|
| |
| |
| |
Derde Pael.
Van de ziele, en beeldt Godts.
GEen kennisse en is 'er swaerder, noch duysterder, dan soo wanneer de ziele tracht haer selven te begrijpen: doch geen kennisse en is noodiger, aengesien ons gansch geloof is gegrondt op de onsterffelijckheydt der zielen. Ick sie veele bewijs-reden by S. Augustyn over deese saeck, de welcke Lessius herschreven heeft, en onder sijnen naem uytgegeven. Doch geen van alle dien en bevinde ick vast-sluytende, ten opsicht van de genen die loochenen eenen eeuwigen almogenden rechtveerdigen Godt, Heere aller dingen. En naedemael een grooten hoop onder de gedoopten van dit getal zijn, en gelooven dat het geloove maer en is eenen vernusten vondt, om 't volck ('t welck sy noemen swatte geesten) in plicht en vreese te houden, en dat 'er nae dit leven geen ander meer en is; soo waer mijnen wensch dat sy maer eens en verstonden in het verstandt, en ick betrouwe vastelijck dat sy stracks souden rasten en voelen d' onsterffelijckheydt haerder zielen. Maer 't selve en is my niet gegunt, dat ick by schrifte eenige regelen, oft middelen hen 't verstandt mochte verlichten: des blijve ick seer bedroeft dat de ketterye ons deese goddeloosheyt heeft gebaert, en gelaeten aen de Geleerden, die deshalven haer noemen stercke geesten. Ick weet wel soo veel, dat de ziele door het dierlijcke verstandt, oft verbeeltenisse niet en verstaet, dan oft by uytloop der reden, oft door beelden, en gedaenten, en dat soo wanneer de ziele haer selven wil verstaen, haer ontbreeckt reden, en alle beelden, overmits sy geen beelt en heeft haersselfs, om haer selven aen haer selven te vertoonen: sulcks dat noodtwendigh soo veel oft weynigh als de ziele van haer selven verstaet, 't selve geschiet sonder reden en gedaenten, en deshalven
| |
| |
op een ander voege, dan sy verstaet alle verganckelijcke dingen. Maer want de waerheydt der wesentheden en de waerheydt des verstandts, zijn het selve ding, soo moet oock volgen dat het verstandt selve is een onverganckelijck ding. Om 't selve duydelijcker te begrijpen, soo dient voorgehouden, in wat voegen de ziele zy geschaepen tot een beeldt Godts. De lichaemen hebben veel gebreecken, anderheden, en verscheyden ongevallen: dus schijnt het, dat het beeldt Godts niet en staet in den lijve des menschen. Maer ick belijde mijn gebreck, en weynigheyt, dat ick dien niet tegenstaende oyt eenigh geschaepen ding, 't zy het een geest zy oft lijf, en heb mogen begrijpen sonder dat het heeft een maecksel, gedaente, schijn, oft scheme: deshalven oock, ick hebbe altijdt 's menschen ziele begrepen, als een onsterffelijcken geest, van maecksel eens menschelijcken lijfs: want andersins lijf als lijf en kan sich selven menschelijcke gedaente maecken, noch geven, sonder een beelt-snijder, die in de stoffe woont en haer aldus stelt. Nu, desen beelt-snijder, een natuerelijcken geest des levens in den sade, voor soo veel hy oock een stoffe is, en heeft 's menschen lijfs beeldt niet uyt den deege der stoffen: daer is iet voorigs, en onstoffelijcks, 't welck den stoffelijcken natuerelijcken geest, desen indruck des zegels, des beeldts, oft menschelijcken maecksels geve. Ick vermeyne dan dat de ziele des vaders, wanneer sy in den lijve des saets nederdaelt, sy druckt den zegel haerder gelijckenisse, en maecksel, nae het welcke de gedaente des lichaems in den kinde wort gemaelt. Dus in soo verre de ziele het saedt eenige gedaente geeft, sy en sal geene van vremden maecksel indrucken, maer wel nae haerder gedaente eygen gelijckenisse. En hoewel haeren oorsprong boven en buyten natuere zy, nochtans soo haest sy in de natuer is ingelijft, soo treckt sy aen der natueren voorwaerde. En dien volgende, onse ziele maeckt haers gelijcken maecksel in stoffe, in dier voegen als alle andere natuerlijcke geboorten: op dat de stoffe tot volkomen rijpheydt
