Orkaan bij nacht

[p. 32]

V

Ik kan de dingen hun loop niet voorschrijven; ze doen hun eigen zin. Ze spelen hun spel met mij en nauwelijks begrijp ik wat geschiedt.

Vanmiddag kreeg ik onverhoopt bezoek in het hotel. Maria. Ik heb waarlijk niet verlangd dat zij zou komen, en het zou stellig beter geweest zijn als ze weggebleven was. Of oordeel ik verkeerd? Eerst dacht ik dat ze kwam om hulp, om nog wat geld. Maar ze vertelde dat haar vader eindelijk was opgenomen in het hospitaal, dank zij de dokter die ze kon betalen met het geld dat ik gegeven heb. Ik moet er niet aan denken, aan die schoften die zo om een handvol geld over de levens van mensen beslissen. Het maakte me rebels, en was ik niet zo overgevoelig, ik zou reeds lang een revolutionair geworden zijn.

Maria kwam om mij te darken. Ze zag in mij de oorzaak van de wending in haar lot, de redder van haar vader, en liet zich niet overtuigen dat ik eenvoudig mijn plicht deed, en overigens gehoorzaamd heb aan een impuls, die niets verdienstelijks bezit. Zo'n meisje weert alle redenering botweg af. Ze schijnt er behoefte aan te hebben een ‘reine held’ te vereren; en ofschoon ik ijdel genoeg ben om het prettig te vinden dat juist ík daarvoor werd uitverkoren, voel ik er toch weinig voor; het maakt mij verlegen en balsturig.

Neen, zij had mijn band niet moeten kussen. Er zit iets slaafs in dankbaarheid, omdat men zich verlaagt door de vanzelfsprekendheid van anderer goedheid te ontkennen. Of voel ik dat alleen omdat ik zelf nooit dankbaar ben? Beter was het geweest als wij elkander na die nacht niet meer gezien hadden, althans niet hadden aangeraakt. Maar het lot speelt met ons. Haar handkus kon ik toch niet anders afweren dan door mijn arm om haar heen te slaan en haar naar mij toe te trekken? Te willoos liet zij het geschieden. De nacht toen zij mij aansprak, was haar weerstand reeds geknakt; toen ik met haar meeliep, had ik haar reeds gekomen; toen ik haar ontvluchtte, had zij zich reeds gegeven. Het maakt niets uit dat deze dingen zich afspelen op een ander, verderaf liggend plan. Ze gebéuren, ze zijn hogere werkelijkheid. Zij bestemmen ons lot.

Had ze thans slechts de geringste weerstand geboden, niets zou gebeurd zijn, ze zou zo weggegaan zijn als ze was gekomen.

[p. 33]

Maar ze voelde zich schuldig, ze kwam met schuldbesef. Dit is het altijd, wat onze weerstand lam legt. Ik heb eens gelezen, dat sommigen een moord begaan, alleen omdat ze zich in hun gedachten reeds schuldig voelen aan die moord. Het moet waar zijn, want op andere gebieden zondigen wij evenzo.

In de gewone morele betekenis erken ik geen zonde. Het is iets doodgewoons als een man en een vrouw elkander tederheid bewijzen, die geen verdere pretenties heeft. Maar niet zo, niet zo... uit weerloosheid en schuldgevoel. Uit zwakte en zonder innerlijke triomf.

Zo is het iets armzaligs, iets gelijk een huwelijk; iets bijna-dierlijks daar het zonder vreugde en zonder hoop is. Ik heb een verkeerd denkbeeld van Maria gehad, en een nog valser denkbeeld van mijzelf. Wanneer houdt deze bedriegerij eindelijk op? Wat moet ik doen om helder te zien? Want ik wil niet langer zo, ik wil niet. De jaren die nu komen, moeten eerlijk zijn en zonder gesjacher; anders... Zeker, anders is het maar beter moedwillig een eind aan alles te maken.

Ik ben er niet toe in staat geweest tot het laatste iets teders voor Maria te gevoelen, gelijk in het begin. De verachting voor mijzelf heb ik ook op háár overgedragen, terwijl ik haar toch niets te verwijten heb; ze leeft eenvoudig volgens haar instinct en de eisen van het ogenblik. Dat is haar goed recht. Maar waarom niet het mijne? Waarom moet ik gebonden zijn, een slaaf van mijn opvoeding, mijn huwelijk, mijn omgeving?

In plaats dat deze reis mijn gedachten verheldert en tot rust brengt, wordt alles nog troebeler, verdwijnt de laatste hoop op een uitweg, rest mij alleen te leren mij te verzoenen met de ongelukkige dwaas die ik ben. En terug te keren.

Of is dit weer een part die ik mijzelf speel am terug te kunnen gaan? Ik vertrouw mijzelf niet, nu nog minder dan ooit. Het was alsof ik zelf toekeek, als een soort van gemene voyeur, als een politie-inspecteur, die een misdadiger op heterdaad betrappen wil, terwijl ik Maria in mijn armen hield en haar zoende. Het was alsof ik geen dader maar toeschouwer was bij alles wat met haar gebeurde. Dit is een criterium... voor gemeenheid. Had ik uit passie en in vervoering gehandeld, ik zou geen zelfverwijten kennen en wij zouden beiden elkander met een gevoel van overwinning verlaten hebben. Maar tot echte hartstocht ben ik niet meer in staat, ik geloof niet dat ik daar ooit

[p. 34]

toe in staat geweest ben; en met mij de meeste mensen niet. Hartstocht is iets zeldzaams; zulk een geweldige geladenheid tot in je uiterste vezels; niets meer te kennen, niets meer te beseffen dan het ene: je te verenigen, je Ik te verliezen in het ikloze van een ander. Werelden in brand te steken, zeeën door te zwemmen, de dood te trotseren om het ene. Tenminste, dat stel ik mij zo voor. Maar wij zijn allen kleine kooplieden, sjacheraars. Of op zijn best: rekenmeesters die blij zijn met een zoet winstje.

Wat door iedereen ‘hartstocht’ genoemd wordt, is de goedkope nasmaak van hetgeen wij nodig hebben. Sentimentaliteit, gebrek aan weerstand van onze ziel, vrees voor grote spanningen en een beetje zinnelijkheid is het. Povere opbrengst van een beschaving die stelselmatig elk gevoel van vrijheid uitgeroeid heeft.

En nu is Maria weg. Stellig zie ik haar nooit weer, want het afscheid was even troosteloos als de ontmoeting. Al leek het dat ze bevredigd was, zij moet een even grote teleurstelling gevoeld hebben als ik, en één ogenblik, toen haar ogen zo glansden omdat een traan zich daarin spreidde, moet ze zich dit fiasco ook bewust geweest zijn. De ijverige toeschouwer, de ellendeling, die haar ook niet één seconde slechts beminnen kon, is deze bijzonderheid niet ontgaan.

Ik bedenk nu ook opeens, dat ze geen enkele maal mijn naam heeft uitgesproken. Bij het weggaan zei ze enkel: ‘Amigo, vriend’, wat de meest tegenstrijdige betekenissen hebben kan. Ga eens opzij vriend, zeg je tegen een bedelaar die je in de weg staat. Maar neen, ik héb niet gebedeld. Mijn hart? Zou ze instinctief toch de hunkering van mijn hart gevoeld hebben, en was ík dus eigenlijk degene die des nachts op straat een vreemdeling tegenhield en zei: ‘Het moet... ik ben alleen, niemand anders redt het liefste dat ik heb...’

Dan was wat gebeurd is nodig om de cirkel te sluiten, de identificatie mogelijk te maken van de Andere en ik. En uit deze gelijkheid eerst ontstaat het goede medelijden, wordt beweerd. Het medelijden dat tot het Ik, zijn punt van uitgang, wederkeert. Liefde, hartstocht, grootheid van leven zoek je. En vindt slechts een beetje medelijden, dat je weer liefst zo gauw mogelijk opzij zet am niet te vervallen in zelfbeklag. Maar dít niet... ik wil mij niet meer schamen, ook niet voor het armzalige tob-

[p. 35]

ben en peinzen dat ik nu doe. Zijn de anderen beter omdat ze hun komedie beter spelen? Best dan; ik heb zo vaak de minste moeten zijn, voor mijn innerlijke overtuiging, tegenover mijn beterweten, dat het er niet meer op aankomt of dit ook naar buiten blijkt. Het is vreemd dat ik mij zelfs tegenover Béa altijd nog geschaamd heb; dat ik mij nooit naakt genoeg in haar bijzijn heb durven vertonen, altijd bij onze intimiteit nog een kleine weerstand te overwinnen had. Omdat onze ziel zich immers ook schaamachtig gedroeg, daar ze zich niet volkomen met al haar gebreken en tekorten aanvaard wist.

Ach, konden wij elkander om onze zwakheden beminnen... misschien zou het ons dan wel lukken elkanders deugden ook te tolereren.