is wonder dat het contrarie nochtans soo onbedachtelijck tot noch toe van alle Scholen is gelooft. Ten tweeden, de loose der vogelen is haer aen de ribben vast aengehecht, doch haer dienende ten selven eynde, als onse loose aen ons. Ten derden, 't geheel lichaem be- | |
| |
staet uyt vena arterialis, & arteria venalis, en de rouwe arteria uyt het eygen vleesch der loose Parenchyma, en uyt het vel, 't welck de loose bekleet. De drie eerste zijn buysen door alle de loose gelijckelijck, en in 't minste verspreyt. Waer af de twee eerste, zijnde vol bloedt, en grijpen geen lucht van de adem toe. Het derde is altijdt open, met ringskens gesticht, soo als de strot. Het vierde is vast vleesch, in wiens plaets geen lucht des adems en wordt bevangen. Het derde ten hooghsten en begrijpt maer soo veel luchts, als sal een vierendeel der loose wesen. Maer mits het open staet, en niet ydel en is: soo is 't alreede met lucht vervult, en daerom en mach daer toe geen nieuwe lucht in de loose komen, ten zy de lucht, die in de voorseyde tackjens der rauwer arterien is, in 't hol van de borst wijckt. Ten vierden, soo iemant wordt gequetst door de ribben sonder loose te raecken, hy blaest een kaers door de wonde uyt; en soo men stracks daer nae de wonde verstopt, en wederom versoeckt op de keers, hy blaestse weder elcken mael uyt als voren; dus blijckt dan, dat den adem gaet door de loose in 't hol van de borst. Ten vijfden, 't welck men oock bevindt door 't spouwen en suyveren van de pleurisye, en van 't gesweer der longe in etter verkeert. Overmits soo in 't een als het ander men door de loose, 't gene in 't hol van de borst vloeyt, uytwerpt. Dus moet het vel, 't welck de loos bekleet, open staen: hoewel men het niet en siet nae de doodt. Soo zijn oock nae de doodt verstopt de zenuwen des gesichts; item de darmen, het schutsel, 't welck in 't midden 't hert is, en veel andere, de welcke al te saemen met het leven gansch open zijn. Ten sesten, alle loosen van 't vee swemmen op 't waeter nae de doodt, dus zijn sy vol luchts nopende de rouwe arterie. Ten sevenden, item blaest uyt alle uwen adem, soo veel het mogelijck is, neemt met een zeel de maete om u borst, treckt dan weder soo veel adem, als ghy meught, meet et u weder, en ghy sult bevinden door den Cubus dat 'er meer luchts is getrocken, dan 't geheele lichaem der loosen groot is. Ten ne- | |
| |
genden, item sult het selve, blasende in een blaes, bevinden. Ten tienden, 't is ongetwijffelt oft door het intrecken des adems, wort onse borst wijder: en het lichaem van de loose al mocht 'et wijder worden ('t welck neen) doch en kan het soo veel niet wijder verspreyt worden, als de borst grooter wordt. Ten elfden, waer 't dat de loose de heele borst vervulde, soo waer het billick dat 'et verheffen der ribben de loos mocht opspannen. Maer aengesien de lucht verspreydinge, en verengeringe lijdt; soo is 't onbillick dat het opheffen der ribben adaequate lucht evenwel soude trecken; te meer dat desen treck altijdt met een gewelt, en pompwijs moest geschieden, 't welck niet naturelijcker wijse en soude gebeuren. Ten twaelfden, wat grooter onbedachtheyt en mach niet voorkomen, dan te gevoelen, dat den ganschen loop die het lucht-roer door de long doet, soude met dwarse knorrige ringskens opgespannen zijn, en dat des niet te min, hoewel alle 't lucht-roer door de long alreede vol lucht zy, soude de long op en neder gaen met den adem, wijder en enger worden. Ten dertienden, men leert ter Scholen dat het diaphragma, oft spanvel, is 't gene door sijn roeren ons den ordentelijcken adem geeft met de vleesch-pesen, die tusschen elcke ribben staen. 't Is wonder dat de werelt door sulcken guychelrye haer soo lang en schaedelijck bestieren laet, naedemael leggende op den rugge, en leggende d'eene hant op den buyck, en d'ander op de ribben, en treckende eenen sachten ongedwongen adem, men voelt het tegendeel van de voorseyde leere: te weren de buyck gaet geduerighlijck op en neder, en sijne pesen alleen doen alle het roeren tot dien adem. Item, staende eenen vasten bindel om de ribben, de buyck heft op en neder, blijvende de ribben stil staen; sulcks dat in het ordinaris, en gemackelijcken adem, den buyck met sijn verheffen en sincken, alle het werck volbrengt. Maer niet in de engborstigheydt, in 't geeuwen, in 't hoesten, in 't niesen, noch in 't suchten: want in 't willighlijck verbreyden en nederduwen der borst voelt
| |
| |
men wat de voorseyde rib-pesen doen: te weten de ribben hangen ront af, en langwerpigh; en de voorseyde rib-pesen trecken de ribben om hoogh, daer mede de borst wijder wordt, soo men gewaer wordt in de groote engborstigheyt, waer in de schouderen oock verheffen, &c. maer alsoo niet noodigh en is in een kleynen ongedwongen adem, dat de borst wijder wordt; soo is 't dat de voorseyde rib-pesen ordentlijck stil staen en rusten, laetende den sachten ongehaesten adem alleen door des buycks pesen getrocken worden; en waer het spanvel het eygen wercktuygh des adems, naerdemael alle pesen treckende roeren, soo soude de borst moeten ingebogen staen onder het spanvel, bynae in gelijckenis eens santloopers: en soude de borst open gaen niet door eenige willighlijcke beweginge, dan alleen van wegen dat d'ingeboogde ribben souden los gelaeten worden, om weder op haer plaets te gaen. Het eerste is onwaerachtigh, en het tweede soude een geweldigh roeren zijn, en niet lang bestaen konnen. Ten derden, soo en vint men oock niet dat de ribben worden ingetogen als met eenen riem in 't uytduwen des adems, dan sy worden alleen geroert door een opheffen opwaerts, en dat wanneer men een geweldigen adem in treckt, en in 't nederduwen, wordt eer rust dan roeringe bevonden. Ick besluyt hier uyt, dat aengesien den buyck door sijn verhef den gemeynen en gerusten adem treckt in de borst: dat de longe, loos, oft licht niet en roert, noch op en neder en gaet; dan dat door haer, als een teemst, de lucht haeren uyt en intocht heeft, de loos blijvende onbeweeght, en door het opheffen des buycks wordt het spanvel om laegh getrocken, en deshalven wordt de ruymte der borst voor soo veel vergroot: soo dan het spanvel en roert niet, maer wordt geroert door het roeren des buycks. Men mach sich schromen over 't ondersoeck der verborgen dingen in de Geneeskonst, aensiende hoe men tot noch toe gehandelt heeft met dese openbare gebruycken onser leden. Soo dan volght, dat de lucht door de loos drijft tot het hol van de borst,
| |
| |
dien volgens oock dat het vel, 't welk de loose bekleet, so menigmael door-gaet is, als 'er uytgangen zijn der minste pijpen van de raeuwe arterie. De swarigheyt dan om te genesen de gebreken der loose, en zijn niet (so men ons leert) om dat de loose gestadelijck op en neder beweeght wordt, als eenen blaesbalck, en noyt en rust, dan ter oorsaecke, dat soo wanneer d'uytterste paelen der raeuwe Arterie met eenigh taey slijm verstopt worden, sy moeten verstopt blijven, niet mogende derwaerts iet geraecken, dat gegeten ofte gedroncken wordt, dan alleen de locht, die nu daer door verstopt is, en sonder door-tocht; wesende het inwendigh van de raeuwe arterie eene holheydt, die, hoewel sy binnen ons zy, nochtans ons is als uytwendigh, en niet en is dan een vat des lochts. De locht dan vermeerdert, verdort en verdrooght noch meer het verstoppende slijm, oock en is 't niet te verwonderen, dat dit slijm ten lesten scherp wort, dat het oock bedroeft, verongelijckt