|
| |
Achtiende Pael.
Ontdoeninge eeniger knoopen verwert by 't voorgaende.
BEwesen zijnde dat 'er geen stoffe, noch in eten, noch in drincken en is, die op den tarter passen mocht, soo is 't onbillick te roemen, dat uyt de tarters der landen men kan ondervinden by scheydinge tot welcke sieckten de landen zijn genegen. Want indien noch by scheppinge, noch by vloeck
| |
| |
geenen tarter der dingen oyt en was, sulcks als Paracelsus voorhoudt, hoe sal men dien mogen by scheydinge krygen, daer hy noyt en was: dat ettelijcke waters steenigh zijn; item ettelijcke wijnen geringer steen veroorsaecken; item ettelijcke landen, als Savoyen, Stirien, Valachia, &c. maecken groote kroppen aen de keel, daer uyt en kan niet wel besloten wesen, dat steenen en kroppen uyt de tarters zijn. 't Is genoegh bewesen, dat sy uyt werckmeesters komen, die vermogen uyt alle stoffen te maecken 't gene in hen bestieren vervangen is. Ettelijcke wijnen houden veel vluchtigh aerdtrijcks, 't welck tot steen wordt, niet uyt kracht des tarters, die niet en is, noch eygentlijck uyt de stoffe, maer door den werck-meester; door dien, soo in de wijn, oft waeter, waer een tarter, soo en soude hy niet worden dadelijck anders dan 't gene hy in de macht is. Nu en is den steen der wateren, noch der wijnen by sijn macht geen dueleech, en was de destinatie haerder machten niet: dan de waeteren zijn wel tot berghsteen, en de wijnen tot wijnsteen en gist, doch geensins tot dueleech. Ten is niet noodigh de waeteren by scheydinge en distillatie t'ondervraegen, oft sy steen in hebben, dat siet men aen bergen en beecken, sonder moeyte te doen. Uyt de wijnen en wordt noyt berghsteen, noch dueleech gescheyden, soo en mach men uyt der wijnen distillatie niet voorder soecken, dan oft sy veel wijnsteens in hebben, en hoe meer wijnsteens, hoe sy des behoorden tegen 't graveel en steen gesonder te zijn. 't Is wel waer, dat steenige waeteren hebben een wilden vremden bergh-aert, en maecken veel ongesontheden, slijm, en slijck in de darmen: doch voerende geenen dueleech, en mogen den selven materialijck oft stoffelijck niet maecken. Hoewel het by oorsaeck mocht gevallen, als verdervende den Archeum der mage, en hem indruckende niet de stoffe, die sy niet en hebben, maer het wildt steenigh middelleven; den mensch soude eene steen-genegentheydt verkrijgen. Dus dat om den onsienlijcken en onlijvigen steen-saede quaelijck ver- | |
| |
staen te hebben, is Paracelsus geoorsaeckt geweest, eenen stoffelijcken tarter te betichten in alle spijsen en drancken, blijvende door alle verwandelinge en verduwinge de naeste oorsaecke van veelderhande sieckten. En soo veel raeckt de voorschreven kroppen, sommige meynen dat de sneeuw-wateren gedroncken, de schult draegen, Paracelsus beticht de waeteren der Cachimien. Ick wenste immers dat hy, volgens sijnen roem, ons bewees de stoffe der kroppen by distillatie in de Cachimie wateren, wiens eygendom waer in 't derde rijck des lijfs eerst te verharden, en dat ontrent de kele, en nergens elders. Ick betrouw dat hy in de wateren dien tarter noyt stoffelijck en sal bevinden, noch grondelijck beweren; dan wel dat in seeckere wateren een middel-leven is, 't welck den Archeum in ons verweckt, om het goet voetsel (en niet den tarter) ontrent de keel te verkeeren in een hardigheyt de steen gelijk. Men sal eer bevinden, dat alle stoffe, die uyt eygenschap haers Archei ons worght, in de keel sonder toewringende smaeck, (want desen te seer aertachtigh in de eerste verduwinge vernietigt blijft) de selve wesende in ons verwandelt tot voetsel, en houdende haer middel-leven, verbrengt haere kracht ontrent onse keel: en laetende dese kracht in 't voorschreven voetsel, wordt aldaer verhart en verstooten van te mogen voeden. En dewijl wy sien dat de campernoeillien dese worgende eygenschap hebben, en dat in veel koude geberghten ten noorden en noortwesten, veel campernoeillien groeyen, en den ganschen leffas der aerden, kruyden, en boomen is seer onaerdigh, swack, en van campernoeillien aert, soo betracht ick der kroppen herkomen uyt het gebruyck der kruyden en waeteren, die dusdanigen leffas mede voeren, als oorsaecken, inhoudende van dusdaenigh worgende middel-leven. Nu dat het geestelijck middel-leven der kroppen maecke, en niet eenige stoffe des onverwesenden en overgebleven tarters in de drie verduwingen, blijckt uyt der daedt; door dien dese tarters en souden niet min in handen, beenen, en billen tot
| |
| |
dusdaenige uytwassen groeyen, dan ontrent de strot. En soo den Cachimie, oft sneê-tarter in een steen daedelijck en stoftelijck verharde tot eenen krop: soo en soude hy niet vergaen met een wrang aerdtachtigh tegen-middel als dit is:
Neemt zee-spongie, gebrandt tot datse root wordt, drie oncen zee-schuym (os sepie) lange peper, gember, pirethrum, galnoten, sal gemme, kalck van eyer-schaelen, elcks een once, mengt het met wat water uyt spongien gedistilleert, neemt dees poeder een half quintle met suycker genoegh, alle avonden in 't afnemen der maen, leght het onder de tong, en laet het allengskens smelten, oft in wijn ontgaen zijnde, sult het allengskens doorlecken, en een krop, wegende ontrent drie pont, vergaet in eene maent. Andere lieden nemen van de rouwe stekende knospen, wassende op den wilden roselaer, en is de hairige schorsse der castanien gelijck, welcken uytwas tot poeder gestooten, en gedaen als voren, doet den goytre oft krop verdwijnen, dit niet alleen, maer oock verhoet van nieuws te groeyen. Ick heb dit uytwendighlijck aengestreecken, en geluckigen voorspoet in de harde kroppen, en andere diergelijcke verhardinge gemerckt. Laurier-olie die niet vervalscht en is door speck, acht oncen, Olibanum, Mastic, gomme arabic. Veneetsche terpentyn elcks drie oncen, t'saemen gedistilleert. 't Gene overkomt met stercke asschen gevult, en weder gedistilleert, en is seer uytnemende in alle geronnen harde stoffen te doen afsmelten. Item vremdelingen, woonende ter plaetsen, etende, en drinckende als d'ingesetenen, zijn lange jaeren, jae nauwelijcks in hen leven, eer sy kroppen bekomen. Soo den stoffelijcken tarter dese schult des krops hadde, en dat het geestelijck middel-leven in ons niet en worde overwonnen om alsulcken mis-gewas, en monster voort te brengen, elcken vremdeling kreegh van den eersten dagh dien tarter in 't lijf, en den krop aen de keel. Desen krop dan is een mis-gewas, 't welck komt uyt den Archeus, verwandeler en gever der inwendige gedaen- | |
| |
ten, en niet by geval der stoffen. Overmits hy alle stoffen verwandelt, en bestiert nae sijn beliefte, ten zy dat hy overstreden worde by een krachtigh middel-leven. Is hier oock eygentlijck te mercken, dat mits den krop, soo hart als eenen steen, vergaet gansch wegh, innemende in de maegh een slecht tegen-middel, 't welck noch vaster toetreckt, en runt; soo wordt 'er klaerlijck over gesproocken, dat den setel van dit mis-gewas is in 't middelleven Archei, en in het verwandelde voetsel des derden rijcks, en niet in de stoffe oft wesen des vremden tarters: maer wel is goet bloet geweest, overmits met dusdaenigh tegen-middel het ganschelijck wegh roockt en verdwijnt. Want alsoo het onmogelijck is, dat iet doots, iet vremts, aen onser naturen soude het inblaesen onses levens verkrijgen, en dat by gevolgh den vremden tarter noyt levende en wordt, noch daer toe bequaem geacht wordt, soo waer 't oock onmogelijck dat den vremden tarter ontfangen soude den heve des bloedts, om gansch te mogen verdwijnen en wegh-roocken. Men sal dencken dat ick uyt moetwilligheyt het vijfde radt in de waegen sceck. Dat het al eveneens bynae is, 't zy daer een onverwesende stoffe des tarters overblijve uyt spijse en dranck, oft 't zy een mis-gewas stoffe binnen worde gemaeckt door kracht des middel-levens der vremde stoffen. Ick meynde onschuldigh te zijn, soo ick eygentlijck spreecke, d'oorsaecken ontdecke, de nature niet t'onrecht en beticht: en mits der tarter-wordinge geen waerheydt, geen bescheet, noch geenen noot en is, dat wy d'ontbindinge betoonen anders te zijn, dan sy vermeynt wordt. Mits elck ding wordt ontbonden volgens sijnen bandt, die het gesloten houdt. Te vergeefs loopt men op de Diete, daer de spijse en dranck onschuldigh zijn. Wy ontdecken d'onweter theydt der natuerelijcke krachten: ten kortsten geseydt, 't is al blindelings nae de waerheyt gegrepen. Waer toe een runnende kracht, en eenen overblijvenden tarter beschuldight, die self sijn geboorte schuldigh blijft, en mits hebbende het middel-leven, 't welck
| |
| |
uwen Archeus qualijck neyght, sult steenen krijgen uyt de suyverste spijsen en drancken: men moet dan de naeste en oprechte redenen ontdecken, en de ydele droomen doen verdwijnen. Waer toe dient eenen ontwesentlijcken tarter in alle spijsen en drancken, die Godt goet heeft geoordeelt, te beschuldigen? Ick en ontken niet, oft daer worden slijm, slijck, sandt, en deuleech in ons geboren, doch niet uyt verdorringe, oft runninge, veel min uyt steen-wordinge, kalck-wordinge, &c. dan uyt eenen geestelijcken saede, en onsienelijcke beginselen, soo als alle andere geboorten der nature plegen. En mits eenen anderen gebonde, en ontbinden, dan van een vremde onverwandelde runbaere stoffe. Jae al seyde ick met Paracelso bynae een ding in effecte, doch leert ons Logica dat uyt de reden, die niet oorsaecke tot oorsaecke, oft oorsaecke wederleyt, als niet oorsaecke, volgen ontallijcke onmogelijcke onbedachtheden, alderschaedelijckst in de geneeskonst. Want sommige verduwen wel, en hebben quaeden afgang: andere scheyden den afgang wel, doch haer maegh en duwt niet wel; dus dat de scheydende en de duwende krachten seer verscheyden zijn. Dien volgende 't is een andere saeck te verbeteren den quaeden indruck van eenigh middel-leven ('twelck is in 't verbeteren der verduwinge) en 't is een andere, wech te nemen aen den vremden tarter, die soude steen oft gruys mogen worden, oft geworden zijn. Dit geschiet door ontdoen, en uytjaegen: en het ander door verstercken, en herstellen, of verbeteren. Dus siet men dat hy, die tarter in spijse en dranck stelt, die komt geronnen te worden, andere seden in 't genesen moet houden, dan die het aengenomen middel-leven moet verbeteren. Jae den tarter, wesende in alle spijsen en drancken, brengt een wanhope ter genesinge mer hem, overmits den tarter soude de dingen in 't diepfse ingelijft zijn, en soo genegen tot verhardinge, dat door geen konst het eerste noch het ander en mocht van den tarter afgesondert worden.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd