|
| |
Veertiende Pael.
Naerder bediet des middel-levens.
HEt middel-leven, van wegen dat het middel is, houdt het opsicht tot twee uytersten, wiens middel het moest wesen. Soo verstaet dat ick noem het eerste leven, 't leven des ontsangen werckenden saets (bestaende in de Archeus met alle sijne volkomen wetentheden) 't welck gekomen zijnde tot sijne rijpheyt, (als by exempel, wanneer het is geworden een lichaem, hebbende vleesch, been, en alle verscheydentheden der ondergedaenten nae den eysch sijns geslachte) soo is het in sijn middel leven; en wanneer de ziele daer toe komt, noem ick het leste leven. In kruyden, hoewel het saet schijnt levendigh te worden, soo wanneer het begint te keesten oft schieten; noch- | |
| |
tans d'eeuwige waerheydt leert ons, dat het dan sterft om vruchten voort te brengen; door dien het gaet uyt sijn leste leven in een nieuw eerste leven des gewas. Het eerste leven des gewas dan, is wanneer het saet swelt, en begint te keesten en uytspruyten; en sijn middel-leven is soo wanneer het heeft eenen wortel, en scheut, begint voedtsel te trecken, en dat te verduwen als een kindt noch vasel zijnde oft embrion: maer wanneer een gewas heeft tacken, stelen, roosen, oft vruchten, dan staet het in een leste volkomen leven; het moet weder afsterven, soude onse natuer daer eenigen nut tot voedtsel, oft hulpe tegens de kranckheden verkrijgen: te weten, het moet weder te rugge tot een sap verkeert worden met sijnen Archeus, bynae gelijck het was in sijn vasels wesen, en verliesen het wesen des gewas. Maer wanneer het saet, saet zijnde, wordt gegeten, soo sterft het oock, en gaet te rugge tot sijns saets middel-leven, maer niet tot het middel-leven sijns gewas. De Heere spreeckt daetom van de doodt des saedts, tot gelijckenisse sijnder aldervruchtbaerste doodt; want het leste leven des saets sterft, en grijpt aen een nieuw eerste leven des gewas, gevordert wordende ter vruchtbaerheyt. Hy en spreeckt niet van de doodt des saets, wordende door de maegh gebracht tot sijn middel-leven, dienende tot verplantinge sijns Archei, en niet vruchtbaerheyt. 't Is hier bemerckbaer, dat soo men eenen appel opensnijdt, en met sijn binnenste een vrat, sterck strijckt oft vrijft, tot dat hy op de plaets verwermt; en soo men hem dan weder toebindt, en laet hem verrotten, soo bevint men dat de vrat verdwijnt, soo haest den appel sijn leste leven verliest, in 't welck den indruck van de vrat is. Hier en loopt noch woordt, noch schrift, noch eenige bedachtelijcke saecke toe; want dat meer is, soo dien appel wierdt door muysen, verckens, &c. gegeten, soo en vergaet de vrat niet, de natuerelijcke reden is: om dat het deegh oft stoffe des appels is oock als een spons, en vrat sijns booms, en daerom als in een gelijcke stoffe, wordt den indruck, als voerstap der
| |
| |
vratten, sterckelijck gevat en gesegelt. Soo dan het leste leven des appels sterft, sterft oock met eenen den voorschreven indruck: door wiens doodt oock de vratte sterft en verdwijnt. Door dien daer geen mindere oorsaeck en is, dat eenigh lijvelijck ding verbondt houdt met sijn eygen uytvloet, dan een musijck-spel met sijn geklanck, 't welck met hem eenstemmigh zijnde, is als sijnen eygenen wederslagenen klanck, waer over de snaere opspringende, vertoont haere blijschap. Nu daer blijschap is, daer mach oock droef heyt worden. Deshalven en is 't niet tegen natuer dat een lijvelijck ding, als de vrat is, toont haer droefheyt in 't afsterven haers indrucks en uytvloets in 't leste leven des appels gesegelt; indien een snaer, alleen door een geluyt, sonder lijvelijcken uytvloet haers selfs blijschap en droef heyt gevoelt. Maer dat de vrat niet en verdwijnt, wanneer den voorschreven appel gegeten wordt, sterft, en verrot wordt in het beest, is d'oorsaecke: door dien den indruck der vratten zijn gelijck van eenigh vleeschelijck wesen, eygentlijck als dan en sterft niet, maer wordt en blijft in 't middel-leven Archei verplant in het beest, die den appel heeft gegeten; en dus wesende daer geen doodt des voorschreven indrucks, soo en verdwijnt dan