|
| |
| |
| |
Dertiende Pael.
Den grooten oportet tot alle verwandelinge, en ondergang der dingen.
PAracelsus is dus onvast gestaen, niet ten besten bedenckende in wat voegen een ding in het ander verwesent wordt; 't welck aldus geschiet. De Archei (eenige werckmeesters ter verwesentheydt) zijn malkanderen eensdeels gelijck, en eensdeels ongelijck: nochtans en ontfangen, noch en vervangen sy malkanderen niet, dan uyt eygener baet en liefde. Hier toe gebruycken sy den indruck van haren heve om de stoffe, staende onder 't gebiet eens anders Archei te bestellen ter veranderinge, ter tijdt toe dat sy 't volkomen geniet van haren lust verkregen hebben. En gelijck in een mensch oft vee is een ziele, die de gedaente en overste volmaektheyt is, en nochtans dien niet tegenstaende in de gedierten noch blijven veel onverhinderde ondergedaenten des vleesch, des bloets, des beens, des herten, der lever, &c. aldus evengelijck geschiet met alle verwandelde dingen, sulcks dat hoewel een spijse door verwandelinge verkrijght de volkomen gedaente en wesen des bloedts, nochtans soo behoudt het bloet de smaeck, en andere toevallen der vonge spijsen, blijvende in de plaets, en als onder gedaente der Homogeniale dingen: sonder dat men daerom vertwijffelt stae dat het selfde soude geschieden, oft by gebreck eens volkomen verwesens, oft dat er noch een deel, 't zy goet oft boos (als soude den tarter wesen) soude in 't bloedt onverwesent vermenge blijven; want d'een en d'ander te seer strijdt met de waere kennisse der verduwinge, verwesinge, scheydinge en verkiesinge Archei. Paracelsus heeft genoegh gekent het middel-leven der dingen, maer en heeft 'et hier tot sijnen meesten noode niet toegeeygent, geheel gerust staende, mits hy den wijnsteen gesien heb- | |
| |
bende, die in alle spijsen onverwandelt, stelde d'eenige oorsaeke aller sieckten. Hy behoorde immers bedacht te hebben, dat 'er smaecken overblijven nae de verwesentheyt der spijsen, die geensins den tarter, maer veel eer het tegendeel eygen zijn, hy behoorde daer uyt besloten te hebben, dat het middel-leven in alle spijsen is, in plaets van de gedaente des vleeschs, des beens, &c. in het vee, en gelijck met de ziel, oft overgedaente mogen t'saemen staen d'ondergedaente, en sy oock blijven bestaen nae 't afscheyden der ziele: en gelijck dit mach t'saemen staen in een lichaem, hebbende verscheyde deelen, 't selve oock niet tegen de natuere en is te bestaen in enen evengelijcken homogenialen sap, by gelijckenis. Hoewel het vercken-vleesch ontrent Bergen-op-Zoom smaeckt als visch, mits met het laegh water de verckens eten op 't strandt, mosselen, krabben, botjens, &c. doch en is daerom het swijnen-vleesch om die smaecks wil geen visch, noch het speck en is eeen traen, maet een volkomen vercken-vleesch en speck; te weten het heeft de volkomen verwesentheydt van visch tot vleesch en speck, en de volmaeckte inwendige gedaente van verckens-vleesch gekregen: niet tegenstaende de ondergedaente des saps met haren smaeck blijven. Jae waer 't saecke dat het middel-leven niet en bleef, daer en waer noch sieckten oorsaeck, noch eenigh geneesmiddel ter werelt. Want het tegendeel en werckt niet tot goeden eynde ter gesontheyt, soo lang het tegenstrijdt met den Archeo, om niet overheert te worden, en soo lang het blijft in sijn eerste wesen: maer wel principalijck, naedemael het den Archeo is in gelijft, en hem machtelijck beroert, en versterckt tot genesinge, volgens Hippocrates, dat de natueren selver zijn de geneesters der sieckten, en den geneser en is maer den dienaer: des halven en is 't geen genesinge die by strijt tusschen tegenstrijdigen veroorsaecke wort; want geen ding en werckt beter, noch stercker ter genesinge, dan als hec in 't naeste vereenight is met het gene dat geholpen oft bedurven moet wesen; en dewijl 't gene
| |
| |
tegenstrijdig is, niet en wordt ingelaeten, noch ingelijft met den Archeo, soo en ontsang ick geensins den regel, die door strijde en wederwaerdigheyt aller sieckten, leert te moeten genesen wesen. De verborgen en hooghste genees-middelen ter vernieuwinge, behouden hebbende haer overheerelijcke eygenschappen des middel-levens, mogen hen vermengen in 't diepste Archei, en niet als vremde twistmaeckers, buyten blijven staen. Het graen sterft in de aerde, wordt verwesent, en vergaet allengskens: maer sijn middel-leven verweckt nieuwe krachten. Dus, dat hoewel alle spijse tot bloedt geworden, behouden eenige vorige eygenschappen in 't middel-leven Archei; nochtans staen de gedaenten der vorige stoffen gansch vernietight in een oogenblick ter verwesentheydt. Oock en blijven d'eygenschappen des middel-levens wesentlijck en werckelijck niet langer, dan tot eender en naerder geboorte. Dit is den grooten Oportet in dit dal der traenen, en der veranderinge, die alle ding schickt ter verwandelinge, en niet een hoerenlust: der onmogelijcker stoffen Aristoteles. 't Is wonder dat dese blindtheyt noch heden blijft in de Scholen, en niet en mercken, dat den lust van blijvende in wesen, is ouder dan lust van veranderen. Dus moest de stoffe eer een volkomen wesen hebben, eer haer lust te veranderen; het behaegen is eer, dan het mishaegen, en niet en mishaeght, dan als zijnde wederspannigh aen 't behagen. In de natuere gaet het gevoelen van goeden reuck, smaeck, &c. voor 't behagen, het behaegen maeckt begeerte, en de begeerte maeckt lust van blijven, soo haest sy eenighsins verkregen wordt: soo niet, begint van onlust tot afkeer, van af-keer tot mishaegen, en van mishaegen tot lust om veranderen; soo dan behoorden sy te betrachten, dat 'er eer moest een wesen zijn, dan onlust van wesen, eer onlust van wesen, dan den lust van veranderen van wesen, en lust tot nieuwe gedaente; en dat alle dese lusten en onlusten niet en vallen in een onmogelijcke stoffe: en dat 'er uyt voorstel van valsheydt
| |
| |
in de natuer niet en kan waerheydt, dan alle dwaelinge volgen. De veranderinge der dingen en komt niet uyt de stoffe, veel min uyt haeren lust, dan uyt den lust des werckmeesters, en verwandelaers. In de welcke den reuck en smaeck des middel-levens lust, begeerte, en gebeeltenis baeren, waer uyt komt het sadelijck beeldt, oorsprong aller verwesentheydt en geboorte. Dus het overblijven des middel-levens aller spijsen en drancken in ons, zijn d'eenige distelen en doornen des vloecks, die ons d'aerde soude voortbrengen, en niet den tarter. Want staende dit middel-leven (soo nootsaeckelijck bestaet) soo is 't noodeloos te verlieren de bestandigheyt der vremde tarteren, en der essentien door alle verduwingen. Voor den val soude onsen Archeus, niet alleenelijck als heden, de stoffen en gedaenten der spijsen volkomentlijck verwandelt hebben, maer oock 't gansch middel-leven. Dus soude onsen Archeus, als heer, vast en onbeweeghlijck blijven staen hebben. Den hof der wellusten en was der veranderingen niet onderdaen, dan alleen den boom der wetentheyt van goet en quaet hadde d'eygenschap, dat sijn middel-leven overblijven soude in onsen Archeo, aen welck middel-leven t'sedert mogen kleven alle middel-levens van andere dingen, dewelcke t'sedert in alle verwandelingen overblijvende, maecken twist en verscheydentheyt, als breecksters der eenigheydt, en overheyt Archei. Daerom Godt te recht voorseyde, dat Adam de doodt sterven soude ten selven stonde, als hy van de verboden vrucht at; en daerom is hy uyt den lusthof verstooten in der aerden, daer dese distelen waeren in heerschappye, en d'ellenden der verwesentheyt, en ongestapeltheyt tegens hem gewapent stonden. Weet oock, dat soo veel smaecken als 'er in de dingen zijn, soo menige krachten des middel-levens blijvender in de voedtselen ons aengehecht, en soo haest eenige smaeck verandert wordt ter verwesentheyt, soo menige verduffingen rekenen wy: door dien 'er geen geboorte en geschiet sonder voorgaende rottinge (soo in 't ey wordt gesien) en
| |
| |
geen rottinge sonder haer voorgaende deessemlijcke verduffinge, die den aengeboren smaeck aller dingen verandert. Soo dan het overblijven des middel-levens, is d'oorsaeck onser verderffenis, en aller sieckten, en niet den tarter. Elcken verdusten smaeck wordt een saet in Archeo ter verwandelinge; mits allen smaeck maeckt lust, onlust, oft wel d'een, noch d'ander. Lust en onlust veroorsaecken een begeerte, en de begeerte een beelt in Archeo ter veranderinge, 't welck (soo naermaels sal bewesen worden,) is het eygen saede der dingen, en veroorsaeckt d'eerste dochter der nature, te weten d'eygen liefde tot genieten, oft tot schouwen. Maer den neutraelen lust des smaecks dient tot onderhoudt, tot stilstant, rust, en uytwercken sijns eygendoms besteltenissen; en overmits de smaecken overblijven met het middel-levende nae 't verwesen der dingen, soo mach men klaerlijck kennen, dat men uyt de smaecken niet alleen de dingen, maer oock haer oorspronckelijcke krachten onderstaet te meten, en wegen, alles met onbedachten grondt.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd