Verdwenen wereld. Verhalen en schetsen uit Suriname

[p. 187]

Plantagefeest

's Avonds tegen acht uur gaan wij naar een Javaans dansfeest in de kampong. Eerst in het donker een kwartier ver over een smal voetpad, langs bananenaanplantingen aan de ene en het verwilderde koffiebos aan de andere kant. Eentonige gamelan-slagen in de verte wijzen ons de weg, waarop we al een aantal drentelende feestgangers tegenkomen. Dwars over het pad, bij het feestterrein, is een lange bamboestaak op twee palen aangebracht, waarin een twintigtal oliepitjes branden en een rossige walm verspreiden. Een gevlochten erepoort staat opzij; alle feestgangers moeten er onderdoor.

Als wij een vijftig meter ervandaan zijn, wordt door een onzichtbare wachter een fluitsignaal gegeven en begint het volle gamelan-orkest een welkomstlied te spelen, lustig en bijna opgewonden. Hoe vreemd klinkt dat: Indonesië in Zuid-Amerika!

Achter de erepoort, over een brugje, staat een tiental kraampjes, vol etenswaren, vlees dat nog geroosterd wordt, vruchten, dranken. Enkele zijn echter bijna leeg; er liggen alleen gevlochten matten en ze hebben een klein verhoginkje in het midden, waarop straks wordt gekaart en gedobbeld. Tegen een van de hutten, waarin de familie die het feest geeft haar woning heeft, is van verse stammen, overdekt met zinken platen, een groot afdak gebouwd, waaronder aan de zijkant de leden van het gamelan-orkest gehurkt zitten, terwijl aan de andere kant gedekte tafels op schragen zijn neergezet, met daarachter simpele banken waarop de gasten komen plaatsnemen.

Michel, die hier ‘Toewan Besar’ is, krijgt met ons een aparte tafel met een petroleumlamp erop en een potje bizarre papieren

[p. 188]

bloemen. De loerah en de andere voorname gasten worden ook door een fluitje aangekondigd, en ieder met hun aparte welkomstmuziek begroet. Op een tafel tegen het woonhuis aan staan de flessen en de borrelglazen; daar zit ook de kassier bij zijn bedekte soepterrien, waarin het feestgeld straks, door iedereen die dansen wil, gedeponeerd wordt, met naast hem een boekhouder die van alle ingekomen gelden zorgvuldig aantekening houdt in een blauw schoolschrift.

Een danseres, fraai uitgedost, speciaal voor deze gelegenheid voor zestig gulden gehuurd, neemt plaats op een stoel naast het orkest. Ze kijkt gelaten-afwachtend, haast apathisch voor zich uit.

Eerst wordt er gegeten; dan spreekt een imam een niet al te lang gebed uit, dat Allah's zegen afroept over het feest. Een paar keer wordt hij onderbroken door een roep die zoveel als ‘Amen’ betekent en enigszins verward uit de mond van alle aanwezigen klinkt. Daarna begint pas het eigenlijke dansfeest. Het orkest zet in en de danseres werpt een doek af en geeft met ontblote schouders haar eerste nummer.

Voor wie, zoals ik, veel goede Javaanse en Balinese dans gezien heeft, blijkt het niet veel zaaks. De dame is ook verkouden en kan niet zingen. De drager van een met een slendang bedekte schaal komt haar tegemoet dansen en gaat dan, steeds dansend, naar de gastheer, die geld in of onder de slendang stopt, en daarna de eerste dans mag doen tegenover de bewegingen van de danseres. Vervolgens komt Toewan Besar aan de beurt, die geld geeft, maar een ander opdraagt in zijn plaats te dansen.

Vroeger, in ‘betere’ tijden, vertelt hij mij, moet hij het ook wel eens zelf gedaan hebben, tot grote hilariteit van alle aanwezigen. Maar tegenwoordig zou zo iets alleen maar ‘ondermijnend’ kunnen werken voor de ‘gezonde’ verhoudingen.

Eén voor één komen wij aan de beurt en doen als hij. Daarna volgen de Javanen, die echter bij voorkeur geen plaatsvervang-

[p. 189]

ers aanwijzen, maar zelf dansen voor hun geld dat telkens in de soepterrien gedeponeerd en door de kassier geboekt wordt. Dansers hebben tevens recht op een paar borrels (brandewijn uit suikerriet), die ze dadelijk bij het begin van hun nummertje achteroverslaan.

Hoe vlug dit alles verworden is. De jongeren, hier in de West geboren, brengen er al bijna niets meer van terecht; ze leveren slechts groteske namaak. Ook voor het overige wordt in bijna niets meer de adat in acht genomen - behalve dan dat de vrouwen apart zitten, in huis bij de slapende kinderen, vanwaar ze kunnen toekijken, of buiten, waar ze kaarten, bij de kraampjes rondhangen of met elkaar keuvelen.

Er is er maar één, een vrij bejaarde landbouwer, die behoorlijk danst en ook volgens de adat gekleed is. De jongeren dansen in Europese kleren, met schoenen aan, alleen altijd met de slendang ad hoc om de schouders geworpen. Sommigen steppen bijna echt, doen zoenerig met de danseres (voor de ogen van de Toewan Besar nog wel!) en vormen een dicht aaneengesloten kring om haar heen. Allemaal dingen die niet passen zolang er deftige gasten zijn.

Maar Zuid- en Noord-Amerika, ja ook de Yankees van de Bauxiet-maatschappij hebben hen volkomen veranderd. Nog één of twee generaties en zij zijn onherroepelijk Surinamers geworden, althans geen Indonesiërs meer.

De meesten zitten deftig-onverschillig toe te kijken bij hun lange tafel; alleen een stelletje jonge pretmakers amuseert zich actief. Toch duurt het feest de hele nacht door, om abrupt bij zonsopgang te eindigen.

Wanneer ik weer in bed lig, klinken uit de verte nog altijd de ijle gamelan-tonen tot in de open woning door. En 's morgens vroeg zie ik uit mijn venster de laatste feestgangers over de grote weg gaan, waar een autobus ze oppikt en huiswaarts brengt.