| |
| |
en schoonheyt gebrocht zijnde, mocht den Schepper bewegen om daer in te scheppen een nieuwe en onsterffelijcke ziele. De ziele dan, hoewel sy een menschelijck maecksel in haeren onlijvelijcken standt heeft; nochtans en wordt sy niet vermeynt dat sy in dese gedaente alleen vertoont het goddelijcke wesens nae-beelt: des te veele min oock het lichaems maecksel, het selve goddelijck beeldt genoeghsaem mochte vertoonen. Als wesende maer 't was, daer den zegel, die het beelt draeght, is ingedruckt, en somtijts noch seer gebreeckelijcken. Daerom andere gelooven dat de ziele vertoont door de redelijckheydt het waerlijck goddelijck beelt, 't welck ick by den voorgaende pael betrouwe genoeghsaemlijck wederleydt te hebben. Den meerderendeel seght, dat de ziele heeft drie machten, verstandt, wille, en gedenckenis, en dat de ziele daer door vertoont de gelijckenis der hooghste Drievuldigheyt: doch my dunckt dit te wesen eene nuchtere gelijckenisse, om eygentlijck te zijn en te draegen met voordeel het goddelijck beeldt, door dien onse ziele mochte wel door dese nae-beelden een getal van drien, maer geensins de personaliteyten der hooghgeloofde Drievuldigheyt. Mits daer geene van de goddelijcke persoonen voor en houdt de gedenckenis, noch iemandt die den wille, oft die het verstandt met af-scheyden, en besondere eygenschap vertoont. In allen gevalle dese drie machten der zielen, als machten, wesende maer haere toevallen, en mogen niet voorder de overwesentlijcke H. Drievuldigheyt, noch het goddelijck beelt vertoonen, dan alleenlijck by den getalle van drie machten, in een geestelijcke substantie besloten. Mits alle 't welck soude de ziele hierom veel min 't beelt Godts wesen, dan een stuck houts, 't welck in sich selven niet en is dan sant, swavel, en balsem, wesende niet als drie toevallen, maer drie substantiale stoffen verscheyden, die by versaminge maer een wesen des houts en zijn, noch en vertoonen. Tauler deelt's menschen ziele dadelijck en substantialijck bestaende in twee verscheyde deelen. Het ne- | |
| |
derste, oft slechste, noemt hy ziele: het opperste, weerdighste, en die 't beelt Godts draeght, noemt hy den geest, den grondt, en mergh der zielen: in het welcke het rijcke Godts is woonachtigh, en tot den welcken den boosen geenen toegang en heeft. Maer mijn gevoelen wijckt verre van soo verlichten man. Want 't zy hy schickt de ziele uyt twee geesten, in een versaemt, oft als een geest, hebbende twee dadelijcke verscheyde deelen; soo is 't evenwel, en evengelijck onmogelijck, dat onse ziele verdraege eenige tweedigheydt, oft anderheydt lijde, indien sy in haer wesentheydt is een oprecht nae-beeldt Godts. Sy moet gansch enckel, eenvoudigh, en sonder voeginge van verscheydentheyt, en anderheyt staen, soude sy Godts gelijckenis draegen. Om dan mijnen sin t'ontdecken, hoe dit glorieus beeldt in onse ziele, jae onse ziele selve zy, soo betrachte ick eerst de ziele als onsterffelijck, en ondeelbaer in haer selven, eenvoudigh, en enckel, en daer-en-boven dat de doodt haer niet en mach aen oft af doen 't gene haer eygen is, dan blijft 't selve voortaen in der eeuwigheyt onscheydbaer. Ten anderen betrachte ick de ziele, eerst als saligh, door dien sy eygentlijck ter sacligheyt is geschaepen, en haer verdoemenis is haer oneygen by toeval en gebreck. Dus dan een afgestorven salige ziele en heeft, noch en gebruyckt meer eenige gedenckenisse, noch herdenckenisse ('t welck is reminiscentia) wesende ter stede, en in tijde, daer niet en is eenigen was, oft sal; dan alleen eenen geduerigen is. Dus soude de gedenckenisse daer noodeloos wesen, en insgelijcks de herdenckenisse, die door den uytloop der reden wordt bejaegt, de welcke geenen loop hier nae-maels meer en heeft, daer de waerheydt van alles wordt aenschouwt sonder afstandt, ondergang, gebreck, oft vermoeyinge. Dus staende de ziele sonder gedenckenis, oft haren behoeve, sy en soude maer twee machten meer hebben, en daerom oock geen drievuldigh beeldt. Zijnde eygentlijck de gedenckenisse geen besondere macht in de ziele, dan alleen een voege, oft
| |
| |
modus des bedenckens. Dus siet men de lieden die gebreckigh zijn der gedenckenisse, by middel der enckelder verbeeltenis (die het verstants standthoudster is) haer selven maecken een konstrijcke nieuwe gedenckenis, veel stercker dan haere voorige gedenckenis was. Des te meer dat de wille oock met het leven afsterft: wesende de wil, en de gedenckenis der zielen, als toevalligh aengekomen in 't saemenvoegen met den lichame: hebbende Godt den mensche gestelt in den vrydom des wils, niet dat den vryen wil zy de ziele eygen; maer als een pondt haer verleent in 't leven, om daer door den wegh te volgen die sy wil kiesen. Want in der daet, daer en is 'er geen booser ding, dan eygen wil, die tusschen ons en Godt alle geschil maeckt, en daerom geen woonstede by Godt en heeft. En alsoo men leest dat den wille des schepsels in den hemel is vast gesterckt, sulcks dat de saligen niet en vermogen te willen, dan het gene het eeuwigh goet wil: 't selve en bediet niet anders, dan dat de saligen geen wille meer en hebben. Want eenen wil, de des willens vrydom, en des wenschens eygendom berooft is, de selve en is geenen wille meer, noch hen meer in der eeuwigheyt nut, oft dienstelijck, dan onnoodigh, en te vergeefs. 't Is dan deser macht genoegh daer mede gewoeckert te hebben in de daegen des levens: dien volgende soude den sterffelijcken mensch meer het beelt Godts draegen in sijne ziele, hebbende noch de drie machten, dan wanneer sijn ziele is in de gelucksaligheydt: 't welck soude wesen een ongerijmde gelijckenis des goddelijcken beelts. Ick achte dan dat het beeldt Godts, is de ziele selve. Naementlijck, gelijck Godt is een eeuwigh, ongeschaepen, oversubstantiael licht, dat de ziele is geschaepen afhangigh substantiael licht. Dat gelijcker in Gode geen toevallen en zijn, maer alle sijne toe-eygeninge zijn een selve enckele substantie. Dat insgelijcks de ziele geen toeval en heeft, maer dat haere substantie is een licht, en 't verstant selve. Dat even als eenen roock, ontsteecken zijnde door de vlamme, is
| |
| |
in stoffe en gedaente een vlamme: de ziele in geestelijcker stoffen, en gedaente is een naeckt verstandt, een licht, spiegel, en nae-beeldt van het ongeschaepen licht. Dat gelijck 't oogh niet eygentlijcker en siet dan de Son, en alle andere dingen om der Sonnen lichts wille; soo oock een salige ziele en siet, dat is en verstaet niet eygentlijcker dan het ongeschaepen licht, daer van sy af-hangigh is, het welck wesende alom, en altoos, soo en mach het niet wesen, oft de ziele en aenschouwt en verstaet geduerighlijcken Godt. Welcke aenschouwinge, geschiedende door het licht des verstandts, dat is substantialijcken door de ziele self, en dat het verstandt verstaende, kryght altijdt de gedaente van 't gene het verstaet, soo volght oock noodelijcken dat de ziele is geduerighlijck in der eeuwigheydt eenen spiegel en beeldt Godts. En gelijck sommige oogen sien recht in de Sonne, daer andere maer en mogen lijden haer gebroken licht, soo oock 't verstandt der sterck-minnende ziele, begrijpt meer des ongeschapen lichts. Maer dewijl d'Engelen oock aenschouwen, verstaen, en genieten het selve ongeschaepen licht, de welcke nochtans niet en worden gelesen te zijn het nae-beeldt Godts, soo is 't noodigh, om te kennen waer in eygentlijck dit beeldt gelegen is, te mercken dat het verstandt van den oogenblick sijns wesens, aensiende sijne schoonheydt, noodelijck baert eenen wil, wensch oft begeerte, die niet en is een macht, toeval, oft qualiteyt; maer een geestelijck wesen, vereenight in substantie met het licht des verstandts, en alleen gescheyden van het verstandt door suppositionaliteyt des wesens: en op den selven nu, soo komt 'er noch een derde wesen voort uyt het verstande, en dusdaenigen wil, niet by geboorten, dan door voortkominge, 't welck is liefde. De welcke oock is evengelijck uyt de selve enckele onverscheyden substantie, daer d'ander twee van zijn. Nu soo en is den voorseyden wil, noch oock de liefde geene machten, noch iet gemeyns hebbende met den wille des menschen, die S. Jan noemt den wille des vleesch, en den wille
| |
| |
des mans: dan by gebreck des naems worden aldus genoemt de tijtelen onser zielen, waer door sy is het eenigh oprecht beelt Godts. 't Vevstandt dan eender saliger ziele, verstaet Godt, wilt, oft wenscht Godt, en met alle krachten, eensaementlijck bemint Godt, en in sulcker voegen dat in het vleesch 't selve niet soo volkomentlijck en kan geschieden, verhindert staende door den sterffelijcken wille des menschen. De Heyligen seggen, dat het onmogelijck zy Godt te kennen, en niet te minnen: mits sijne liefde staet in het verstandt, 't welck in substantie een is met de wil, en liefde, oock in 't sterffelijck leven memorie, wil, en niet willen, staen vernietigt in het verstandt, en lijdende geniet der Godt beschouwende. Niet te vergeefs dan en seght men dat onsen geest is den lichter, en spiegel, waer in het beelt Godts licht, eene onsterffelijcke substantie, daer het rijck Godts in woont, 't welck verlicht alle menschen, komende in dese wereldt. Doch is onse ziele door den val soo verhindert, en steeckblindt, dat sy dit ongeschaepen licht, 't welck haer soo inwendigh is, het minste niet en siet, noch en kendt. Maer alsoo de ziele uyt het schepsel, is het beelt Godts, 't zy sy saligh is, oft niet; soo dunckt my dat de verdoemde ziele in wesen is een beelt Godts, en hangt van het ongeschaepen licht wel in haer wesen, maer niet in haer wercken: dus hebbende haer selven afgescheyden in der daet van het ongeschaepen licht, wordt insgelijcks haer licht verduystert, haer verstant, wille, en liefde, en yvert niet ten oorspronckelijcken licht, dan met grooten eygendom alleen tot haer selven. Sy verstaet, wilt, begeert, wenscht, en mint anders niet dan haer selven, en om haer selven, en gevallen zijnde van het eeuwige licht, alle dierlijck verstandt, wille, en bedenckenis zijn haer met de doodt afgestorven, door welck een vrouwe anders peynst en wil dan eenen man, anders een kindt dan eenen man, anders eenen moor dan eenen witten, &c. Haer verstandt is nu klaer, ongetwijffelt, en helder: nochtans wesende buyten het ongeschaepen licht, wordt haer
| |
| |
verstandt, wille, en liefde gansch verdraeyt, blint, en alleen tot haer selven ingekeert, en toegekeert, sulcks dat sy haere verdoemenisse aensiet, als een onrechtveerdigheyt, haer sonden als onwetentheyt, en onnooselheyt, en vindende haer selven verstooten in de uyterste ellenden, aenvangt Godt te haeten, en al wat haer tegen is te lasteren met onlijdelijcke onruste, overdenckende d'eeuwigheydt, en d'onmogelijckheyt van uyt dien kercker te geraecken. Dus dat haer verstandt wordt geduerighlijck verschept, en overgeset in wanhope, haet, verlies, ongeluck, smerten, angsten, droefheyt, met het verstaen der oneyndelijcke eeuwigheyt. Daer-en-boven 't verstant verstaet sijne grootheydt, wenscht en bemint alleen sich selven, en het kent den eeuwigen mis-troost, en pijnen, van 't gene het eenighlijck bemint, dus wordt het uyttermaeten mismoedigh gequelt. De Heere door sijne genade houde ons staende, op dat wy ontgaen de stricken die voor ons in den wegh gespreyt leggen. Dit is 't gene ick van de standt der zielen heb mogen uytleggen. Mijnen uytersten wensch waer nu, dat Godt my dese twee gestelde paelen liet beter verstaen, door sulck een middel die hem het behaegelijckste mochte wesen.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd