De Hollandsche natie

(2009)–Jan Frederik Helmers– rechtenstatus



[pagina 135]
Tweede zang.
[pagina 136]
Willem van Oranje wordt neergeschoten door Balthasar Gerards in 1584.

[pagina 137]
Heldenmoed ter land. Op de eeuwige Alpen, dik met sneeuw en ijs omschorst, Ontwringt de schoone Rhijn zich aan der bergen korst.Ga naar voetnoot2 Eerst sluipt hij nietig voort met ongewisse gangen, Als een versmade beek, naauw waard een' naam te ontvangen;Ga naar voetnoot4 5[regelnummer] Allengskens aangegroeid, schiet hij langs breeder boord, Met jonglings vuur en kracht, zijn stoute golven voort;Ga naar voetnoot6 En stort bij Lauffen zich met ongehoord gedonderGa naar voetnoot7 In d'afgrond; schuimt, en bruischt, en woelt, en wringt van onder De klippen zich hervoor; getergd door wederstand, 10[regelnummer] Verbreekt, verbrijzelt hij de rotsen aan zijn' kant. Een hel van water stort hij neêr met schriklijk klateren, En heel de landstreek dreunt van de afgeschoten wateren.Ga naar voetnoot12 Nu golft hij Duitschland door met trotsche majesteit, Langs rijke dorpen aan zijn' vruchtbren boord verspreid, 15[regelnummer] Langs bergen lagchende van Bacchus zegeningen,Ga naar voetnoot15 Langs steden trots gebouwd, die zijnen lof bezingen.Ga naar voetnoot16 Van Ehrenbreitsteins top ziet elk zijn' slangenloop,Ga naar voetnoot17 Ga naar voetnoot17
[pagina 138]
En groet hem van die hoogte, als hoofdvloed van Euroop'. -Ga naar voetnoot18 Ach! zoek dien schoonen stroom nu weêr bij Katwijks stranden! 20[regelnummer] Wat vindt ge? een vuile poel, gesmoord in slijk en zanden; Onedel en versmaad kruipt hij daar schandlijk voort, Eer zich zijn drabbig nat in 't zand der duinen smoort. De vreemdeling, die hem langs Coblens muur zag golven, Herziet hem hier; maar ach! in ruigte en wier bedolven. 25[regelnummer] Hij mijmert aan zijn' zoom met waggelende treên,Ga naar voetnoot25 Denkt aan het oud Karthaag, en gaat in weemoed heen.Ga naar voetnoot26 Is, Neêrland! dit uw beeld? moet, uit die flaauwe trekken, Mijn hart, dat voor u gloeit, uw naadrend lot ontdekken? - Klein waart gij, als de Rhijn, bij uw geboortestond, 30[regelnummer] Naauw waardig dat een volk zich vestigde op uw' grond. Allengskens aangegroeid, zaagt gij, uit uw moerassen, Bij steden van arduin, en tucht en welvaart wassen,Ga naar voetnoot32 Ge ontwrongt, met jonglingsmoed, u 's Ibers overmagt,Ga naar voetnoot33 En bliksemde op de zee in volle mannekracht. 35[regelnummer] Aan 't hoofd der volken scheen uw luister elk in de oogen, En hield, gelijk de Rhijn, elk' vreemdling opgetogen! Ach! zult gij als die stroom bezwijken in uw vaart?Ga naar voetnoot37 Gij, als een nevelwolk verdwijnen van deze aard'?Ga naar voetnoot38 Neen, neen! der vaadren roem verspreidt te sterk een' luister; 40[regelnummer] En 't kroost van zulk een volk zinkt nimmermeer in 't duister. -Ga naar voetnoot40
[pagina 139]
Gij, die der volken lot voor de eeuwigheid vermeldt, Geschiedkunde! open mij uw groot, uw leerzaam veld. ô Vaderland! 'k zie daar uw' naam onsterflijk pralen, En aller volken glans verduisterd door uw stralen; 45[regelnummer] Op de eeuwge zuil des roems staat Neêrlands naam gedrukt; Die naam, die godennaam, wordt nooit daar uitgerukt. -Ga naar voetnoot46 Waar ben ik? op wat grond heb ik mij zelf verloren? Wat diepe stilte heerscht in dees gewijde koren,Ga naar voetnoot48 Die mij bedwelmt, ontroert, mijn hart met siddring treft? 50[regelnummer] 't Is hier dat zich de mensch tot zijnen God verheft! - Wat prachtig grafgesticht rijst ginds met hellen luister,Ga naar voetnoot51 Ga naar voetnoot51 Omringd met helm, en speer, en losgerukten kluister?Ga naar voetnoot52 Wat gouden lettren staan gebeiteld aan den wand? 't Is 't graf van Willem, van den Schutsgeest van dit land.Ga naar voetnoot54 Ga naar voetnoot53-54 55[regelnummer] Ja, eerste Willem! ja! 'k wil, bij uw graf gezeten, Al 't geen mijn hart gevoelt mijn' tijdgenoot doen weten! De traan, die ik hier wij' aan uw gedachtenis, Is 't offer dat gij eischt, en uwer waardig is. Verheven Vrijheidszucht! dit land als ingezworen,Ga naar voetnoot59 60[regelnummer] Die door alle eeuwen heen alhier uw stem deedt hooren!
[pagina 140]
Gij die uit d'afgrond, waarin 't menschdom lag gedrukt, Door zeedlijkheid en kracht de volken hebt gerukt!Ga naar voetnoot61-62 Gij, vlam der godheid! gloeide in nimmer leschbre stroomen, Door 't hart des Bataviers: hij zwichtte nooit voor Romen. 65[regelnummer] Gelijk een waterval zich van de rotsen stort, Daar alles in zijn' val verdelgd, vernietigd wordt, Schoot Cesar met zijn heir van de Alpen op de Gallen;Ga naar voetnoot67 Ga naar voetnoot67 Ga naar voetnoot67 En 't kroost van Brennus moest in 't stof voor Rome vallen.Ga naar voetnoot68 De fiere en woeste Brit omheind door rots, en zee, 70[regelnummer] Voelde ook het snerpen van haar roede, en werd gedwee;Ga naar voetnoot69-70 Ga naar voetnoot70 Maar 't onverwonnen volk, in 't land der Batavieren Gevestigd, zag van verr' wel Cesars aadlaars zwieren,Ga naar voetnoot72 Ga naar voetnoot72 Maar boog zijn knieën niet voor 's vijands oppermagt! Een luttel handvol volks weêrstond des aardrijks kracht! 75[regelnummer] 't Kon nooit den vrijen hals aan 't juk van slaven wennen, Het deed door Rome zich als Bondgenoot erkennen!Ga naar voetnoot76 Ga naar voetnoot76 En toen, in later tijd, dier roovren euvelmoed,Ga naar voetnoot77 Zich mesten wilde met der Batavieren bloed,Ga naar voetnoot78
[pagina 141]
Was 't eiland eensslags in een vreeslijk heir herschapen! 80[regelnummer] En vrouwenrei, en kroost en grijsheid vloog te wapen: Ja! de aadlaar, voor wiens trots een wereld bleef geknield, Zag, Neêrland! op uw' grond zijn legermagt vernield.Ga naar voetnoot82 Met siddring vloog hij weg op half verscheurde pennen,Ga naar voetnoot83 Gedoemd de vrijheid van den Batavier te erkennen. 85[regelnummer] Spreekt Volkeren, die thans met zoo veel schittring praalt! Waar is de luister, die bij Neêrlands luister haalt? Gij allen hebt eenmaal u onder 't juk gebogen, De fiere Zwitser zelf moest Habsburgs woên gedoogen!Ga naar voetnoot88 Maar zuiver, onverslaafd, en rein bleef Hollandsch grond, 90[regelnummer] Waar vrijheid, deugd, geluk, altoos een schuilplaats vond. Gij, die bij 't voorgeslacht, in Wodans heilge dreven,Ga naar voetnoot91 Den fieren Bardenzang, met klem hebt aangeheven, Verhef u, zangster! dat elks boezem blaak' en gloeij', En met meer veerkracht 't bloed door Hollandsche aadren vloeij'! 95[regelnummer] Wat tachtigjaarge strijd! wat nooit gehoorde slagen,Ga naar voetnoot92-95 Ga naar voetnoot95 Waarvan het menschdom door alle eeuwen zal gewagen; Wier weêrga' de aard nooit zag, en nimmer weêr zal zien, Waar Griekenland voor zwicht, waar Rome voor moet vliên,
[pagina 142]
Waar Britsche roem voor zonk, des Ibers luister daalde;Ga naar voetnoot99 100[regelnummer] Een nietig ondeel op een wereld zegepraalde! Ja, wil het noodlot dat ons Neêrland zal vergaan;Ga naar voetnoot101 (Waar is het volk dat blijft voor de eeuwigheid bestaan?) Wanneer door de oceaan dit land verdelgd zal wezen, Zal 't twijfflend nageslacht, wanneer 't de wondren lezen, 105[regelnummer] De daden hooren zal, op dezen grond verrigt, Ze als fablen schatten, door der dichtren brein verdicht. De Spaansche dwingland Phlips, trotsch op zijn reuzenkrachten, Dorst zich vermeten 't volk van Neêrland te verachten.Ga naar voetnoot108 ‘Hoe! zal een schaamle hoop mijn almagt weêrstand biên! 110[regelnummer] Mij! die het Oost' en West' gebukt zie aan mijn kniên? Dweept dat verachtlijk volk van vrijheid, regt en wetten, En zet zich tegen mij? Welaan, ik zal 't verpletten: 't Verga, 't verga in bloed!’ - Dus spreekt hij en; die taal, Gedonderd uit zijn mond, vloog door 't Escuriaal!Ga naar voetnoot114 115[regelnummer] Zelfs de afgrond hoort die kreet! en braakt zijn helsche spoken! Geweld, verraad, en list heur kerkers uitgebroken, Bezielen Alvaas hart, die naar deze oorden snelt,Ga naar voetnoot117 Door moord, gewetensdwang en dwinglandij verzeld. Hij komt! de bloedstroom bruischt; de martelvuren blaken! 120[regelnummer] 'k Hoor 't siddrend Nederland op zijnen grondvest kraken. Wie stuit het vloekgedrocht? Wie kan zijn magt weêrstaan? Hij maait 's lands eedlen weg, gelijk een landman 't graan! Wie kan, wie zal d'orkaan in zijnen vaart beteugelen? Wie redt thans Nederland! en dekt het met zijn vleugelen?Ga naar voetnoot124 125[regelnummer] Gij waart het, heldenvolk! gij, edel voorgeslacht,
[pagina 143]
Die 't vuige kroost der hel terug stortte in heur nacht! Oranje, als 't moedig hoofd der aangebeden vaderen, Dorst d'ouden tijger in zijn aaklig moordhol naderen: Een klein, maar moedig tal van helden volgt zijn schreên! 130[regelnummer] Elk dringt door 't ijzren spits van Alvaas drommen heen! -Ga naar voetnoot130 Ga naar voetnoot130 ô Tijd van roem en eer! geduchte legertogten! Triumfen dag op dag op d'avondvorst bevochten!Ga naar voetnoot132 Ge ontgloeide altoos mijn hart, als ik de plaats betrad, Eertijds door 't eerlijk bloed dier godenteelt bespat. 135[regelnummer] Roemt Grieken! roemt thans vrij op Marathonsche helden,Ga naar voetnoot135 Den strijd bij Salamis, Plateaas, Elis velden!Ga naar voetnoot136 De magt van Azien gestoven op uw grond,Ga naar voetnoot137 Dreeft gij, 't is waar, verdund, weêr naar den Hellespont;Ga naar voetnoot138 Ga naar voetnoot138 Maar was de Perser niet in weelde en pracht begraven? 140[regelnummer] Gij triumfeerdet! ja: maar op een horde slaven. Ons voorgeslacht bedwong het strijdbaarst volk der aard'! Elk land, slechts Neêrland niet, boog voor het Spaansche zwaard. ô Dagen van triumf, voor eeuwig ons ontvlogen! 't Herdenken aan uw' glans versterkt mijn denkvermogen! 145[regelnummer] Nu wordt elk stroom, of meer, voor mij de Egesche plas!Ga naar voetnoot145 Elk vlek Termopilé - elk held Leonidas. -Ga naar voetnoot146
[pagina 144]
Hoe! zou ik melden al de onsterfelijke daden, Voor de eeuwigheid gegrift, in 's Lands Historiebladen? Waar zou 'k beginnen, waar zou 'k eindigen? mijn taal 150[regelnummer] Waar te arm, mijn tong te zwak, voor 't goddelijk verhaal. Waar toe ook 't koud verslag dier wonderdaân gegeven? Zijn ze onuitwischbaar niet in aller hart gedreven? -Ga naar voetnoot152 Waar is hij, die ooit dwaalde in Haarlems loofrijk hout, Wie heeft ooit Alkmaars muur, ooit Naardens wal aanschouwd,Ga naar voetnoot154 Ga naar voetnoot154 155[regelnummer] En voelde niet zijn hart van dankbre erkentnis blaken, En zonk niet neêr voor God, met tranen op de kaken? Wiens hart is zoo verstaald, wiens ziel is zoo versteend, Die van bewondring niet bij 't zien van Leyden weent?Ga naar voetnoot158 't Was groot, toen Brennus heir Itaalje in vlammen zette,Ga naar voetnoot159 160[regelnummer] De stad van Romulus met zijnen knods verplette: Dat in 't noodlottig uur, de fiere Roomsche raad, Op d'elpenbeenen stoel, in 't purper praalgewaad,Ga naar voetnoot162 Op 't ledig marktveld, en voor de outers zijner Goden,Ga naar voetnoot163 Ga naar voetnoot163 Stout, onverwrikt, en koel, als offer zich liet dooden:Ga naar voetnoot164 Ga naar voetnoot164 165[regelnummer] Maar (Nederlanders, voelt uw adel!) 't was meer groot, Toen Leydens burgerschaar, ten prooi aan hongersnood,
[pagina 145]
Besloot, niet om den dood voor 't Vaderland te lijden, Maar voor dat Vaderland tot aan den dood te strijden.Ga naar voetnoot168 Tot schimmen uitgeteerd, weêrstond elk op den wal, 170[regelnummer] Den honger, list, verraad, en Romen, en 't heelal!Ga naar voetnoot170 En liever 't eigen vleesch ten gorgel ingedreven,Ga naar voetnoot171 Dan zich der Spaanschen wraak ten wissen buit te geven. Snelt Nederlanders! snelt met mij naar Nieuwpoort heen, Nog klam van 't spaansche bloed; aanschouwt daar de eertrofeên, 175[regelnummer] Mendozaas kruin ontrukt; bepeinst daar Neêrlands wonderen!Ga naar voetnoot175 Hoort Maurits daar in 't duin op Spaansche benden donderen, Die als een engel, door een' straffend God bezield, In heur slagordens breekt, heur oorlogstuig vernielt, Mendoze in ketens sleept voor Hollands zegewagen, 180[regelnummer] En Phlips doet siddren voor der vaadren donderslagen.Ga naar voetnoot180 Ja snelt ter bedevaart met mij, naar Nieuwpoorts duin, Getuige van uw zege! ontbloot, verheft uw kruin! Vervult u met den geest der aangebeden vaderen! Durft daar de Godheid, uit uw' afgrond, smeekend naderen:Ga naar voetnoot184 185[regelnummer] Zweert daar bij 't heilig bloed, gevloten op dat strand, Eene onverzetbre trouw aan 't dierbaar Vaderland! Smeekt daar, het biddend oog tot God omhoog geheven, Erbarming, redding af, in 't wee u toegedreven!Ga naar voetnoot188 Dat u zijn arm verhooge en treff' der bozen kop,Ga naar voetnoot189 190[regelnummer] Knielt neer! aanbidt; gelooft, en staat gezegend op. -
[pagina 146]
Zoo verr' 't gelouterd goud het koper gaat te boven,Ga naar voetnoot191 De gloed van 't eêl gesteent' den glans van 't glas kan dooven, In geur zich de Ananas op bes of noot verheft, Het maagdlijk zilver, 't lood in aanzien overtreft, 195[regelnummer] Zoo verre ook overtreft in luister, gloed en waarde, Der vaadren heldenaard dien van elk volk der aarde! Ja! aller glans verdwijnt in neevlen, mist en nacht, Bij de onverdoofbre zon van Hollandsch voorgeslacht. Gelijk op 's bouwmans veld, of kaalgeweide landenGa naar voetnoot199 Ga naar voetnoot199 200[regelnummer] Des melkers, dor geroost door 't gloeijend zonnebranden,Ga naar voetnoot200 Eensslags de graanhalm rijpt, het gras te voorschijn schiet, Wanneer een zomerwolk haar vruchtbre paarlen giet, En uitspreidt over 't land; en aan de hoop des zaaijers, Gevulde halmen biedt, en 't gras de zeis des maaijers; 205[regelnummer] Zoo schoot (de Vrijheid was die zwangre zomerwolk, Wier heil aanbrengend vocht zich uitgoot over 't volk,) Eensslags op Neêrlands grond hervoort een teelt van helden! In aantal 't gras gelijk, dat voortschiet op de velden. Hoe! 'k handhaaf Neêrlands roem! ik zing bij Willems graf, 210[regelnummer] En dankbre erkentnis perst mijn oog geen tranen af? 'k Zou de eer van 't voorgeslacht op trotsche nabuurs wreken, En niet van Neêrlands roem, van d'eersten Willem spreken? Hoe! ik zou zwijgen van 't sieraad van 't aardsch geslacht, Wiens weerga' schaars een volk te voorschijn heeft gebragt!Ga naar voetnoot214 215[regelnummer] De menschheid bloost: ik zucht! 'k voel mijn geslacht verlagen,Ga naar voetnoot215 Als ik een' Attila zie op zijn' zegewagen!Ga naar voetnoot216 Maar 'k voel mijn waarde als mensch! 'k verhef me, 'k voel mij groot,
[pagina 147]
Als ik een' Willem groet als mijn natuurgenoot! Als mensch deel ik in de eer, die afstraalt van zijn' luister. 220[regelnummer] Maar hoe bezing ik U; U, breker van 's lands kluister? Hoe schets ik U, uw deugd, uw' moed, uw wijs beleid, Uw kracht, uw' gullen aard, geduld, standvastigheid, Uw trouw, die U, en Rome, en Spanje deed verachten, Uw' dood voor 't Vaderland! neen! 't overtreft mijn krachten!Ga naar voetnoot226 225[regelnummer] Ik voel mijne onmagt: ach! ik staar uw grootheid aan, 'k Wil, weenend bij uw graf, mijn hand aan 't speeltuig slaan, 'k Wil 't geen mijn hart gevoelt in verzen uit doen stroomen; Maar, 'k voel mijn tong haar klem, mijn lier de kracht ontnomen;Ga naar voetnoot228 'k Zoek woorden! 'k vind ze niet; 'k blijf staren op den steen, 230[regelnummer] Die uw gebeente dekt! ik kniel, aanbid en ween: Ja, 't geen mijn hart gevoelt, 't geen ombruist door mijn aderen,Ga naar voetnoot231 De grootheid van uw ziel, in trekken zaam te gaderen,Ga naar voetnoot232 Is mij te hoog! te groot! 'k zink, Willem! op uw graf, En dank de Godheid, die u 't zuchtend Neêrland gaf. 235[regelnummer] Doorluchte zonen van dien redder dezer landen, Die 't ranke schip van staat beveiligd hebt voor 't stranden,Ga naar voetnoot236 Ga naar voetnoot236 U, Mavors Maurits, in den strijd een jonge leeuw,Ga naar voetnoot237 Gij, grootste veldheer, in der vaadren gulden eeuw! En U, meer zacht van aard, maar niet min stout in 't strijden; 240[regelnummer] U, Fredrik Hendrik! 'k wil u beiden, de offers wijden,Ga naar voetnoot240 Die onze erkentnis op 't altaar der vrijheid biedt, Het offer van ons hart; versmaadt die hulde niet. -
[pagina 148]
Klein, nietig was de magt, waar mede in de eerste dagen, 's Lands vaderen den strijd met Spanje dorsten wagen. 245[regelnummer] Gelijk bij 't kleppen van een' reiger in den wind,Ga naar voetnoot245 Een nietig vlokje sneeuw zich van het ijs ontbindt,Ga naar voetnoot246 Dat de Alpen overschorst, maar spoedig meerder vlokken,Ga naar voetnoot247 In d'eerst naauw zigtbren val om zich heeft zaamgetrokken, Zich tot een' klomp vergroot, en ras een sneeuwberg wordt, 250[regelnummer] Die bonzend, dommelend en dondrend neêrgestort,Ga naar voetnoot250 De rotsen kneust en breekt, van 's aardrijks eeuwge bergen, Het ijs, dat eeuwen lang de zonnegloed dorst tergen, Verbrijzelt, rotsen splijt; de zuilen van graniet, En bosschen, oud als de aard', verbreekt als siddrend riet, 255[regelnummer] En, als een waterval in d'afgrond neêrgeschoten, Het klein beginsel toont, daar 't all' uit is gesproten;Ga naar voetnoot245-256 Zoo zwak, zoo nietig was de Nederlandsche leeuw, Toen hij in 't strijdperk trad met Spanje in vroeger eeuw! Zoo spoedig wies zijn kracht, zoo ras zijn ijzren tanden,Ga naar voetnoot259 260[regelnummer] Zijn scherp gewette klaauw, nooit strafloos aan te randen!Ga naar voetnoot260 Zijn forsch gebrul drong door tot aan het verste strand! Van Hecklaas sneeuwgebergt' tot Javaas gloeijend zand:Ga naar voetnoot262 Zijn oogen schoten vuur, als de avondster bij duister, En de aarde knielde in 't stof voor Neêrlands heldren luister. 265[regelnummer] Toen stondt ge, ô Vaderland! ten toppunt van uw kracht, Den Cederboom gelijk, die met de orkanen lacht:Ga naar voetnoot266 Toen staakt ge uw fiere kruin vrijmagtig naar de wolken,Ga naar voetnoot267
[pagina 149]
En tradt in de achtbre rij der vrijgestreden volken, Niet zwak, niet afgemat, met half verwrikte leên!Ga naar voetnoot269 270[regelnummer] Maar, als een jonge held, omhuld met krijgstrofeên! ô Tijd van eer en roem! ô luistervolle dagen, Ik zie voor mij het boek der eeuwen opgeslagen, Zweef waarheid, zweef mij voor, verlicht mij, en zet gij, ô Liefde tot mijn land, mijn zangster veerkracht bij. 275[regelnummer] Zie Neêrland, thans Euroop' geknield voor uwe stranden! Gij draagt haar evenaar met onverwrikte handen. Wat volk is thans zoo dwaas, zoo hongrend' naar zijn' val, Dat hij, op Mavors veld, uw' leeuw beschimpen zal? - Het kroost van Attila valt met zijn sterke benden,Ga naar voetnoot279 280[regelnummer] Op Denemarken aan, en trapt hem op de lenden, En zet het Noord' in vlam; bestookt, verwint de Sond,Ga naar voetnoot281 En legt haar kluisters aan, en breidels in den mond; Maar Neêrland duldt niet, dat een Zweed het Noord' zal sloopen,Ga naar voetnoot282 Ga naar voetnoot282 Het rukt met reuzenkracht de Sond haar muil weêr open,Ga naar voetnoot284 285[regelnummer] Schudt haar de ketens af, en stort op Nijborg neêr!Ga naar voetnoot285 Ga naar voetnoot285 Hergeeft der Denen Vorst, zijne oude hoofdstad weêr,Ga naar voetnoot286
[pagina 150]
Verschopt Gustavus heir weêr naar zijn koperbergen.Ga naar voetnoot287 Ga naar voetnoot287 En leert hem Neêrlands leeuw nooit roekeloos te tergen. -Ga naar voetnoot288 Gij! door der Musen zang voor de eeuwigheid beroemd, 290[regelnummer] Gij! beurtlings aangebeên, miskend, gevleid, gedoemd,Ga naar voetnoot290 Gij, Lodewijk! die 't eerste in Frankrijks vruchtbre dreven,Ga naar voetnoot291 Der schoone kunstenrei een schuilplaats hebt gegeven, Gij zaagt Euroop' geknield, elk bad uw luister aan! Slechts Neêrland dorst alleen uw almagt tegenstaan. 295[regelnummer] 's Lands vaadren sterk door deugd, bewust van eigen waarde, Bedwongen in zijn' loop den dwingeland der aarde! Ja, Hollandsch maagd beveelt, de staatsvlam is geblust! -Ga naar voetnoot297 Wie waagt het thans den leeuw te storen in zijn rust? Wie is zoo dwaas, dat hij geen' bliksem zal ontvlieden, 300[regelnummer] Als 't ouderlijk verblijf hem veiligheid kan bieden? Zoo dul, dat als zijn ga' hem toelonkt met haar kind,Ga naar voetnoot301 Hij, in den storm zich waagt, die 't krakend schip verslindt? Neen! op de zuil des roems staat Neêrlandsch maagd verheven, En 't weerlichtschietend oog doet trotsche nabuurs beven.Ga naar voetnoot303-304 Ga naar voetnoot304 305[regelnummer] Gij waagt het, Lodewijk, en zweert in euvlen moede,Ga naar voetnoot305 Het volk, dat u weêrstond, op te offren aan uw woede!
[pagina 151]
Brittanje biedt u hulp; tracht, op zijn zeemagt trotsch, Te ontwringen Neêrlands vuist den staf des watergods,Ga naar voetnoot308 Vergeefs! de noodstorm huilt; maar uit dit aaklig duister, 310[regelnummer] Herrijst het Vaderland met nieuw herboren' luister.Ga naar voetnoot305-310 Schoon Brit en Gauler, in het harnas zaamgeprest,Ga naar voetnoot311 Reeds juichen bij hun prooi, reeds deelen dit gewest, Bezielt geen lage vrees het hart van Neêrlands dappren! Schoon de Amstel 's Gaulers vlag bij Muidens slot ziet wappren,Ga naar voetnoot314 315[regelnummer] Staat nog zijn' grijzen raad tot heil der stad gereed,Ga naar voetnoot315 En kent geen andre vrees dan 't schenden van zijn' eed: De marmren wanden die het Kapitool omkleeden, Zijn niet meer zuiver als de ziel dier overheden! Schoon 't raauw gemeen hen vloekt met opgesparden bek, 320[regelnummer] Zij traden 't oproer en den Gauler op den nek; Verachtten 't volks geschreeuw, hoe dul ook en vermeten,Ga naar voetnoot321 Ga naar voetnoot321 Sterk door hun deugd, en pligt, en godsdienst, en geweten. Zoo zaagt ge ô Amstelaar! maar ach, in banger eeuw, Toen oproer, toen geweld, met gillend moordgeschreeuw, 325[regelnummer] Toen Kannibalen woede afschuwlijk raasde en tierde, En dolle plonderzucht langs Amstels grachten zwierde, Uw' Dedel onverwrikt uit uwen raadzaal treên,Ga naar voetnoot327 En moedig stappen door 't gebrul dier tijgers heên, Zoo kalm, als of de kreet, die helsche moordlust braakte, 330[regelnummer] Een blij triumflied was, 't welk dankbre erkentnis slaakte.
[pagina 152]
Atheners roemt niet meer op 't groenend lauwerblad! Gij vloodt, toen Xerxes heir verscheen voor uwe stad:Ga naar voetnoot332 De plaats daar gij uw ga' tot wederliefde wekte, 't Oord daar gij 't eerste lachje in 't oog uws kinds ontdekte, 335[regelnummer] De tempels uwer goôn, der oudren heilig graf, Stondt ge in uw blinde vlugt den woesten Xerxes af! De bevende ouderdom, zwierf door de ontvolkte straten, En doolde uw tempels door, nu eenzaam en verlaten, De Perzen stoven aan, en van 't naburig strand, 340[regelnummer] Zaagt gij uw graven, stad, en outers in den brand, Der vaadren asch verstrooid, de tempels leêg geplonderd, En 't geen de vlam ontzag, door 't krijgsvolk neêrgedonderd. Maar toen, in vroeger eeuw, in 't hart van dit gewest, De fiere Lodewijk zijn standaards had gevest,Ga naar voetnoot343-344 Ga naar voetnoot344 345[regelnummer] Toen hij 's Lands ringmuur voor zijn donders deed bezwijken,Ga naar voetnoot345 Wist Neêrlands achtbre raad van wankelen noch wijken.Ga naar voetnoot346 Hij stuurde, op God gerust, door de opgeruide zeeGa naar voetnoot347 Van oproer en verraad, de Staatshulk naar de reê,Ga naar voetnoot348 Ga naar voetnoot348 Ontwikkelde zijn kracht, wierp 's vijands vlaggen neder, 350[regelnummer] En, Hollands maagd hernam hare oude fierheid weder.Ga naar voetnoot349-350 ô Vaderland! ô roem, die allen roem verslindt, Uw luister straalt den glans van alle volken blind!
[pagina 153]
Wat streken zijn zoo woest, wat oorden zoo verloren, Waar Neêrlands heldennaam niet klinkt in ieders ooren? 355[regelnummer] De onschendbaarheid en de eer, geketend aan dien naam, Verkonden dien alom op wieken van de faam!Ga naar voetnoot356 Het eeuwig Noord ziet haar op ijsgebergten schijnen, En de Afrikaan herleest ze in zijn gloeijende woestijnen.Ga naar voetnoot358 Het krijtgebergte knielt voor Hollands duinen neêr;Ga naar voetnoot359 360[regelnummer] En 't krijgt uit onze hand een' andren Opperheer. -Ga naar voetnoot360 Zaagt ge ooit d'Orion aan d'onmeetbren hemel blinken,Ga naar voetnoot361 Het minder sterrenheir voor hem in 't niet verzinken, Als hij zijn etherspoor opstijgende met kracht,Ga naar voetnoot363 Ga naar voetnoot363 Diane stout betwist den schepter van den nacht?Ga naar voetnoot361-364 Ga naar voetnoot364 365[regelnummer] De schepping overziet, en met ondoofbren luister, Des hemels wachters velt, of wegschupt in het duister,Ga naar voetnoot366 En d'Eridaan verzengt door zijn ondoofbaar vier,Ga naar voetnoot367 Ga naar voetnoot367 En 't gouden slagzwaard heft voor de oogen van den stier; Als Aldebaran vlugt, verzwolgen door zijn stralen,Ga naar voetnoot369 370[regelnummer] En Sirius het hoofd verbleekt moet onderhalen;Ga naar voetnoot367-370 Ga naar voetnoot370 Daar hij hun 't eeuwig spoor, betreden door zijn' voet,Ga naar voetnoot371
[pagina 154]
Verbleekt en siddrend, als zijn slaven, volgen doet? Dan zaagt gij Neêrlands beeld. - Maar ach! in vroeger dagen,Ga naar voetnoot373 Toen 't Volken kluisterde aan zijn' trotschen zegenwagen! 375[regelnummer] Vol jeugdelijken moed Europa wetten gaf, En d'Oceaan beroerde of stilde met zijn' staf. De tweede Karel sterft. De heerschzucht, losgebroken,Ga naar voetnoot377 Zet gansch Europe in vlam en doet den bloedstroom rooken, Maait volk bij volken weg, door 't schriklijk krijgsgeweer. 380[regelnummer] Het Noord stort op het Zuid, het Oost op 't Westen neêr! Hoe! moet Europa weêr een prooi der heerschzucht worden? Gewis niet! - Neêrlands raad waakt voor de rust en orden! Wee hem, die zijn ontwerp tot vreê te ontwringen tracht: De grijze Lodewijk herrijst in d'oude kracht;Ga naar voetnoot384 385[regelnummer] Hij zendt zijn heiren af! vergeefs: zijn benden sneuvelen! En Neêrlands donder dreunt langs Vlaandrens vruchtbre heuvelen! Versailles gevelspits die nimmer vijand zag,Ga naar voetnoot387 Ziet siddrend nu voor 't eerst de Nederlandsche vlag. - Nu daalt, na dit gezigt, de vreê tot heil der volken, 390[regelnummer] En voert met Hollands roem 's Lands welvaart tot de wolken. ô Scheppers, onder God, van Neêrlands roem en kracht! ô Wondren van uw' tijd! geheiligd voorgeslacht, Hoe zal mijn zangster al uw godendaden melden? Wie telt de vlokken sneeuw die glinstren op de velden?
[pagina 155]
395[regelnummer] Wie telt al de eeuwen op, voordezen heen gevlugt, Of noemt het aantal, daar de tijd van is bevrucht?Ga naar voetnoot394-396 Ga naar voetnoot396 Een zelfde grondtrek was met onuitwischbre trekken, Wat Staatsleer ge ook omhelsde, in uw gemoed te ontdekken: Die grondtrek was de zucht voor 't Vaderland alleen! 400[regelnummer] Die zucht deed u den dood kloekmoedig tegentreên, 't Zij gij de Spanjaards moest aan Maurits zij' bestrijden, Of u op 't watervlak aan 't Vaderland gingt wijden,Ga naar voetnoot402 Met Oldenbarneveld onschuldig 't leven derft,Ga naar voetnoot403 Ga naar voetnoot403 Of d'eelsten marteldood met d'eersten Willem sterft.Ga naar voetnoot404 405[regelnummer] Die zucht, die heilge zucht, de zielen ingedreven, Deed hun slechts Neêrland zien, alleen voor Neêrland leven! Thans vaadren! smaakt gij 't loon, niet door den pronk van 't graf; 't Welk u de erkentenis van 't dankbaar nakroost gaf! Maar door 't besef dat ge u hebt van uw' pligt gekweten! 410[regelnummer] In onverstoorbre rust, de kalmte van 't geweten, Die gij thans zeker smaakt in 't zalig zielenveld, Door al wat edel dacht bij de oudheid vergezeld. -Ga naar voetnoot412 Waar ben ik? in wat oord? mag ik mijn oog betrouwen?Ga naar voetnoot413 Word ik verwaardigd om dat zielenveld te aanschouwen?Ga naar voetnoot414 Ga naar voetnoot414 415[regelnummer] Schenkt gij, verbeelding, aan mijn zinnen hooger kracht?Ga naar voetnoot415 En voert gij me in den rij van 't heilig voorgeslacht? ô Ja! ik zie van verr' die achtbre rij van helden.
[pagina 156]
Een zuivre lucht kleedt hier met purperglans de velden, Een zachte rozengeur golft over 't jeugdig land, 420[regelnummer] Met lauwerbosschen en gewijde mirth beplant;Ga naar voetnoot420 Hier groeit onsterflijk ooft aan dikgezwollen trossen,Ga naar voetnoot421 Het zilver beekje golft door eeuwig groene bosschen,Ga naar voetnoot422 Omzoomd met bloemen, die zich spieglen in 't kristal: Een andre zon beschijnt dit zalig zielendal, 425[regelnummer] Wier zachte stralen door de olijvenblaadren zweven, En ongevergd aan de aard' haar schatten op doen geven!Ga naar voetnoot426 Der jaargetijden loop is nimmer hier bekend, Elk drinkt hier in de vreugd der altijd schoone lent'; Ja, de aard van alles is hier eeuwig, onverderflijk!Ga naar voetnoot429 430[regelnummer] 't Is alles hier genot en dat genot onsterflijk. 't Is in het lommer van dit zalig zielenwoud, Dat zich de heldenrij van 't voorgeslacht onthoudt.Ga naar voetnoot432 't Is hier dat elk, de mist der sterflijkheid onttogen, Meer redekracht verkrijgt en hooger denkvermogen! 435[regelnummer] Wat Staatsleer elk omhelsde, in dit gelukkig oord, Wordt schaars zijn wellust door een aardsch begrip gestoord! Hier zijn zij allen die door eerelijke wonden, In 't strijden voor hun land een roemrijk sterflot vonden,Ga naar voetnoot438 En zij, wier helder brein, en hoogverlichte geest, 440[regelnummer] Tot wijze orakels in 's lands raadszaal zijn geweest. Van wijsgeers, dichters en van kunstnaars steeds omgeven, Ziet hen mijn oog in schaâuw der hooge bosschen zweven.
[pagina 157]
Wat rustige oorlogsheld in zilvren wapendos,Ga naar voetnoot443 Treedt aan eens grijsaards zij' naar 't gindsche lauwerbosch? 445[regelnummer] 't Is Maurits, die zijn haat aan Spanje toegezworen, Zijn' diergestaafden eed aan Hannibal doet hooren!Ga naar voetnoot446 Ga naar voetnoot446 De Witten naderen met Oldenbarneveld,Ga naar voetnoot447 Van Bevernink, van Hoofd, en Fagel vergezeld!Ga naar voetnoot448 Ga naar voetnoot448 Ga naar voetnoot448 U zoek ik niet vergeefs, verbreker van 's volks kluister, 450[regelnummer] ô Willem! Spanjes schrik! onze eer, en roem, en luister! Ik zie u, 't Godlijk hoofd omkranst met lauwerblaân, Met Fredrik Hendrik aan Camillus zijde staan.Ga naar voetnoot452 Gij, die den God der zee zijn drietand dorst ontwringen,Ga naar voetnoot453 De Ruiter, roem der aard', sieraad der stervelingen! 455[regelnummer] 'k Herken U, nevens Tromp en Everts aan uw zij'!Ga naar voetnoot455 Ga naar voetnoot455 Die helden allen groot maar minder groot dan gij, Zijn met u in het loof der bosschen neêrgezeten.
[pagina 158]
Hier is 't geliefd verblijf der heilige poëten, Bij gindschen heuvel zingt het achtbaar dichtrenkoor, 460[regelnummer] Van daar klinkt hun gezang de lauwerdreven door.Ga naar voetnoot460 Maar ach! een wolk van rouw, een mist omhult het wezen, Dier heldenschimmen! 't lot van Neêrland doet hen vreezen. De reine vreugd, de rust van dit gezaligd oord, Wordt door het droef besef van 's aardrijks ramp gestoord: 465[regelnummer] Een stille weemoed heerscht in d'achtbren kring der vaderen. - Nu zien ze een Dichter uit de lauwerbosschen naderen! 't Is Vondel! 't is alleen den Dichter toegestaan, Het boek van 't noodlot, voor de toekomst op te slaan. Hij leest er in! en spreekt, van heilige aandrift zwanger: 470[regelnummer] ‘Verheft U, helden! rijst! omwolkt uw hoofd niet langer! De lach herleev' in 't oog, de rust keere in uw ziel. Ja, Neêrlands grootheid zonk; uw werk, uw schepping viel; Maar 'k zie, een nieuwe zon rijst uit de onstuime wateren! Zij schiet haar stralen af op Neêrland! donders klateren, 475[regelnummer] En bliksems schieten neêr! de welvaart wordt hersteld; De gouden korenaar golft op het jeugdig veld!Ga naar voetnoot476 De handel komt! de vrede keert: de goude stralen Der nieuwgeboren zon bezielen veld en dalen: Ja, de afgemartelde aard' schept adem, en 't heelal,Ga naar voetnoot479
[pagina 159]
480[regelnummer] Herkent weêr Nederland, gelouterd door zijn' val.’Ga naar voetnoot479-480 ‘De handel komt! de vreê ontsluit weêr Hollands stranden! Zijn vlag snelt onverlet naar Oost en Westerlanden! Elk durft weêr denken! durft weêr spreken, en 's lands leeuw Herneemt zijn ouden kracht als in der vaadren eeuw.’ - 485[regelnummer] Hij zwijgt! vol van den god die hem heeft aangedreven, En 't heilig voorgeslacht ziet weêr zijn vreugd herleven. - Verbeelding, gij verlaat me! ik stort op de aarde neêr! En 'k vind me, ô Nederland! in uwen omtrek weêr. ô Luister van ons land! sieraad van beter dagen, 490[regelnummer] Op wien 't verrukt Euroop' nog de oogen heeft geslagen, Onsterflijke de Groot! gij gingt mij moedig voor!Ga naar voetnoot491 Ik druk, schoon bevende, 't door U betreden spoor. Gij hebt vóór mij reeds de eer van 't voorgeslacht gewroken,Ga naar voetnoot493 En in mijn zangster 't vuur, dat U bezielde ontstoken! 495[regelnummer] Maar wie, wie waagt het U te volgen in uw vlugt, En is niet voor het lot van Ikarus beducht?Ga naar voetnoot496 Wie vliegt met d'Adelaar, langs onnaspeurbre wegen, Zijn prooi in d'ijzren klaauw, de zon in 't aanzigt tegen? Wie is 't die Hercules zijn stalen knods ontwringt?Ga naar voetnoot499 500[regelnummer] De Groot, ik volg u van verr', ik stamel, daar gij zingt.
[pagina 160]
Zoo toovert, als de lente, in purpren feestgewaden, Door 't ruim der schepping zweeft, en de aarde in vreugd doet baden, De teedre nachtegaal in 't statig eikenbosch. Zijn zang bezielt natuur, op zulk een zanger trotsch; 505[regelnummer] De grijsaard met zijn kroost, in 't lommer neêrgezeten, Heeft bij dien zang zijn zorg en zwakte een poos vergeten. 't Hart der gelieven voelt het sterkst die melodij, En smelt eenstemmig weg in zoete mijmerij, Elk schijnt, schoon hij reeds zwijgt, zijn zangtoon nog te hooren.Ga naar voetnoot509 510[regelnummer] Nu is aan 't needrig vinkje al roems genoeg beschoren, Als hij, na 't rein genot dat Filomeel verwekt,Ga naar voetnoot511 Ga naar voetnoot511 Een oogwenk, 't luistrend oor des wandlaars tot zich trekt.	voetnoot2 Ontwringt ... aan: wringt zich los van. voetnoot4 versmade: onaanzienlijke. voetnoot6 stoute: grootse. voetnoot7 Lauffen: de Rheinfall, vroeger ‘großer Laufen’ genoemd, is de grootste waterval van Europa, gelegen bij de stad Schaffhausen in Zwitserland. voetnoot12 afgeschoten wateren: snel naar beneden stromend water. voetnoot15 Bacchus zegeningen: wijnranken. voetnoot16 Langs: En voetnoot17 Ehrenbreitsteins top: de vesting Ehrenbreitstein gelegen op een berg langs de Rijn tegenover de stad Koblenz. voetnoot17 slangenloop: kronkelende loop. voetnoot18 hoofdvloed: bronaâr voetnoot25 zoom: oever. voetnoot26 Denkt ... heen: in weemoed denkt de vreemdeling aan het bloeiende Carthago van weleer, dat in 146 v.Chr. geheel verwoest werd door de Romeinen. Carthago was de belangrijkste handelsstad van het Carthaagse rijk vanwege de gunstige ligging aan de Middellandse Zee. voetnoot32 arduin: een vaste, blauwachtige grijze kalksteen die bekend staat om zijn duurzaamheid. voetnoot33 's Ibers overmagt: de Spaanse overheersing tijdens de Tachtigjarige Oorlog. voetnoot37 vaart: loop voetnoot38 Gij ... aard: De uitsluiting zijn der aard? de schandvlek van Euroop'? voetnoot40 nimmermeer: niet geheel voetnoot46 Die ... uitgerukt: En wordt door vreemden trots daar nimmer uitgerukt.- voetnoot48 gewijde koren: kerk. voetnoot51 grafgesticht: praalgraf. voetnoot51 hellen luister: fel schitterende pracht. voetnoot52 kluister: boeien. voetnoot54 't Is ... land: ‘Hier rust de Redder van 't verdrukte Vaderland!’ voetnoot53-54 Wat gouden ... Willem: Willem van Oranje werd op 3 augustus 1584 bijgezet in de Nieuwe Kerk te Delft. In 1609 gaven de Staten-Generaal aan de Amsterdamse architect en beeldhouwer Hendrick de Keyser de opdracht tot het oprichten van een praalgraf ter ere van de prins. Rond 1622 werd het voltooid. Op het graf werd, eveneens in opdracht van de Staten-Generaal, een marmeren plaat met een tekst in gouden letters aangebracht, waarin Willem van Oranje werd geprezen en herdacht als leider van de Opstand tegen de Spanjaarden. voetnoot59 dit land als ingezworen: onuitroeibaar gevestigd in dit land. voetnoot61-62 Gij ... gerukt: Gij die uit d'afgrond waar ons Spanje in hadt gedrukt, / Voor de oogen van 't heelal 's Lands vaaadren hebt gerukt! voetnoot67 Schoot: richtte zijn wapens, viel aan. voetnoot67 Cesar: Gaius Julius Caesar veroverde grote delen van Gallië in de jaren 58-50 v.Chr. en schreef hierover in De bello Gallico. voetnoot67 heir: leger. voetnoot68 't kroost van Brennus: het nageslacht van de Gallische leider Brennus uit de 4^e eeuw v. Chr ofwel de Galliërs (vgl. dhn, voorzang, 82). voetnoot69-70 De fiere ... gedwee: Caesar deed in de jaren 55-54 v.Chr. twee invasies in Brittanië. De eerste mislukte, maar bij de tweede slaagde hij erin de bewoners van het zuidelijke deel van het eiland een jaarlijkse schatting op te leggen. voetnoot70 haar: nl. van de Romeinen. voetnoot72 Cesars aadlaars: Cesars troepen; op de legioenstandaarden van Caesars troepen stonden adelaars afgebeeld. voetnoot72 zwieren: zich voortbewegen, aankomen. voetnoot76 Het ... erkennen: Het deed als Bondgenoot van Romen zich erkennen! voetnoot76 Het deed ... erkennen: de Romeinen sloten in 8 v.Chr. een bondgenootschap met de Bataven. Ze werden opgenomen in het Romeinse rijk, maar hoefden geen belasting te betalen en behielden hun zelfstandigheid. voetnoot77 euvelmoed: overmoed, kwaadwillendheid. voetnoot78 mesten wilde: wilden mesten voetnoot82 Zag ... vernield: Helmers doelt op de Opstand der Batavieren tegen de Romeinen in 69 na Chr. onder leiding van Iulius Civilis. voetnoot83 pennen: vleugels (hier doelend op de adelaar als symbool van Caesars troepen). voetnoot88 De fiere ... gedoogen: het jaartal 1291 wordt beschouwd als het ontstaansjaar van Zwitserland, toen drie kantons een bondgenootschap tegen de Habsburgse vorsten sloten. Er volgden verschillende veldslagen met de Habsburgers, waaronder die te Sempach (1386) en Näfels (1388). In 1648 werd de onafhankelijkheid van Zwitserland erkend. voetnoot91 in Wodans heilge dreven: in het Germaanse heilige woud (toebehorend aan Wodan, de oppergod der Germanen). voetnoot92-95 Den ... slagen: Den vrijen Bardenzang, met klem hebt aangeheven, / Verhef u, zangster! dat elks hart van vrijheid gloei', / Bezing 't verbrijzelen van Spanjes ijzren boei, / Den tachtigjaargen strijd! die nooitgehoorde slagen, voetnoot95 strijd: de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). voetnoot99 des Ibers: der Gallen voetnoot101 ons: eens voetnoot108 zich vermeten: zo onbeschaamd te zijn. voetnoot114 Escuriaal: kasteel van Filips ii nabij Madrid. voetnoot117 Alvaas: de hertog van Alva was tussen 1567 en 1573 landvoogd der Nederlanden. voetnoot124 dekt ... vleugelen: beschermt het, zoals een beschermengel doet. voetnoot130 't ijzren spits: de sterke voorhoede. voetnoot130 drommen: troepen. voetnoot132 d'avondvorst: de koning van Spanje. voetnoot135 Marathonsche helden: in de slag bij Marathon (490 v.Chr.) wisten de Griekse troepen, die onder aanvoering van Miltiades stonden, een aanval van de Perzen af te slaan. voetnoot136 Den strijd ... velden: bij de zeeslag in 480 v.Chr. bij Salamis en de slag bij Plataeae in 479 v.Chr. boekten de Grieken belangrijke overwinningen op de Perzen (zie ook dhn iii, 69-70). Elis was een van de belangrijkste stadstaten van Griekenland en betrokken bij vele oorlogen. voetnoot137 gestoven: binnengevallen. voetnoot138 verdund: uitgedund, gedecimeerd. voetnoot138 Hellespont: aan de mythologie ontleende naam voor een zeestraat tussen de Zwarte Zee en de Middellandse Zee. voetnoot145 Egesche plas: Egeïsche zee. voetnoot146 Elk vlek ... Leonidas: zie dhn, voorrede, 27-30. voetnoot152 in ... gedreven: in elks gemoed geschreven?- voetnoot154 Alkmaars muur: op 8 oktober 1573 wisten de Alkmaarders zich van de Spanjaarden te bevrijden door takkenbossen en kokende teer van de stadsmuur te werpen. voetnoot154 Naardens wal: in 1572 belegerden de Spaanse troepen Naarden. Het stadsbestuur gaf zich over op voorwaarde dat de burgerij gespaard zou worden. Een groot deel van de bevolking werd echter in koelen bloede vermoord. voetnoot158 Die ... weent: tijdens het beleg van Leiden (1573-1574) kwamen veel inwoners om van de honger, maar de stad hield stand tegen de Spanjaarden. Burgemeester Van der Werff bood tijdens een dieptepunt in de strijd zijn eigen arm als voedsel voor de hongerende burgers. In oktober 1574 werd Leiden ontzet. voetnoot159 't Was ... zette: vgl. dhn, voorzang, 82. voetnoot162 elpenbeenen: ivoren. voetnoot163 en ... Goden: voor 't gezigt der vaadren goden, voetnoot163 marktveld: Forum Romanum. voetnoot164 Stout: dapper, gedurfd. voetnoot164 onverwrikt: onverwrikbaar. voetnoot168 voor dat: om voor 't voetnoot170 Romen: de Rooms-katholieke godsdienst, dus hier ook: de Spanjaarden. voetnoot171 ten gorgel ingedreven: door de strot geduwd. voetnoot175 Mendozaas kruin ontrukt: in 1600 won prins Maurits (1567-1625) de slag bij Nieuwpoort. Generaal Francisco de Mendoza werd daarbij gevangen genomen. Vandaar de uitdrukking: Mendozaas kruin (hoofd) ontrukt (met geweld losgerukt). voetnoot180 Phlips: de Spaanse koning Filips ii. voetnoot184 afgrond: vanuit een eigentijds perspectief gesteld. voetnoot188 wee: ellende, ramspoed. voetnoot189 Dat ... verhooge: dat zijn arm (nl. van God) u moge versterken. Vgl. Ps. 37:34. voetnoot191 gelouterd: gezuiverd. voetnoot199 's bouwmans veld: de akker van de boer. voetnoot199 kaalgeweide: afgegraasde. voetnoot200 des melkers: van de veehouder. voetnoot214 schaars: zelden. voetnoot215 verlagen: in aanzien afnemen. voetnoot216 Attila: Atilla, koning van de Hunnen (ca. 406-453), bekend vanwege zijn vele rooftochten in het West-Romeinse Rijk. voetnoot226 mijn hand ... slaan: mijn hand aan de lier leggen, ofwel: dichten. voetnoot228 klem: kracht, vermogen. voetnoot231 Ja, 't geen: Maar 't geen voetnoot232 in trekken ... gaderen: in een schets weer te geven. voetnoot236 ranke: instabiele, wankele. voetnoot236 schip van staat: grondgebied van de Republiek. voetnoot237 Mavors Maurits: prins Maurits wordt hier vergeleken met Mars, de god van de oorlog. voetnoot240 Fredrik Hendrik: prins Frederik Hendrik (1584-1647), halfbroer van prins Maurits en diens opvolger als stadhouder. voetnoot245 kleppen: klapwieken. voetnoot246 ontbindt: losmaakt. voetnoot247 overschorst: bedekt. voetnoot250 dommelend: dof dreunend. voetnoot245-256 Gelijk ... gesproten: deze verzen zijn een navolging van een passage uit de derde zang van L'homme des champs ou les géorgiques françaises (1800) van de Franse dichter Jacques Delille (1738-1813). voetnoot259 wies: groeide. voetnoot260 gewette: gescherpte (ter voorbereiding van een aanval). voetnoot262 Hecklaas sneeuwgebergt': de vulkaan Hekla op IJsland. voetnoot266 Cederboom: de ceder is in de Bijbel het beeld van macht en grootsheid. voetnoot267 vrijmagtig: onbeperkt machtig. voetnoot269 halfverwrikte leên: half ontwrichte ledematen. voetnoot279 Het kroost van Attila: de Zweden. voetnoot281 de Sond: de Sont is de zeestraat tussen Denemarken en Zweden. voetnoot282 kluisters: boeien. voetnoot282 breidels: het bit van een lastdier. Hier figuurlijk: beneemt het Noorden de vrijheid. voetnoot284 Het rukt ... open: verwijzing naar de Slag in de Sont van 8 november 1658 iets ten Zuiden van Kopenhagen. Deze stad was tegen de zin van de Nederlanders belegerd door Zweden, waardoor de belangrijkste doorgang naar de Oostzee was geblokkeerd. De Nederlandse vloot schoot de Denen te hulp en behaalde, onder leiding van luitenant-admiraal Jacob van Wassenaer van Obdam, de overwinning. voetnoot285 ketens: kluisters voetnoot285 stort op Nijborg neêr: na de bevrijding van Kopenhagen heroverde Michiel de Ruyter samen met de Denen in het najaar van 1659 het eiland Fynen. De beslissende slag vond plaats bij de stad Nyborg. voetnoot286 der Denen vorst: Frederik iii (1609-1670). voetnoot287 Gustavus: Karel x Gustaaf van Zweden (1622-1660). voetnoot287 koperbergen: de mijn van de grote Koperberg te Falun in Zweden. voetnoot288 En ... tergen: En leert hem tot zijn scha' nooit Neêrlands leeuw te tergen. voetnoot290 beurtlings: nu eens... dan weer. voetnoot291 Lodewijk: Lodewijk xiv, koning van Frankrijk (1638-1715). voetnoot297 Ja, ... geblust: Hij spreekt! - maar Neêrland wenkt! - de staatvlam is geblust! voetnoot301 dul: dwaas. voetnoot303-304 Neen! ... beven: deze regels ontbreken in de tweede druk voetnoot304 weerlichtschietend: bliksemend; als beeld voor de vernietigende kracht. voetnoot305 in euvlen moede: met een kwaadwillig gemoed. voetnoot308 staf des watergods: vgl. dhn i, 157. voetnoot305-310 Gij ... luister: Lodewijk xiv viel in 1672 met een overweldigende troepenmacht de Republiek binnen. Via het oosten rukten de legers snel op naar het Westen, waar ze ook de stad Amsterdam bedreigden. Karel ii van Engeland en Lodewijk xiv hadden bovendien het plan de weg vrij te maken voor een landing op de kust. De Nederlandse vloot hield echter stand en wist het gevaar van een kustlanding te keren. voetnoot311 in het harnas zaamgeprest: samenwerkend in de strijd. voetnoot314 Amstel: Amsterdam. voetnoot315 zijn' grijzen raad: het stadsbestuur van Amsterdam. voetnoot321 dul: dwaas. voetnoot321 vermeten: hoogmoedig. voetnoot327 Dedel: Willem Gerrit Dedel (1734-1797), burgemeester van Amsterdam. In 1787 weigerde hij tegemoet te komen aan een petitie van de patriottenkolonel Van Goudoever. Hij trotseerde de woedende volksmenigte en betrad onverschrokken de Dam. Menigeen zou uit ontzag voor hem de hoed hebben gelicht. voetnoot332 toen ... stad: in 480 v.Chr. deed de Perzische vorst Xerxes een vernietigende aanval op Athene. voetnoot343-344 maar toen ... had gevest: zie dhn ii, 305-310. voetnoot344 zijn ... gevest: zijn troepen had gelegerd. voetnoot345 ringmuur: vestingmuur. voetnoot346 raad: raad van state: hoogste adviescollege van de regering. voetnoot347 op God gerust: het protestantse Nederland heeft God aan zijn zijde, in tegenstelling tot de katholieke Fransen. Mogelijk ook een toespeling op de herroeping door Lodewijk xiv van het Edict van Nantes in 1685, waardoor veel Hugenoten hun toevlucht zochten in de Republiek. voetnoot348 Staatshulk: de staatsvloot. voetnoot348 reê: kust. voetnoot349-350 Ontwikkelde ... weder: Ontwikkelde zijn kracht! wierp 's Gaulers vlaggen neder, / En Lodewijk, verschrikt, vlood naar Versailles weder. voetnoot356 faam: De faam is de godin van het gerucht en de roem. Zij wordt wegens haar snelheid veelal met vleugels afgebeeld. voetnoot358 herleest ze in: leest ze in zijn voetnoot359 krijtgebergte: Engeland (vgl. dhn i, 361). voetnoot360 Opperheer: stadhouder Willem iii, die in 1689 koning van Engeland werd. voetnoot361 Orion: Orion is een van de helderste sterrenbeelden aan de hemel. voetnoot363 etherspoor: wolkenspoor voetnoot363 etherspoor: licht- of hemelspoor. voetnoot361-364 Zaagt ... nacht: Diana, godin van de jacht, doodde de jager Orion, omdat deze zich volgens de overlevering zou hebben vergrepen aan een meisje uit het gevolg van Diana. Hij veranderde in een sterrenbeeld. voetnoot364 schepter: fig: het gezag. voetnoot366 des hemels wachters: de sterren. voetnoot367 Eridaan: het sterrenbeeld Eridanus. voetnoot367 verzengt: verschroeit. voetnoot369 Aldebaran: Aldebaran is de helderste ster in het sterrenbeeld Stier. voetnoot367-370 En ... onderhalen: deze regels ontbreken in de tweede druk voetnoot370 Sirius: Sirius is de helderste ster in het sterrenbeeld Grote Hond. voetnoot371 Daar hij: En voetnoot373 vroeger: blijder voetnoot377 de tweede ... losgebroken: In 1700 stierf Karel ii van Spanje kinderloos. Zowel Lodewijk xiv als keizer Leopold i van het Heilige Roomse Rijk maakten aanspraak op de troon, hetgeen leidde tot de Spaanse Succesieoorlog (1701-1713). Om de Franse expansie tegen te gaan schaarde de Republiek zich (met onder andere Engeland) aan de kant van Leopold. voetnoot384 grijze Lodewijk: Lodewijk xiv is bij het uitbreken van de Spaanse Succesieoorlog al op hoge leeftijd. voetnoot387 Versailles gevelspits: metafoor voor Lodewijk xiv. Het imposante kasteel van Versailles, de voornaamste residentie van Lodewijk xiv, symboliseerde zijn politieke macht. voetnoot394-396 Wie ... bevrucht: Helmers stelt enkele retorische vragen: het aantal heldendaden van de Nederlanders is immers ontelbaar. voetnoot396 daar ... bevrucht: die de tijd nog zal baren, voortbrengen. voetnoot402 Of ... wijden: Of op de waatren u het Vaderland gingt wijden, voetnoot403 Oldenbarneveld: landsadvocaat Johan van Oldenbarnevelt (1547-1619) werd na een omstreden politiek proces in 1619 in Den Haag onthoofd. voetnoot403 derft: verliest. voetnoot404 Of d'eelsten ... sterft: Willem van Oranje werd, nadat hij vogelvrij was verklaard, op 10 juli 1584 door Balthasar Gerards vermoord. voetnoot412 bij: in. voetnoot413 betrouwen: vertrouwen. voetnoot414 Word ... aanschouwen: Ben ik gewaardigd om het zielenveld te aanschouwen: voetnoot414 verwaardigd: waardig genoeg gemaakt. voetnoot415 zinnen: zintuigen. voetnoot420 mirth: een eeuwig groene plant, die aan Venus was gewijd en als erekrans werd gedragen. voetnoot421 ooft: fruit, vruchten. voetnoot422 golft: zweeft voetnoot426 ongevergd: ongevraagd. voetnoot429 onverderflijk: onvergankelijk. voetnoot432 zich ... onthoudt: zich ophoudt, zich bevindt. voetnoot438 sterflot: sterven voetnoot443 rustige: tot de strijd gereed, moedige. voetnoot446 diergestaafden eed: eed van grote bindende kracht. voetnoot446 Hannibal: Hannibal (246-183 v.Chr.) was aanvoerder van de Carthaagse ruiterij in Spanje en bracht de Romeinen enkele zware nederlagen toe. voetnoot447 De Witten: de gebroeders Johan en Cornelis de Witt, die in 1672 door een woedende menigte gelyncht werden. Johan de Witt was raadpensionaris van Holland. voetnoot448 Bevernink: Hiëronymus van Beverningk (1614-1690) was gedeputeerde van de Raad van State en diplomatiek adviseur, onder andere ten tijde van de oorlogen in 1672 met Engeland en Frankrijk. voetnoot448 Hoofd: Hendrik Hooft (1615-1678), burgemeester van Amsterdam en vriend van Willem iii, die een belangrijke rol speelde bij de versterking van de stad in 1672. voetnoot448 Fagel: Gaspar Fagel (1634-1688) volgde Johan de Witt op als raadpensionaris. voetnoot452 Camillus: Marcus Furius Camillus speelde een belangrijke rol in de oorlog tussen Rome en de Etrusken rond 400 v.Chr. In zijn biografie noemde Plutarchus Camillus de redder van de Romeinse gemeenschap in een tijd van ernstige interne conflicten en externe bedreigingen. voetnoot453 den God der zee: Neptunus. voetnoot455 Tromp: Maarten Harpertszoon Tromp (1598-1653), officier en later luitenant-admiraal van de Nederlandse vloot, of diens zoon luitenant-admiraal Cornelis Tromp (1629-1691). voetnoot455 Everts: Johan Evertsen de Oude (1600-1666) was vice-admiraal van de Zeeuwse vloot en nam deel aan vele zeeslagen (zie ook dhn iii, 373). voetnoot460 lauwerdreven: lanen met laurierbomen. voetnoot476 korenaar: graanhalm. voetnoot479 afgemartelde: door arbeid gekwelde, gepijnigde. voetnoot479-480 Ja ... val: op last van de Franse overheid moest de uitgever, J. Allart, bij deze versregels een verbeterblad invoegen met de volgende tekst: ‘Ja ons ongelukkig Vaderland, zal door deszelfs val gelouterd, herrijzen, eene nieuwe bestemming valt aan hetzelve te beurt en de zon door vondel voorspeldt is opgegaan van het steeds merkwaardig ogenblik af hetwelk ons Lot met dat van het Fransche Rijk heeft verbonden’. Helmers was toen reeds overleden en daarom had Allart erop gestaan dat er nog een verklarende noot werd toegevoegd: ‘NB. Deze Nota is na het overlijden van den Schrijver, op last van de Generale Directie over den Boekhandel te Parijs, geplaatst. De Lieut.^t Colonel Inspecteur van de Boekhandel C. von Römer’. Dit alles geschiedde nadat het overgrote deel van de exemplaren reeds verspreid was onder boekhandelaren. Er zijn exemplaren van De Hollandsche natie overgeleverd met en zonder verbeterblad en met en zonder de toegevoegde noot. voetnoot491 Groot: de rechtsgeleerde Hugo de Groot (1583-1645), hier genoemd vanwege zijn Parallelon rerumpublicarum. In dit jeugdwerk uit 1602 vergelijkt hij de zeden van de Bataven, Romeinen en Grieken om een basis te verschaffen aan de eigentijdse volksaard. voetnoot493 gewroken: in ere hersteld. voetnoot496 het lot van Ikarus: om aan hun gevangenschap te ontsnappen vervaardigt de vader van Icarus, Daedalus, vleugels van veren en was. Ondanks de waarschuwingen an zijn vader, vliegt Icarus echter te hoog, zodat de zon de was doet smelten. Hij stort vervolgens in de Egeïsche zee. Icarus fungeert daarom als waarschuwend voorbeeld voor jeugdige overmoed. voetnoot499 Hercules: de legendarische Griekse held Hercules, zoon van Jupiter en Alkmene, verrichtte twaalf heldendaden en fungeert als een toonbeeld van deugdzaamheid en doorzettingsvermogen. Een van zijn strijdwapens is een knots. voetnoot509 zijn zangtoon nog te hooren: nog zijn gezang te hooren, voetnoot511 Als hij: Wanneer 't voetnoot511 Filomeel: dichterlijke naam voor de nachtegaal.

Vorige Volgende

De Hollandsche natie

Tweede zang.

Heldenmoed ter land.

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs

datums