en versmacht de stede daer het hangt, waer uyt volght engborstigheydt, door knaegen der aderen, bloedt spouwen, hoesten, verrotheydt, die men vomicam noemt, longe oft loos-sweer, &c. Genomen ses hondert pijpkens der raeuwe arterie zijnder van nooden, om wel te verblaesen, waer van sestigh verstopt zijn, dien mensch gebreeckende het tiende deel des adems, wordt kortborstigh, en magh geen rafschen ganck lijden, &c. Hier siet ghy hoe alle lecken en syropen niet en baten, want sy niet ten ordre en geraecken: zijnde dan nu in 't kort genoegh saemlijck bewesen, dat d'ouders met de huydige scholen vertwijsfelt staen, en niet en weten het wesen van de sieckte, als sieckte, noch oock soo zy is aengeknoopt aen hare oorsaecken: oock dat 'er geen vier humeuren en zijn, noch in den bloede, noch oock als stoffe onser lijven, en veel min als oorsaecken onser kranckheden: oock dat 'er geenen tarter in onse spijsen oft drancken en is, veel min om oorspronck aller onser sieckten te wesen: noch dat de drie eersten der lichaemen in ons geene van onse sieckten en baeren:
| |
| |
dat niet geweten en is van de oorsaecken des steens, oft zouts: niet gekent en is den inhoudt der piste, dat oock niet wel geoordeelt en is over der catharren stoffe, geboorte, afloop, en beroerten; noch oock van 't gebruyck, dienst en eygenschappen der loose let is geweten, veel min van hare gebreecken; soo magh men klaerlijck kennen, dat ick dese uytloopen niet en hebbe aengerecht uyt moetwilligheydt, en als eenen vernieuwer, die alle ding om stoot; 't is my genoegh, dat Godt mijne meeninge sal oordeelen uyt medelijden des menschelijcken geslachts gesproten te zijn, en dat ick de deure ten wege geopent hebbe, op dat andere met rijcker gaeven daer door spoediger mochten wandelen, mits desen hun licht genoegh laetende, om aller sieckten begin, stofte, en de werck-meester bescheydentlijck te kennen, en daer tegens behoorlijcke middelen te ondersoecken. Mijn boeck is kleyn, het beteeckent mijn verstandt, doch is sijnen inhout seer groot en wijdtloopigh, en tot onse kranckheden seer hoognoodigh, waer op mijnen yver en hope passen; in 't kort verhaelt, ick hebbe bewesen dat al'e sieckten in ons voortkomen, ofte uyt drecken en uytworpen der drie verduwingen, waer en hoedaenigh die zijn, en dat de selve t'onrecht wederhouden, oft by gebreecke, oft by verstootinge gemaeckt worden, (waer tegen dient de herstellinge onser gebreken, by versterckinge der krachten) ofte by verwesencheyd in ons, hare uytterste hardigheydt (als steen, verstoptheden, &c.) verkrijgen, oft haer giftigen aert aen doen, 't zy in 't geheel lijf als melaetsheydt, &c. ofte in eenigh lidt alleen, als kreeft, wolf, doodt vuer, water-sucht, vallende sucht, &c. (waer tegen dienen d'eenige vernieuwende, en hoogh-bereyde tegen-middelen) oft by gedeessemde vergiftinge, en verwandelinge, als zijn den graeuwen, geelen, en rooden door-loop, pest-formige koortsen, en de pest selve, (waer tegen dienen de voorseyde dingen, sonderling die uyt begaefde tegengiftige dingen konstelijck en hooghlijck bereydt zijn,) hier mede alle oorsaecken en tegen- | |
| |
middelen aller inwendiger en uytwendiger kranckheden genoeghsaemlijck begrijpende. Ick dancke den Vaeder der lichten, die my heeft laeten volgen mijn beroep, en dertigh gestaedige jaeren heeft gespaert, middelen en wille gegeven, om door 't vuer naer mijn kleyn begrijp geleert te worden; biddende hem in de diepste nederigheyt, dat het hem gelieve, uyt sijn loutere genaede, mijn schrijven aen andere te laten voorspoedigh zijn, tot meerder hulpe des naesten. Den Prince des levens en der doodt zy alleen alle eere en glorie.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd