Dageraed, ofte nieuwe opkomst der geneeskonst

Seventiende Pael.
Tarter en is niet in den dranck.

HEt meestendeel der redenen, die bewijsen dat 'er geenen tarter en is in der spijsen natuere, item, geen lichaem tot tarter geschaepen is, hoewel sy oock vallen tegen den drancktarter, nochtans moeten wy dit stercker bevechten, en daer-en-boven noch meer gewelts doen. 't Is waer, de waeteren veranderen in steen, doch de steenen sijn kinderen des waters, en niet meer tarters, dan koolen ofte raepen tarters der aerden zijn, elck een is een gewas sijnder moeder, en dies te minder in ons plaetse heeft, mits onsen steen uyt anderen saede, en by andere middelen voortkomt, dan den steen der waeteren. Wy bevinden dat buyten d'elementen, maer driederhande schepselen en zijn, te weten het berghwerck, oft minerael rijck, het gewas, ofte vegetaebel rijck, en het rijck der gedierten; den steen is oock driederhande, en gantsch verscheyden. Te weten den steen des berg-wercks is gantsch verscheyden van de perse-steenen, mispel-steenen, hout-steenen, en allen gewas-steenen, soo lang sy niet tot een ander rijck overgedraegen worden. Den steen der dieren is van de twee voorschreven oock gansch verscheyden: en gelijck den steen des bergwercks eygentlijck steen is, soo is den steen des gewas noch een bran-

[p. 157]

dent hout, doch onder sijn rijck steen gelijck. Der dieren steen wordt dueleech, en met eenen besonderen naem van de oprechte steenen gescheyden. Den steen des berghwercks en des gewas, in een naturelijcke, en noodelijcke geboorte, soo oock in menighte dieren: alleen in den mensch zijnde een misgewas, en een sieckte, betoont seer wel dat hy om der waeteren steenachtigheydt sijn saedt, sijn wesen noch voortkomen niet en moet bedelen uyt den tarteren; mits hy in ons niet naturelijck, noch by den drift der naturen niet gemeynt en wordt, noch uyt der natueren stoffe voort en komt, dan uyt de dwalingen van onsen Archeus, als een gebreck, en misgewas. Sulcks dat ick eygentlijck geenen tarter meer en vinde in den dranck, dan in de spijs, noch geen tarters schepsel tot onser verderffenisse, van Godt daer toe geschickt. De doodt en is het maecksel sijnder handen niet. Hy heeft gesien al wat hy geschaepen hadde, was goet, soo in sijne meyninge, als in 't wesen der schepselen. Soo en is 'er oock noyt stoffe in de wateren tot tarter (wel tot berghwerck) noch t'onser bederffenisse gemeynt, noch voor den val, noch daer nae. Is 'er eenigh quaet in ons, 't zy in den eersten, tweeden, oft derden rijcke des lijfs, het en is niet uyt eenige runbaere stoffens eygendom, dan alleen by ons gebreck; 't zy by ontfangenen vremder en ongesonder saeden indruck, en middel-leven, oft niet wel verwandelende, oft niet behoorelijck verstootende de vuyligheyt. Soo eenigen tarter waer met bestellinge sijns schepsels tot steen-wordinge in ons, soo soude hy met nuchtere maege, en noch niet door andere voegselen verhindert, stracks sijne steen-wordinge volbrengen, en niet eerst sijn runnen aenveerden in de uytgang der nieren en de blaes, nae de toekomste des pis-geesten, en des geluwen saps der pissen: maer dewijl het anders in der daedt wordt bevonden, en dat 'er in de maegh geen steen en wordt; soo is 't een goede bewijs-reden, dat den steen niet uyt den voorbereyden water-tarter en komt, dan by sijn eygen steen-wordinge des dueleechs; de welcke is

[p. 158]

soo heftigh, dat al en dronck een mensch, die steenachtigh is, maer gedistilleert waeter (daer immers geen tarter en wordt in gespeurt) noch luttel min, oft meer als te voren, soude hy steenen krygen. Sy seggen tot haere scherm-reden, roode wijnen maecken meer graveels, dan de witte: soo dan den rooden wijn moet eenen tarter, die des een gewisse oorsaeck zy, geven. Maer hier op sal dienen 't gene naermaels sal betoont worden, dat een aerde niet runbaer uyt haer selven, nochtans in ons tot eenen steen geronnen wordt; niet uyt tarters eygenschap, dan alleen uyt het werck des steen-werckmeesters. Mitsgaeders oock dat de roode wijnen meer van dusdaenige aerdt in hebben, dan de witte. Waerom oock de roode wijnen den dranck-tarter niet en mogen bevestigen. Aensiet twee broeders van eender dracht, van een voedster opgesogen, en genietende de selve spijsen en drancken, den eenen was graveelachtigh, den anderen gansch niet. Item een kint van gesonde ouders, hebbende vijf gesonde broeders, en drie susters, suygende een steenige voedster, bequam de steen in de blaes, en sturf, oudt wesende dertien jaeren, en onder de derde snijdinge, 't welck immers noch d'een, noch d'ander en geschiede by vreemde tarters runningen. Deshalven is des tarters begrijp, soo in dranck, als in de spijsen sonder wesen, daedt, werck, noodt, en gevolgh; en sijn besluyt met een ontkent.