oock de vrat niet. Weder komende tot ons voornemen des middel-levens, waer geen ziel en is, als in 't berghwerck, daer en zijn dese drie levens niet te vinden dan in 't gezielte. Wel is waer, dat het berghwerck geen saet en heeft met het beelt sijns voorsaeten, soo als 't gedierte, en 't gewas: nochtans alsoo sy worden uyt den dwang en voortvloet des saets niet min als alle andere naturelijcke lichamen, 't welck by geboorte voortkomt: soo en hebben sy haer drie levens niet min gescheyden, dan d'openbaere levende. Door dien het bergwerck, en al wat 'er uyt den niet tot iet bescheyden komt door de verwandelinge der stoffen, vint sijn oorspronckelijck saet niet door voorsaeten, maer in de wegen, stede, oft plaetse. Dus weet dat in de plaets is iet eygentlijcken inwoonende, 't welck niet en is
| |
| |
in 't lichaem, dat de plaets vervult; 't welck men noemen mach eerstelijck en onmiddelijck te wesen in de plaets. Als tot een byspel, den windt oft locht verandert alle oogenblick, als een vlietende waeter, nochtans in d'eene plaets is ander gewas, dan in de andere; de nagelen en groeyen maer in drie landen der Molucken. Den kermes, t'sedert het verjaegen der Morisken uyt Spanjen, en groeyt in Europa niet elders, dan ontrent Montpelier; het beste vlas ontrent Denremonde; de beste hop ontrent Aelst; het bukenhout groeyt wel ontrent Brussel, het welck ontrent Antwerpen niet en wil aennemen. Ick wete dat men dit den hemel, sterren, en der aerden gestalte toeleght, nochtans aengesien 't selve sijnen stant houd in de locht en zee, alwaer landt-winden, en landt-tempeesten zijn den landen eygen, oock seeckere zee-tempeesten als opentlijcke plaetsen, jaerlijckse tijden, de zee vloeyt ses maenden, en ebt de andere ses maenden. Dus hoewel de locht-winden en wateren gestaedelijck wegh vlieten, nochtans bemercken wy een gestapelde blijvende nature, in de plaets (solo natura subest) soo in den stant blijvende, als vloeyende lichaemen der elementen, 't welck men gemeenelijck de Climaten toeschrijft. Doch wy eygenen dit alleen den Heere, die niet ydels en heeft gelaten, maer alle lichamen vervult hebbende, heeft oock d'ydelheyt der stede begaeft en bereyckt met sijne vruchtbare gaven, en in de plaetse gestelt gedurige wetten, redenen, saden, rijckdommen, die t'sijner tijt souden te voorschijn komen, bekleet door de lichamen. In het bergh-gewas en komt niet alles op alle steden, dan sekere dingen op sekere plaetsen en tijden. De metalen en komen soo wel in Luxemborgh niet, als in Indien, Hongarien, Dalmatien, Histrie, Cambrie, en Sweden: de koude en is de schuldt niet te geven, dan de rijpheyt des saets en der daegen en is noch niet voorhanden. Het saet des metaels, als alle andere dingen die geen saet der voorsaeten en hebben, is eerst in de plaets, en woont daer gestadelijck tot de volheydt sijns daghs, (de Heyde- | |
| |
nen noemen dit de onsienelijcke werelt) en wanneer sijnen dag rijp is, soo valt het onlijvelijck saet uyt de holheyt der plaetsen, daer het van den beginne des wereldts is gestelt geweest in eenen damp, oft locht, de welcke besit eenigh water; dit waeter en is maer een onsmaeckelijck sout, onsmakelijcke swaevel, en eenen onsmaeckelijcken mercurius, welcke drie t'samen vattende 't voorschreven beelt, oft saet des metaels gedraegen in den damp Archei, worden allengskens gedreven tot een metaelachtigh water. Men siet in de arts, oft bergh-groenen, dat men somtijdts slaet op eenen steen die open splijt, waer uyt vloeyt een bleeck groen water, 't welck in een uer tijdts of twee runt, en stijft als een sachte zeep, bleeck geel-groen, die met den dagh geluwe, en ten lesten root wort, gewichtigh als metael; eyndelijck verkrijght sijn uyterste volmaeckt wesen, en bestendigheyt naer sijnen eysch; welck groen waeter, soo het niet door de wonde uyt de steenen en viele, soo stolt het sich evenwel in de steenen, en krijght sijne volkomentheyt aldaer; des wordt het by de bergh-lieden gescheyden van de steenen met meerder moeyten. Het eerste leven des saets is in de plaetse ofte schatkamer der aerden, alwaer de redenen, Ideen, en wetentheden des scheppenden woordts, van den beginne af, woonen; het middelleven des saets begint, daer in het een locht ofte gas der aerden grijpt, en sijn leste leven brengt tot een water, dat noch onsmaeckelijck is; dit leste leven des saets, is het eerste leven des metaels; het middelleven des saets, is in het voorseyde groene sap; en het leste leven des metaels begindt, daer het voorseyde roode deegh der aerden sijn uytterste bestendigheydt verkrijght, en tot sijn smeltbaer metael wordt. Desen voortganck des saets en metaels door sijne drie trappen des levens, is meer een kennelijck ding in 't berg-werck, dan in 't gewas, door dien het geen eygen maecksel en vereyscht, gelijck als het gewas. Doch alsoo der dieren en kruyden saets-beeldt hangt uyt sijne voor-saten, even oock het bergh-wercks saets-beeldt hangt uyt
| |
| |
de rijckdommen Godts, die hy in de elementen, als in sijne schat-kaemeren, van den beginne af heeft geleght; volgende uyt 't gene voorseydt is, dat gelijckerwijs een kruyt, kruyt blijvende, geen voetsel, noch oock ten sieckten geen behulp en is, ten zy het uyt sijn leste leven verstoort, en gebracht worde tot sijn middelleven: dat evengelijck oock alle bergh-werck seer swacke hulpe geeft, soo lange het staet in sijn leste leven. Ten zy het terwen-graen sterve uyt het leste leven des saets, en keere tot sijn middelleven, soo blijft het vruchteloos; maer indien het sterft van sijn leste leven, met afscheydinge sijns Archei, soo wort het weder een sap, als het te voren was, en sal toeven de bereydinge van de heve, om tot lijvelijcke stoffe, het zy van eenigh nieuw saet, oft voetsel des gewas, weder aengevaert te worden; en soo lange het blijft in sijn leste leven, soo zijn alle sijne krachten daer in besloten, en is krachteloos en vruchteloos. Doch wort hier verhaelt tot indachtigheydt, dat in den hof der wellusten onsen Archeus volkomentlijck vermocht alle Archeos der spijsen, drancken en gisten in sijn wesen, sonder daer af te wederlijden, verkeeren, en t'samenderhant oock alle middellevens, en dus hadde hy onsterffelijck geweest; dan den boom des wetens van goet en quaet hadde alleen d'eygenheyt aldaer, om sijn middelleven te houden, met wederspannigheyt over te leveren, en in ons sijnen indruck nae te laeten: dat dieshalven den mensch ter uren, wanneer hy sterffelijck was geworden, moeste uyt Eden in de aerde verbannen worden, alwaer dese wederspannigheden in 't hooghste zijn; en hierom nu onder het wercken en lijden, is 'er een tegenstrijdt in alle dingen, sulcks dat hoewel onsen Archeus voor een wijle boven bindt, en den anderen tot sijn wesen verkeert, evenwel blijven over veel eygendommen des vorigen Archei, welcker eygenschappen meesten indruck geschiet, terwijle dat sy het krachtighste zijn, dat is, wanneer het leste leven is geruymt, en als noch de spijsen of andere dingen staen in haer middelleven, en noch haeren Ar- | |
| |
cheus niet is verwandelt, dat is, dewijle dat den Archeus staet tusschen verwandelt, en niet verwandelt te zijn. Hierom bevint een swacke maege meerder last, ten eynde van de verduwinge, wanneer de spijsen staen in haer middelleven, dan sy en voelde korts naer den eten. Desen pael dan behoefde geset te worden; om te verstaen, 't gene in voortijden niet en is begrepen; want sy hebben vermeynt, dat 'er niet eenen toeval en bleef in 't verdorven, die te voren in 't geboren en vorigh leven was. Sy hebben wel geweten dat de pis door haeren reuck betuyght termentijn, anijs, folie, noten, asperges, &c. die'er gegeten waren, doch en wisten niet hoe dese smaecken en toevallen daer bleven; sy wisten wel waer uyt dese toevallen quaemen, maer en wisten niet hoe sy daer bleven, oft quamen; niet bevroedende, dat, ten waere de middellevensche deughden, en machten der tegen-middelen overbleven, te vergeefs soude men die gebruycken. Alle welcke onbescheydentheden zijn gevloeyt uyt onbedachte beginselen, vermeenende dat alle toevallen oorspronckelijck uyt de gemeene forme, ofte overgedaente des dings quamen, als of alle verscheyden genegentheden der menschen uyt de eenvoudige ziele konden komen; en sy en hebben noyt betracht datter veel eygenschappen herkomen uyt het middelleven, dat is het leven Archei; andere uyt de overgedaente, als is de ziele; en andere oock uyt elcke overgedaente des vleesch, des herten, der herssenen, &c. noch en hebben oock verstaen, dat nae 't vertreck der overgedaenten, de meeste krachten des middellevens blijven: jae dat aleer den Archeus de spijsen door onsen Archeum vol overheert zy, den indruck haerder middellevens in ons is overgeset. De scholen hebben alle wesentlijcke dingen gedeelt in substantie, en toeval, noemende alle stoffe en gedaenten te wesen substantie, en voorts alle andere wesentlijcke dingen te zijn eenen toeval, komende uyt de gedaente: sy vermeenen noch heden, dat alle toeval niet en kan bestaen sonder substantie. Hier uyt besluyten
| |
| |
sy oock, dat geenen toeval en mach verhuysen van d'eene substantie in de andere, andersins moest tusschen d'eene en d'andere stoffe den toeval vernietigt zijn; namentlijk en mogen niet begrijpen, dat den smaeck of reuck van de asperges overblijft, en verset wordt in de pisse; sy willen dat alle drooge, of tegen-middel maer en wercke, soo lange het is in sijn leste en volkomen leven, en niet naer het verlies sijner gedaente, wanneer het nochtans alleenlijck werckt, en vruchten voortbrengt; staende weder in sijn middelleven Archei, aleer hy verwesent worde; maer 't is buyten twijsel, of Godt heeft oock iet eygentlijck, eerstelijck en onmiddelijck gestelt in de plaetsen (soo voren noch is geroert geweest) 't welck niet tot en hoort de geplaetste lichamen: namentlijck het licht is on middelijck in de plaets, en ten tweeden in het geplaetste middel, water oft locht: sulcks dat hoewel den windt oft het waeter vloeyt, nochtans het licht blijft onbeweeght, gelijck oock de verwen. Dit is d'eenige reden (te voren noyt betracht) waerom 't licht der sonne, der sterren, &c. op eenen nu wort gesien, en 't opwerpen des gehoors behoevende, een wijle eer sy worden gehoort. Hier blijven sonder smaeck alle de ratelingen der anderen over de millioenen geboorten van gedaenten, en gedaenten uyt gedaenten in elcken sonne-schijn, ofte verwen-blick. Ick mach alle 't selve lichtelijck doen blijcken, midts ick eenen steen hebbe, welcke stellende ontrent de tijdt van drie pausen, onder 't licht des daeghs (jae sonder sonne-schijnsel) grijpt 't licht aen, en betoont in het duyster zijn gegrepen licht der sonne, 't welck hy korts oock weder verliest, en weder verkrijght, soo dickwils hy ten daege wordt getoont. Dit bewijst ons dat het licht iet wat is, bestaende in sich selven, scheydbaer van sijn geheel, bewaerbaer in een ander lijf, wandelende van locht in de steen. Dit alleen betoont genoeghsaemlijck, dat het licht besit de geplaetste lijven tweedelijck, en de steden eerstelijck; en het en is niet als eenen naeckten toeval, overmidts het oock in der daet een
| |
| |
verspreydt vuet is, (soo elders wordt bewesen) en een besonder schepsel tusschen substantie en toeval; gelijckerwijs oock bewesen is, dat Godt in de locht, tusschen het wesen des lochts, en tusschen den niet, een middel heeft geschaepen, begin oft doordrift des levens, en des lichts, het welck ick hebbe by gebreck des naems Magnale genoemt. Deshalven het licht en verwen (wesende eygen opworpen des gesichts) hebben eenen besonderen aert, dat sy in een swangere vrouw haere beeltenis beroeren, en beelden laeten, die werckende zijn ter verwandelinge; daer nochtans d'opworpen van de andere vier sinnen, (hoewel grover en gevoelijcker) 't selve niet en vermogen, door dien d'opworpen des gesichts alleen onmiddelijck sitten in de plaetse, en daerom vatten oock sterck aen onse zielen (die sy oock onmiddelijck vinden in de plaetse) ende en worden by de lichaemen omschreven noch vervangen, (soo wel zijn d'opworpen der andere zinnen) dan alleen met de stede oft plaetse. Een bevruchte vrouwe krijgende lust tot Salm te eten, stracks al wat sy eet, smaeckt haer daedelijck als Salm; maer komende in de maegh, en niet hebbende den Archeum des Salms, dan wordt het voor een bedrogh en een ydel beelt gemerckt, dus walght sy oock, en is t'onpasse: den lust dan, maeckt wel een beelt des sinaecks; die niet waerlijck en is, maer en vermach niet de genomen spijse tot Salm te verkeeren. Hoewel, volgens Aristoteles (in habentibus symbolum facilior est transmutatio) dit wijf etende visch, en eenen visch gemackelijker verwandelbaer zijnde in den anderen, dan te verwisselen een menschelijcke vrucht in eenen steen, ael, of entvogel; en dat oock merckelijck daerom, om dat den smaeck is eenen opworp des gesmaecks, en eenen toeval, sittende eerstelijck in de stoffe, en daerom en mach den lust des smaecks geen beelt maecken tot verwandelinge, als de beroerten der opworpen des gesichts wel vermogen. Naementlijck een wijf verschrickt van eenen Salm, mochte dit beelt maken, en haer kint, soo het noch jong ware, gantsch verwan- | |
| |
delen tot eenen Salm, het welck sy niet vermach door beroerten, ofte lust des smaecks. Hier blijckt hoe in L.S. te staede mogen komen d'opworpen des gesichts, sonderlinge het licht der maene, nox nocti indicat scientiam, soude de siele aengetreft worden sonder middel door opworp, wiens wesen onlijvelijck staet in de plaetse. Ick en vinde niet betracht by iemandt, waerom een bevruchte vrouwe stercker met haer in beelding werkt, dan alle andere menschen, naerdemael als dan haer moeder-vat sijne wellusten heeft, en sijne uyterste bestellinge ter rusten, en voldoeninge sijnder begeerten vreught, en vrede, wanneer het meeste beroerbaer en onstelbaer is. Ick aensie de vrucht in 't moeder-vat, als eenen vreemden tack ge-entet, die, hoewel hy gevoet zy uyt den bloede des moeders, nochtans sijnen eygen hof-meester heeft, doende sijne eygen huys-houdinge, en is daer binnen niet als een stuck van het geheele, maer als eenen gast, die het moeder-vat naer sijne behoefte wijdt uytspreyt, 't welck daerom in sich selven is als een hol ydel vat, waer in de beelden des te geringer vallen, dan in een gesloten vat; om vier redenen: ten eersten, als hebbende meer macht op eenen vreemden gast, de welcke hebbende geheele anderheydt, alles maeckt sijn eygen, daer hy maer by toelaeting is; ten tweeden, dat het vat is ten opsichte sijns selfs, als y del, en sonder leven; ten derden, dat het beeldt is van de opworpen des gesichts, is geestelijck, onbekleedt met den Archeo des moeders, en daerom een naeckt beeldt blijft, sonder pael oft beschrijvinge, tot dat het in 't hol des vats valt, op den vreemden gast; ten vierden, sonderlinge dat dit beeldt (soo geseyt is) staet onmiddelijck in de stede, en daerom vat het de ziele het aldersterckste aen, als zijnde haer het gelijckste, en het naeste, hoe het min lichaemelijcker is. Den Vader der lichten betoont ons hier, hoe hy uyt den niet by sijn gepeys des lichts alles heeft geschaepen; hoe het licht geplaetst, niet in de lichaemen, maer in de steden der elementen brengt noch daegelijcks sijne behoorlijcke vruchten, niet min
| |
| |
dan het licht der gebeeltenis der zielen in de saden, dieren, en gewaste. Hier soude oock te seggen staen, hoe alle geesten hen openbaren in de stede, onmiddelijck met alsulcken licht-verwe, en gedaente als sy willen: hoe sy hen laten sien van den eenen, en niet van den anderen: hoe de lichten en verwen malkanderen in de plaetsen doorsnijden, en d'optijke veranderen, 't welck men toeschrijft het bedrogh des gesichts: hoe de verwen eenen glans geven, die niet en wort gesien, dan ten eynde daer sy wederslagh krijgen, doch en zijn ondertusschen niet min in het midden des lichaems, hoewel zijdelings niet sichtbaer, oft van dwers, dan alleen by de rechte streep: en veel diergelijcke dingen, die uyt vreese van te wijdt af te loopen, wy aengeteeckent laten, om door eenen anderen verklaert te worden op den voorstel onses voornemens. De vordere redenen deser krachtiger ontsteltenissen der swangere en begorde wijven, leestmen hier nae in den pael der koortsen; en hier voren in den pael des inwendigen werck-meesters der saeden.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd