|
| |
Twintighste Pael.
Van de dwaelingen in de Catharren.
INsgelijcks de Schrijvers vol onbetrouwen en onseeckerheyt staende, soo in 't niet kennen des eygen wesens, en gedaente van de sieckte (soo voren is bewesen) als niet wetende waer te vluchten om iet te bevinden, waer aen de sieckten haren oorsprong schuldigh souden blijven. Sy hebben oock veel van de fluxien oft catharren gepraet, sulcks dat bynae een derdendeel aller sieckten de catharren worden toegeschreven; den tarter, de drie eersten, en catharren, staen in 't geding; dus is 't redelijck, dat ick hier verklaere, hoe verre dit ding licht schept. Sy seggen dat de maegh der catharrigen de dampen ten hoofde senden, alwaer de herssenen, wesende als eenen helm, alambic, oft decksel eens pots, dese dampen tot waeter ofte catharren-stoffe verkeeren, van waer sy nederwaerts vallen op de loose, maege, tanden, oogen, op alle pesen en steden des vleesch. Doch om dit ten gevoegelijcksten te verstaen, is te gedencken: eerst, dat den mensch, soo lange hy leeft, in sijne maegh daedelijck vochtigh en werm is; ten tweeden, dat het onmogelijck is, dat eenige waterige vluchtige vochtigheydt, die metter daet werm zy, niet en dampe; ten derden, dat der maegen wech opwaerts staet tot in de kele, en is het selve vel en stoffe, Membrana,
| |
| |
daer sy oock self af is, genoemt wesende haeren wech, gula. Ten vierden, dat alsulcken vel dadelijck nat zijnde, op een valt, soo als een natte blaes, met uytsluyten van alle locht, waeter, ofte iet anders. Ten vijfden, dat dit het slot is, waer door gula langs henen gestopt is. Ten sesten, dat desen wegh altijdt noodelijck toegesloten is, ten zy voor den tijdt dat 'er spijse, dranck, ofte ripsen door trecken, die hen als dan openen. Ten sevenden, dat 'er uyt de maegh geenen wint, damp, noch locht en komt, 't zy den mont der maege open ofte toe zy, sonder geklanck, alsoo in de ripsen gehoort wort. Ten achtsten, dat de laeuwte der maegh wel eenen damp maeckt, maer niet soo geweldigh die en drijft, dat den damp het slap overeen gevallen vel van gula mocht van een spannen om door te vliegen, maer alleen den damp der maege set sich selven weder gemackelijck tot waeter, soo als wy sien in onse glaesen, staende in den leeghsten graedt der hitte. Uyt dese acht regulen, by een íeder gekent, en beleden, volght, datter geenen damp en vlieght van de maegh na het hooft; item, dat alreede de stoffe der catharren ontbreeckt, en den droom uyt de slaep ontweckt is: item, dat dese groote verblintheydt, door soo veel eeuwen, de werelt soo schaedelijck heeft bedrogen: item, staende haer leere, dat elcken mensch dese dampen gelijckelijck soude ten hoofde senden, en dien volgens oock moeten catharreux wesen, luttel min ofte meer van een verscheyden: mits elck een den selven wech, herssenen, water en wermte der maege heeft: item, dat 'er noyt mogende dampen uyt de maegh komen, luttel oft veel, sonder geklanck: dus moesten alle menschen geduerighlijck de verckens in ripsens klanck vergeleecken zijn: item, den damp, hoewel hy van de maegh quaeme tot in de keel, nochtans soude door den mont oft neuse vervliegen, eer hy ten besloten wege der herssenen opstege; 't welck blijckt by de ripsen, die, hoewel sy subtijlder zijn dan waterige dampen, nochtans niet en klimmen by de herssenen: item, souden dese dampen moeten stracks aen- | |
| |
sitten voor het meestendeel in de neus, mont, en keel, sonder op te klimmen tot het hooft. Item, mits twee lichamen hen niet t'saemen en plaetsen in een selve plaets, ten zy d'een voor d'andere de plaetse ruymt, en den gang der keelen naer de herssenen is boven met de herssenen verstopt: want den selven seer eng en naeuw is, soo volght oock dat den damp uyt de maege niet wel en soude mogen trecken na de herssenen. Door dien geen buys, staende boven verstopt, en laet van onder geenen damp ingaen. Item, genomen dat den damp door de Gula ter keelen opquam, soo en mocht hy noch in de herssenen niet komen, noch daer eenige breede plaetse vinden, om daer tot catharre te worden. Dan wel den damp en mocht niet vinden dan den gront van 't becken, 't welck is als eenen trefter, wiens scherp eynde beneden uytkomt, hebbende twee pijpjens ten neusewaert, en twee naer de keel treckende. Sulcks dat desen damp, als hy met groot geluck ware boven geraeckt, maer de scherpte van desen trefter en mach ontmoeten, en naementlijck de twee pijpjens ter kelen streckende, en niet meer. Het opensnijden der dooden sal alle 't voorseyde verstercken. Item alle damp optreckende door warmte, jae al worde het snot selve gedistilleert met den trap onser warmte; soo en verkeert sijnen damp maer tot enckel water, en is niet slijmerigh, noch bequaem om sulcks te worden. Soo dan, en komt uyt de maegh der herssenen noch damp, noch water, noch slijm: en daerom valt oock de gansche catharre tot spot der kinderen. Item dat meer is, geenen damp distillerende uyt de warme maege, en suerder stoffe, en mach tot sout waeter door de distillatie worden. Uyt het suere moesten de dampen oft suer wesen, en gesmaeckt worden voor sulcks by alle menschen, en geven eenen sueren water-geest: oft ten minsten, het waeter moest onsmaeckigh wesen, soo als gedistilleert surckel een onsmaeckelijck water geeft, en niet een suer water; en genomen dat dit alles ophiel, en niet en waer ('t welck soo natuerelijck, en noot- | |
| |
saeckelijck is, dat het anders niet wesen en mach) soo en mochten nochtans de catharren noch niet vallen uytwaerts, noch inwaerts. Niet uytwaerts tusschen de huyt des hoofts en de schael: want soude desen damp en vremde gast, uyt de maegh komende, eenen vyandt, uytworp der herssenen, en oorsaecke der catharren, en veler sieckten geworden zijnde, soude hy, segh ick, tot waeter zijn gebracht onder de herssenen, en weder van beneden dwers door 't lichaem der herssenen, waeter-wijs oft damp-wijs gedruckt worden, soo was 'er allen oogenblick een genaederde poplesye, en bekende doodt. Item moest desen damp door de vellen der herssenen, en door de schaele des beckeneels gevoert worden, om onder de huyt (de welcke nochtans veel meer en grooter sweet-gaeten heeft, dan het gebeente) weder tot water te worden, en stoffe der uytwendiger catharren: soo buyten alle onnuttigheden in desen bewesen, soude immers stracks alle catharren met de eerste warmte en sweetinge verdwijnen, en damp-wijs door de huyt verroocken. Item alsoo de huyt des menschen vast aen kleeft, soo moest 'er eenen drijver wesen, oft in 't waeter, oft in de plaets, dit dit waeter tusschen huyt en schaele met gewelt afdreven, niet wesende den af hang genoegh om 't selve te bekomen. Het waeter en is maer eenen overtolligen damp, krachteloos in sich selven, door de hitte uytgedreven, en staende sonder hitte onder de huyt, en heeft met sijne verstootinge geen drijvende kracht gekregen, en den drijver aller leden, driftende uytwaerts, soude sonderling dit water damp-wijs van stede doen vertrecken. Item alle sweet, wesende alreede uyt sich selven sout, mocht veel lichter catharren worden, dan desen gedroomden damp. Het welck niet wesende, soo te min mach oock den damp tot catharren veranderen. Item, viel dit water tusschen huyt en vleesch nederwaerts, het soude weynigh oft veel zijn; weynigh wesende, het moest stracks door de sweet-gaeten verroocken, veel lichtelijeker dan door de herssenen, membranen, en schael. Indien
| |
| |
het veel is, men moest 'et by geswel vallende gewaer worden. Item het moest vallen tusschen huyt en vleesch, en heeft geenen wech om in de pesen, vleesch, oft elders te pijnigen: overmits elcke pees met haer eygen velleken overdeckt is, en verscheyden van de huyt des menschen. Item dit water gemaeckt onder de huyt des hoofts, hoe mach het vallen op de tanden, op de oogen, &c. naerdemael het moest eer vallen in de kaecken, tusschen haer buyten-huyt, en binnen-vel. Item de zenuwen die beneden van de herssenen komen van elcker zijde, en strecken hen door 't kaeck-gebeente langs de tanden, passen soo wel op 't gat des beens, daer door sy loopen naer de wortel van de tanden, dat sy het ganschelijck verstoppen: sulcks dat 'er geen plaets en is, om daer neffens catharren in te senden, de welcke niet onder de huyt des hoofts, noch onder de herssenen, maer in het bloedt ('t welck is tot voetsel der plaetse bestelt) des tant-vleesch soude worden geboren, en dat niet uyt de maegh, dan alleen uyt het bloedt. Het welck overmits het veel ander waeter, sweet, en bloedt verteert sonder catharren, mocht oock met eenen een druppel water oft twee meer verteeren, die als catharren, langs de zenuwen der tanden met gewelt waeren ingeresen, oft gedrongen. 't Is oock onmogelijck, dat een uytwendige catharre viel tusschen vel en vleesch, uyt het hooft, oft door de keel nederwaerts, om de Pleurisie, oft sijde-steecksel te baren, overmits die noyt en is tusschen de huyt en ribben, (alwaer noch eenighsins een wegh is van 't hooft nederwaerts) maer wel alleenlijck tusschen de ribben en het inwendigh velleken Pleura genaemt. Zijn dan geene catharren uyt de maege veroorsaeckt (soo men nochtans ons leert) soo is 't wel te betrachten, dat alle 't gene dat uyt het hooft valt, is eenen dreck der herssenen, en een snot, 't zy het dun oft waterigh zy, oft dick en slijmerigh. Dus zijn oock noodeloos alle middelen ter maegen gebruyckt; wiens gebreck in de herssenen leydt: en is belachens waerdigh, dat Coriandre, &c. gegeten na 't middagh- | |
| |
mael, soude beletten het op-klimmen der dampen tot het hooft. Want soo 't selve optrecken natuerelijck waer, en uyt warme vochtigheyt veroorsaeckte, wat mocht den Coriandre daer toe doen: soude hy in 't waeter geleydt zijnde, beletten dat uyt het waeter geenen damp in den Alambick en mocht optrecken: dit is het onbedacht stuck, het ydel en schaedelijck geraes, dat tot noch toe de werelt heeft in slaep gewieght.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd