Verdwenen wereld. Verhalen en schetsen uit Suriname

[p. 161]

Nachtvolk

Een enkel spookje hier en daar, een klopgeest in het een of ander oud kavalje van een huis - en daarmee hebben wij het gehad in het vergeestelijkte Europa, dat zo flink de aloude geesten heeft uitgebannen en nu alleen nog te maken heeft met een onpersoonlijke, kosmische of existentiële angst.

Ik betwijfel of dit een goede ruil geweest is en betwijfel nog veel meer of het restant van de aardbol, dat zijn uiterste best doet om al het Europese zo goed mogelijk na te apen, er wel verstandig aan doet om een even radicale opruiming te houden onder de geregelde bezoekers uit ‘de andere wereld’. In de Verenigde Staten bijvoorbeeld, is men op dit gebied beslist armoedig uit pure over-ontwikkeling, en ik kan de gedachtengang best volgen van de rijke Yankee, die een Schotse ruïne met spoken en al opkocht, steen voor steen liet afbreken en naar Amerika transporteren, om in de gereconstrueerde bouwval de mee-verhuisde geesten een vertrouwd onderdak te verschaffen.

Wie, met geld genoeg tot zijn beschikking, in dit exportartikel nader geïnteresseerd is, mag worden verwezen naar de nog ruimschoots in Spanje voorhanden ‘duendes’ - dat zijn klopgeesten die ook van een verblijf in nieuwere etagewoningen niet afkerig zijn en daarom best zullen kunnen aarden in het land van de wolkenkrabbers. Er zijn overigens beroemde Spaanse dichters die in momenten van oprechtheid bekend hebben, dat hun ‘daimoon’ eigenlijk een ‘duende’ is, zodat ook de Amerikaanse literatuur van deze nieuwe import (geld speelt geen rol!) mee zou kunnen profiteren.

Het onderontwikkelde land dat ik het genoegen heb op dit

[p. 162]

moment te bewonen, heeft zulk een import gelukkig niet nodig. Het bezit nog altijd, on-europees als het onder zijn dun cultuurvernisje is, een bijzonder grote collectie geesten, van een bonte verscheidenheid.

Dit laatste kán, want de geesten hier zijn nooit volkomen geest. Ze vertonen zich altijd in een zichtbare of voelbare gedaante, ze vormen klassen, rangen en standen, en ze hebben maar één eigenschap met elkaar gemeen: ze voeren meer kwaads dan goeds in het schild. Men kan beter niet met ze van doen krijgen.

Overdag kan men zulke ongure wezens makkelijk genoeg vermijden: het zijn immers allemaal lichtschuwe lieden. Maar 's nachts is heus wel enige voorzichtigheid geboden, want dan trekken ze erop uit en leggen ze hun bezoeken af - hinderlijke, schadelijke, soms zelfs levensgevaarlijke bezoeken. Wee de weerloze, de niet-gewaarschuwde die dan immers ook niet voor twee telt...

Mijn uiterst beknopte catalogus kan u al een idee geven. Wij hebben de jorka's, de geesten van de afgestorvenen, die met hun knekels rammelen, met graagte het beenderige deel van hun anatomie vertonen en door hun ijzige aanraking niet de geringste verkoeling in het tropische klimaat, maar wel nog meer ziekte en ongeluk brengen dan de milde natuur al uit zichzelve geeft.

Wij hebben de afrekété's, die zich in lompen hullen, een fladderig bestaan leiden, en misschien daarom geacht worden tot het vrouwelijk geslacht te behoren. Hun inopportune aanhaligheid bezorgt grijze haren en snelle vermagering.

Wij hebben de djoembies, tezamen met heel West-Indië. Het zijn kleine, lastige kereltjes, een soort kwaadaardige kabouters, die er vooral op uit zijn verwarring te stichten en materiële schade aan te richten.

Wij hebben talrijke bakroes, onder te verdelen in twee soorten: de ‘zoute’ en de gewone. De eerstgenoemde onderklasse

[p. 163]

van naakte kindertjes met waterhoofden komt helemaal uit Afrika gereisd - van over het zoute water - en zijn, wanneer ze plotseling van onder een brug opduiken, nog worglustiger dan de gewone horde van bakroes.

Ook onze vele libba's, van volwassen postuur, maar eigenaardig genoeg met een linkerhelft van hout en een rechterhelft van vlees, worden onderverdeeld in ‘zoute libba's’ en gewone huis-, tuin- of keukenlibba's. Zelfs deze laatsten, knuppelzwaaiend, zijn uiterst gevaarlijk wanneer men bij het terugslaan de houten helft raakt in plaats van de gevoelige vlees-kant. Want de tweede slag van een libba is altijd vernietigend.

Bepaald vilijnig is de azéma, een soort vampierachtige weerwolf, in de gedaante van een oude vrouw met alleen twee hoektanden, die door sleutelgaten of kieren de slaapkamers binnendringt om zich aan het bloed van onschuldigen te goed te doen. Alleen een kommetje rijst, waarin het gulzige wezen aldoor de korrels terug laat vallen uit haar tandenloze mond, houdt haar zó lang bezig tot zij door de ochtendschemering gedwongen wordt zich weer terug te trekken in haar onderwereld.

Als er niet zoveel afweermiddelen bestonden, zouden wij er slecht aan toe zijn met al die nachtelijke bezoekers, die zich noch van elektrisch licht, noch van moderne vliegverbindingen, noch van een eeuw leerplicht ook maar een zier aantrekken, maar misschien wel van betere bestrating, van wat meer hygiëne. Dat valt te bezien... In ieder geval bezitten ook wij in Suriname een voortreffelijk exportartikel, zodra de wereldmarktprijs voor geesten gunstig wordt, of wanneer de eeg een oogje dicht wil doen, zoals zelfs de Hollandse boeren en vissers van de Heren Hoogmogenden in Brussel vragen.

Mijn buurman, een geleerde oriëntalist met wie ik het onlangs had over de vele Indiaanse en Afrikaanse geesten die onze West-Indische wereld bevolken, maakt terecht aanmerking op

[p. 164]

de kortzichtigheid van lieden zoals ik, die niet verder kijken dan hun neus lang is en er zich geen rekenschap van geven dat in de drie middelste Guyana's, waar de bevolking merkwaardig genoeg voor ongeveer de helft uit Aziaten bestaat, ook de geestenwereld naar gezonde democratische beginselen een evenredige vertegenwoordiging uit de Oriënt dient te bezitten.

De Aziatische immigranten en hun afstammelingen kunnen maling hebben aan de jorka's, bakroes, libba's en djoembies of hoe al deze spooksels nog meer mogen heten, die er al waren. Maar ze hebben wel dag aan dag en nacht aan nacht te maken met de meegeïmmigreerde wezens uit ‘de andere wereld’.

Dit geldt niet zozeer voor groepen zoals de Hindoes, die aan zielsverhuizing geloven en voor wie er dus geen loslopende, op boosdoenerij verzotte geesten bestaan, als wel voor andere, zoals de Moslims, die al bij voorbaat aannemen dat de Barmhartige en Weldadige behalve de gewone zichtbare mensen, dieren en dingen, ook nog de engelen geschapen heeft, die zich in deze snode wereld zelden of nooit vertonen, en de djinn, die al vóór Adam, de eerste mens, het heelal bevolkten en in de nieuwe wereld dus even goed thuis zijn onder de gelovigen als in de oude wereld.

Inderdaad is bij enig nader onderzoek gebleken, dat de geestencollectie hier nog veel bonter is dan men in de desbetreffende literatuur vermeld vindt: ongeveer vijftig percent bestaat uit djinn en ghoel met hun respectieve rangen en standen, hun eigenaardigheden en gevaren.

De djinn zijn van huis uit onzichtbaar, al bestaan ze uit een vurige substantie; zij kunnen echter de gedaante van monsters of gewone dieren aannemen, of in voorwerpen wegkruipen, hetgeen niet wegneemt dat ze, net als mensen, mannelijk of vrouwelijk kunnen zijn, eten en drinken, trouwen en zelfs sterven, tot de Moslims gerekend mogen worden, of tot de ongelovigen.

[p. 165]

Deze laatsten zijn de slechtaards, die telkens de zaak op stelten zetten en dan ook de bijzondere naam van sheytans (satans) verdienen, aangevoerd worden door Iblis (Diabolus), de opperste van alle boze geesten, en die voor niets uit de weg gaan behalve voor een vrome aanroeping of een toepasselijke Koran-tekst.

Het nare van een sheytan of van zijn meer plaagzieke soortgenoot, de éfriet - u heeft ze al leren kennen uit talloze verhalen van ‘Duizend-en-een nacht’ - is hun onverschilligheid voor het daglicht. Men moet evenzeer voor beider gedoe op de hoede blijven, zowel in de felste zonneschijn als 's nachts in diepe duisternis. Dit geldt ook voor de kwaadaardigste collega van alle éfrieten onder de sheytans, de márid, de horde van wild geworden onderdanen van de laatste der veertig Suleymans die vóór Adam geregeerd hebben en met wier geestenvolkje we nu nog opgescheept zitten.

Het is moeilijk uit te maken of een woedende hond, een gemene kat of een plotseling opduikend ondier niet in werkelijkheid een djénni is, die men door een onvriendelijke bejegening tot zijn geslagen vijand zou maken, met al de noodlottige gevolgen van dien. Dan zijn er nog sommige afgestorvenen die, door de slechtheid van hun ware inborst, niet tevreden zijn met de uiteindelijke rust van het graf, maar als éfrieten gaan ronddolen, zoekend wie ze kunnen teisteren. Maar ook onschuldige, rustige doden worden geplaagd door ghoels, die zich met lijken voeden en daarom bij voorkeur op begraafplaatsen verblijven. Jammer genoeg hebben ze de gewoonte om bij gebrek aan voldoende spijs, als echte kannibalen en koppensnellers, van alle levende en gezonde mensen die ze te pakken kunnen krijgen, met een handomdraai appetijtelijke lijken te maken. Dit is des fe gemener, omdat alwie een gewelddadige dood sterft, op zijn beurt een éfriet wordt. De ghoel - het spijt me dit te moeten constateren - is van het vrouwelijk geslacht.

[p. 166]

Ze is erg trekkerig en heeft het vooral voorzien op reizende lieden, die uiteraard minder goed op zichzelf passen dan wanneer ze thuis zijn, in hun vertrouwde omgeving. De Indiase immigranten, die naar een onbekend werelddeel vertrokken, konden zich al heel moeilijk vrijwaren van zulke griezelige medereizigers, en ook in de West stierven ze, evenals elders, en hielden op die manier het gezelschap van griezels in leven.

Waar ik nog geen antwoord op vond, is de vraag hoe de djinn en consorten het samen rooien met de autochtone Indiaanse geesten en de uit Afrika afkomstige, die hier veel oudere rechten bezitten. Als hun onaanschouwlijke maatschappij een weerspiegeling is van de zichtbare in Suriname, dan zal het nogal loslopen. Want hier leven roodhuiden, bos- en stadsnegers, Creolen en Europeanen zonder ernstige conflicten naast al de Aziaten met hun eigen hebben en houden - voorbeeldig haast. De geesten mogen er een puntje aan zuigen, al doen ze - gelukkig maar - nog niet aan ‘politiek’.