Het euvel Gods

[p. 102]

De begijnen van Woldry

Mijn zoon, je spreekt van boeven en misdadigers, alsof op deze wereld een rechtvaardige te vinden was, die niet op eigen wijze leefde van boeverij en misdaad; alsof je niet de zoon was van een man die rustig in je oogen durft te kijken en durft te zeggen: ook dit menschelijke is mij niet vreemd gebleven. Ik zeg niet dat je niet gelooven moogt in 't schuldelooze blank van een gezicht, maar onschuld is er slechts bij gratie van veel schurkerij. En dat je hierbij enkel maar aan mannen, ruiggebaarde roovers, welgekleede kwartjesvinders, vette souteneurs of roodgezopen banjers denkt, dat is de dwaasheid van je jeugd.

Je meent: mijn afgeleefde vader wil mij waarschuwen voor vrouwen, wanneer hij mij vertelt dat laster en verraad, de schurkerij die niets ontziet en de gemeenheid-zonder-maat het liefst zich hullen in de geurige kleedij van vrouwen. Maar ik weet veel te goed dat iedere waarschuwing te vroeg komt of te laat. Ik wil je alleen maar zeggen een herinnering, een slotsom van mijn oude dagen: dat ik bij 't hooren van die ondoordachte namen ‘misdaad, ploertigheid en zonde’ nooit denk aan bloedbeloopen oogen van een moordenaar, of vogelklauwige handen van een roover, of de krijschstem van chantageplegers, maar aan de stille, onbewogen, spiegelblanke aangezichten van de begijnen in den hof van Woldry.

Herinner jij je nog de zomermiddag, - veertien, vijftien jaren oud moet je geweest zijn, - toen wij in

[p. 103]

Brugge samen wandelden door de verstorven straten van die oude stad? Je wees mij nog de witte zwanen op het zwarte, doodsche water, maar heb je ook de schrik bemerkt die plotseling mijn lippen deed verbleeken en mijn handen beven deed, toen wij, opeens omgeven door een reeks van eendere stijfgesloten huizen, ons bevonden in de schoongeschuurde stilte van 't Begijnhof? Nooit heb ik zulk een plaats kunnen betreden zonder huivering en angst, want altijd weer werd ik herinnerd aan de vreeselijkste ervaring van mijn jongelingsjaren, aan het uur dat mij al de misdadigheid, al het gemeene van deze aarde heeft geopenbaard, een uur dat ik heb doorgebracht in de begijnhof van een afgelegen, slechts door boeren en klein burgervolk bezochte plaats, het stadje Woldry. Nog, na vijftig jaren welhaast, kan ik niet zonder een gevoel van kille afschuw eraan denken. Kn nog nooit heb ik erover kunnen spreken; was het niet om jou, mijn zoon, iets te openbaren van de waarheid, zonder dat de bittere bijsmaak van het zelf-ondervinden je behoeft te hinderen, liever had ik deze wetenschap voor mij gehouden, om met mij in 't graf terug te keeren tot de aarde die haar voortbracht.

Maar je bent mijn bloed, jouw leven is een voortgang van het mijne, luister dan.

Ik was zoo oud als jij, en mijn nieuwsgierigheid kon zich niet meer verzadigen aan boeken en schrifturen. Ik vermoedde dat het leven nog geheimen had waarvan geen tekst gewaagt, en dat ik die geheimen niet in stille studiekamers, eerder in 't rumoer van straat en

[p. 104]

plein, van feestzaal of bordeel zou vinden. Maar dit instinctieve weten was verweven met de romantiek die nog gelooft aan een idylle, aan de volle overgaaf die in een kus besloten is, en aan de roos die dort tusschen twee blaadjes poëzie. Kortom, het meisje dat ik ééns sprak, was ik gevolgd naar Woldry waar zij woonde. En zij wist het niet. In stilte en van verre minde en zuchtte ik; dat was mij reeds voldoende; droomen zocht ik, en geen tastbaarheid.

Ik liep de wczenlooze wegen van het stadje langs, en hoopte slechts een glimp te vangen van het meisje, om de zon weer te zien schijnen in mijn dag en met verhaaste hartslag naar huis te kunnen keeren. Maar ik vond haar niet. De huizen in die burgerstadjes openen zelden hun vensters en nog zeldzamer hun deuren. Enkele geluiden leefden en verstierven in de straten; langzaam overmande mij een doodelijke verveling. Ik kende er de weg niet en ik ging op goed geluk waar de gedachte aan het meisje mij deed loopen.

Op een grijs, door grijze huizen ingesloten plein vond ik een kerk, in bruinverweerde baksteen opgetrokken naast een oudere, plompe toren van beschimmelde zandsteen.

Zou ze hier des Zondags bidden? dacht ik. En dit was al genoeg om mij de kerk te doen binnengaan, waar geur van oude bloemen, wierook en de damp van kille steenen was vermengd tot duisternis en langverdorde schemer. Het wolkig donkerblauw gordijn dat ik eerst zag, trok langzaam op, en eindelijk onderscheidde ik de wijde leegte, en hoog vóór mij 't altaar.

[p. 105]

Ik dacht alleen te zijn, maar juist toen ik nog verder naar het midden gaan wou, rees daar dichtbij liet altaar, langzaam als een golvend dier, een breede, wittigblauwe grilligheid, die boog, weer oprees, boog en zich verdeelde, langzaam wegkroop als een rups. Slechts even hield mij de beklemming vast, dan liep ik vastberaden op het altaar toe, en zag nog juist hoe door een lage poort zich twee gestalten, witgemutste donkere rokken, twee begijntjes spoedden. Ik volgde ze, liep een lange gang door, en stond weer op eenmaal buiten, in de blanke achtermiddag. Het was een wijde, stille hof, waarin niets was te hooren dan het beven van vier bronzen torenslagen.

Middenin was er een park van lage heesters, waaromheen het breede pad liep, geplaveid met glimmendblauwe klinkers. Rondom, langs geheel 't ovaal stonden de lage huisjes, witgekalkt, maar met de vlekken van een groene deur en groene vensterluiken, beneden één, en boven nog een vierkant luikje, van de zolders onder schuine pannendaken. Over dikke wolkgevaarten speelde 't zonlicht, en het scheen op al de roode stoepjes vóór de huizen.

Ik was verrast door zooveel stilte, zooveel vredigheid. Het had iets angstigs, iets dat rook naar fijne kruitdamp en naar vlier; alsof je kort na een begrafenis nog in de doodenkamer stond. Ik zag de idylle van die plaats, de schijn van het geluk, maar't overviel mij tegelijk met doodelijke vermoeidheid. Al te lang had ik onrustig, opgejaagd gedwaald; het vredig onbewogene dat hier was, deed mij 't met een verre vage smart gevoelen.

[p. 106]

Er stond een houten bank voor een der huisjes, en ik ging erop zitten met mijn rug naar 't raam, waar tegen 't wit gordijn het felle rood van twee geraniumpotten afstak. Ik sloot mijn oogen voor een wijle, want zij brandden, en mijn slapen klopten pijnlijk. In het schemerrood dat ik met mijn gesloten oogen zag, regenden kleine, gele bloemen, sterren fijn als dons. Ik wist dat om mij heen de stille huizen stonden, maar hier scheen het of ik op een eenzaam eiland was, en in verlangen, weemoedvol verlangen, wachtte op iets dat aan verre einders ging verdwijnen. Sterren, lichten van een boot die alle liefs dat ik bezat voorgoed wegvoerde. Lang kan ik zoo niet gezeten hebben, toen ik het beverige fluisteren van een oude besjesstem dicht bij mijn ooren hoorde: ‘Is u ziek?’

Met een ruk vloog ik op, zoo onverwacht, dat mijn wang de koude, knokige hand van het begijntje raakte dat zich tusschen de twee geraniums over mij gebogen had. Een vreemde, vage glimlach stond op haar melkwit gezicht, in duizend kleine rimpeltjes verdeeld, behalve waar een web van roode, ragfijne adertjes van wang tot wang tusschen haar oogen liep.

‘Kom liever binnen,’ zei ze. ‘De regels van den hof verbieden dat bezoekers buiten zitten. Wilt u drinken? Water met een teugje Samos?’

Met stootjes ging het groene deurvlak open, en ik stond daar in het kamertje waar nauwelijks voor drie menschen plaats kon zijn. Een wankele ronde tafel bevond zich in het midden, en aan iedere wand stond een stoel, behalve aan de binnenkant, waar dicht naast

[p. 107]

de achterdeur nog een commode was, waarop een bruin Antoniusbeeld onder een glazen stolp, versierd aan weerszij met vergeelde takjes van katoenen bloemen.

‘Ga zitten, jongmensen,’ zei de oude vrouw. ‘Je bent zeker een vreemdeling in onze stad? Iedereen weet anders dat het hier geen wandelpark is. Dit is een plaats van stilte en teruggetrokkenheid, een plaats van overpeinzing en van inkeer. Hier is niets te schaffen voor de jeugd.’

En onderwijl schonk zij met bevende handen een paar scheuten wijn in een glas, dat ze in de keuken verder bijvulde met water. Toen zij het glas voor mij had neergezet, streek zij even, zacht met haar hand over mijn haar. ‘Eigenlijk mogen wij hier geen heerenbezoek hebben,’ zei ze. ‘Maar ik ben nu al zoo oud... Vind je niet dat het hier zoo stil is als een kerkhof?’

Ik knikte, nam een slok van het onsmakelijke mengsel en zei: ‘Ook een kerkhof heeft zijn bekoorlijkheid, en alles schijnt hier zoo zacht te verglijden, dat niemand zijn doodgaan zal bemerken.’

Het oudje echter schudde heftig met haar hoofd, en het haar zachte hand op de tafel slaan als een slappe lap vleesch. ‘Dat zouden ze willen... Dat zouden we willen... Maar al wat wij in ons leven hebben verzameld, nemen we mee hierheen. De rust, de stilte, het insluimeren... ja, dat zouden we allemaal wel verlangen, maar je wascht het niet af, het leven... Je wordt volbehangen met lorren en lompen, maar verliezen doe je er geen meer. Kón je dat maar! Zie je dan niet hoe vol dit huisje is? Niets of niemand kan er

[p. 108]

meer bij. En daarom mag er ook geen bezoek zijn.’

‘Maar ik ben er toch?’ antwoordde ik.

‘Jij was hier altijd, jij bent hier al veertig jaar,’ sprak de begijn die nu iets fleemerig smeckends in haar stem gekregen had. Behoedzaam duwde zij een paar grijze haren, die bij het drukke spreken onder haar witte neepjesmuts te voorschijn kwamen, op hun plaats terug.

‘Jij bent hier sinds de dag dat ik je in mijn kamer opgesloten heb... weet je nog wel... in mijn notenhouten slaapsalet? Ik hoorde vaders stappen en ben de kamer uitgestormd en heb om hulp geroepen: Er ligt een vreemde man onder het bed! En toch, je weet toch hoe ik je altijd nog liefheb, evenveel als ik je kort daarvoor nog toonde... En ik ben oud geworden, van spijt, van wroeging... Maar je bleef steeds dezelfde, stralend, jong, iets heerlijks om te zien en aan te raken. Altijd was je om mij heen, ik heb je altijd liefgehad, en altijd heb jij je afgekeerd; je wilt me nooit gelooven...’

Ik rook in 't koele van de kamer, waar slechts een enkele zonnestraal naar binnen viel, dezelfde vage kruitdamp en de vliergeur die ook buiten was, en nog iets mufs van kruiden en gesteven waschgoed.

‘Neen, ik ben een ander,’ zei ik. ‘En nu moest ik liever gaan.’

Rapper echter dan ik kon vermoeden was de begijn met al haar breede rokken voor de dichte deur gaan staan. Zij hijgde: ‘Telkens wil je weer ontsnappen. Maar nu moet je luisteren, want eens moet je mij toch

[p. 109]

vergeven, anders kan ik niet doodgaan en krijg jij je vrijheid niet. Wij zijn toch allen menschen, allen zondaars? Ik weet niet wat of jij misdaan hebt... neen, jij bent de eenige zonder schuld, jij had alleen maar lief met roekelooze liefde... maar de anderen, al de anderen zijn even erg als ik.’

Zij sprak dit alles haastig, uitgestooten, en met piepende adem, soms onduidelijk als het mummelen van een kindsche bes. En weer was ik zóózeer door vermoeienis bevangen en door nieuwsgierigheid die ik nog nooit zoo sterk als drift tot durf had gevoeld, dat ik bleef zitten, en alleen maar tergend zei: ‘Je weet toch niets van andere menschen.’

Plechtig stak de oude vrouw haar witte hand op. ‘Bij gods heilig hart, ik heb het uitgevorscht,’ zei ze. ‘Dertig jaren heb ik ze allen uitgehoord, hun daden nageplozen; met strikvragen en list, in godsdienstwaan en zelfbekentenis ze laten spreken. Geen biechtvader heeft met zooveel geduld geluisterd, want ik zocht hun schuld om daar de mijne mee te overstelpen. En wanneer ik je nu opsom: zuster Margaretha driemaal moord door gif en viermaal moord door laster; van Ignatia een diefstal van gezondheid, zesmaal echtbreuk van begeerte, hoererij ontelbaar, evenals Semphronia, die bovendien bezwaard is door 't verraad van Judas! Ada en Antonia hebben millioenen guldens rente op rente weggenomen, Sylvia heeft van Melania het kind gestolen en zij weet het niet. Weet je hoeveel van ons hier kindermoord bedreven? Zeventien! Ze hebben niet gedurfd het leven in hun schoot te laten leven. Dat kun

[p. 110]

je mij toch niet verwijten, ik die enkel maar de schuld van Judas draag...’

‘Tooverheks, je liegt!’ schreeuwde ik het uit. Het was of ik verward geraakt was in een angstdroom die met schijn van werkelijkheid mij tergde. Maar ik hoorde buiten weer de bronzen torenslagen, en ik wist: dit alles is, het is geen waan, het is verschrikkelijke waarheid.

‘Je gelooft me niet,’ zei de oude. ‘Kom dan mee en zie,’ En de achterdeur van 't huisje openstootend, duwde zij mij op een plaatsje tusschen houten schuttingen. ‘Kijk door die reet; daar woont Simplicia. Zij is de koningin der leugen. Zoo noem ik haar. Aan haar voeten ligt een opgezette hond; die is geheel gevuld met leugens, duizenden en duizenden. En tegen de andere zusters zegt ze: Pas op voor mijn lief hondebeestje; al is hij dood, hij zou nog kunnen voelen.’

Ik zag Simplicia zitten, een klein eerwaardig dametje dat ijverig zat te breien aan een meterlange kous. Maar de oude vrouw trok me aan de mouw mee naar een andere reet. ‘Hier kun je 't zelf zien, hoe gulzig of Gertrudis is. Zij heeft ook schrikkelijke spijs gegeten, in sacrilegie en in maneschijn. Houdt ze niet haar handen in haar schoot gevouwen of ze bidt? Ze denkt aan mannenbloed dat zwart en dik over de tafel vloeit; ze eet hun lichaam uit een gouden kelk die in haar kleerkast staat.’

Dan wees ze mij een opening van slechts een halve meter hoog in een der schuttingen. ‘Hier moet je door om meer te zien. We komen achterom eerst bij Alexia, die misgewaden maakt en vroeger in een ander land

[p. 111]

een pasgewijde priester heeft beschuldigd van haar droomen; en zoo in de tuin van Margaretha-met-uw-zeven-moorden, gelijk ze in mijn gedachten heet.’

Het waren smalle perkjes, bezet met rechtopstaande kiezels en gesnoeide palmpjes in de vorm van kruisen, sterren en cibories, deze achtertuinen. Overal belemmerden de hooge schuttingen het uitzicht, maar op alle plaatsen wist de oude vrouw een kier te vinden, waardoorheen zij mij liet zien.

Alexia zat op een ijzeren tuinstoel vóór een stet van rose kiezels. Zij naaide een lap van goudbrocaat, die wijd en zwaargeplooid over haar knieën hing. Zij leek nog jong, een vrouw van nauwelijks veertig, en zij neuriede een langzame koraalwijs voor zich uit terwijl zij werkte, om plotseling met het hoofd te schudden en in een fijne straal een groene vloeistof uit te spuwen. Dan ging ze voort met neuriën.

‘Nu zie je zelf, dat ze heelemaal bedorven is vanbinnen,’ fluisterde de begijn. ‘Wanneer je lang kijkt, zie je hoe de groenigheid onder haar huid loopt, op haar handen en op haar gezicht. Liever moest je aan deze kant komen, bij Margaretha; daar zie je ook iets moois.’

Door de andere schutting keek ik in de open achterkamer van een huisje. Het was een slaapvertrek waarin een ijzeren ledikant stond, met een gele sprei bedekt. Er was een lage glimmend-bruine kleerkast, waarop zeven gipsen beelden, gepolychromeerd met gouden en met roode biezen. Op dat oogenblik trad Margaretha binnen, een lange magere begijn, in veel te wijde kleeren.

[p. 112]

Uit een blauwe gebreide tasch haalde zij kanten hemdjes, zakdoekjes en mutsen voor den dag, zoo groot als poppenkleeren, waarmee zij de zeven beelden begon aan te kleeden.

‘Dat zijn de doodshemden,’ zei mijn geleidster. ‘De kinderen noemt ze: mijn belijders, en de anderen: mijn heilige martelaars. Geloof je 't nu? Geloof je 't nu?’

De vreemde sfeer van alles en het zonderlinge schouwspel dat ik telkens door de reten zag, deden heel mijn lichaam gloeien van koortsachtige nieuwsgierigheid. ‘Nu wil ik alles zien van hier. Maar àlles!’ riep ik, en ik greep de arm vast van de oude vrouw, die slap aanvoelde als olie.

‘Je kunt niets merken aan Eudoxia. Maar in haar kleeren is zij naakt, en wat zij denkt... o, o...’ De oude lachte schel en kort, dan ging zij voort: ‘Wij moeten nu de andere kant uit, want het laatste huis is leeg. Daar heeft Cleophas gewoond. Ach, ach, wat heb ik een moeite moeten doen om die daar dóór te krijgen. Ze sprak nooit, deed niets dan haar bloementuin verzorgen, narcissen en cactussen had zij bij menigten. Maar eens zag ik hoe zij een bloeiende hyacinth met haar knokige vingers vermorzelde. Ik riep zoo hard ik kon: Clcopatra! Al de zusters kwamen door hun reten kijken, en de andere gingen op hun stoelen staan om over de schutting heen te zien, of bukten uit het zolderraam. Maar Cleophas was plotseling verlamd; ze kon haar vingers niet meer uit de bloemen losmaken. Ze schreeuwde, kermde; dan begon

[p. 113]

ze zacht te schreien, en toen ze wist dat al de zusters keken, begon ze half zingend, en met droge snikken onderbroken, op te dreunen: Ik belijd mijn schuld. Nog altijd van de oogen het begeeren, van de tong het proeven, van de ledematen het bevatten. Enzoovoort. Ik zeg u dat ik ben Cleopatra, de koninklijke aan de honden prijsgegeven, moeder Jesabel!

En zij begon heel hard te blaffen als een hond, en hield niet op, tot 's avonds laat gendarmes kwamen uit de stad. Die hebben haar naar 't gekkenhuis gebracht. Dat had ze van haar zwijgen.’

Terwijl de oude sprak, kwam boven een der daken 't schuimwit vlekje van de maan-bij-dag te voorschijn, 't Zou weldra avond zijn. Bruusk keerde ik mij om.

‘Nu wil ik weg!’

‘Je vindt het zelf nooit. Langs hier. Ik hou je niet meer vast. Maar zeg alleen dat je me nu vergeven hebt.’

‘Langs hier? Ik kom nooit tusschen al die schuttingen vandaan. Ga voor... Toe nou... toe moedertje...’

In mijn angst om weg te komen, om toch vooral niet met het vallen van het donker daar te zijn, begon ik haar veel zachter, vleieriger toe te spreken. En ook omdat door deze vrees de afschuw was geweken die ik eerst gevoelde voor het oude kamferachtige wezen.

De begijn schudde tevreden met het hoofd: ‘Zoo is het goed, zoo is het goed. Dan zal ik je nog even laten zien waar onze Mater woont. Niet dat het je iets zeggen zal... Je bent nog niet volleerd... En op de wereld is geen man die kan begrijpen welke zonden huizen in

[p. 114]

een vrouw. De verleider is de domme wachter van een dierentuin, die alle kooien van de wilde beesten en de slangen openzet, en verwonderd is dat hij zelf omgebracht wordt. Domme, domme jongen. Zoo. De Mater woont hier achter deze muur.’

Hier was de rij van houten schuttingen onderbroken door een hooge steenen muur, die aansloot bij een huis dat slechts een weinig grooter was dan de andere.

‘En de Mater?’ vroeg ik. ‘Hoe kan een mensch in godsnaam... Is ze ook zooals de anderen?’

‘De Mater heeft een steenen muur. Geen sterveling kijkt daar doorheen. Natuurlijk heeft ze haar geheimen. Maar die zijn zoo diep, dat er geen woorden voor bestaan. Er zijn misdaden zoo verschrikkelijk, dat ze geen naam hebben. De Mater kent ze, omdat zij ze alle heeft bedreven. In haar ruin bloeit ieder jaar een stekje van de Boom der Kennis. Niemand kan het zien, want niemand laat zij in haar woning toe; en zij alleen heeft 't recht, want zij is 't hoofd hier. Alleen, soms op een lentedag, dan stijgt een lichte violette walm op uit de bloesems van het tuintje, en je ruikt het overal; soms lijkt het damp van stroomend bloed, soms sprenkels van lavendelwater, soms geurt het zwaar als teerlucht. Ik heb opgemerkt dat altijd kort daarna het weer betrekt, een zware regen valt, en alles is weer over voor een jaar. Gelukkig. Als het langer duurde, dan zou 't in deze hof niet uit te houden zijn, het zou een dolhuis van verschrikte, ongetemde wezens worden.

En nu... je hoort het sjirpen van de krekels in de tuinen, het fluiten van de waterketel bij Gertrudis en

[p. 115]

het snorren van de naaimachine in de kamer van Semphronia. Soms zit er zelfs een leeuwerik in de heesters op het plein. En iedereen gaat zoo zijn eigen weg, en wacht en wacht. Als op een kerkhof des morgens vroeg.’

‘Geen kerkhof, een hel!’

‘Neen... Ach, je hebt het niet begrepen. Wat ben je dom. Wat ben je dom gebleven. Toen al was je zoo... je had mij moeten ranselen... je had het moeten zeggen, dat ikzelf je binnenliet... Ik zou voor je gekropen hebben, je slavin geweest zijn. Maar je zweeg. Waarom toch ligt het in de mannenaard om voor gekruisigde te spelen?’

‘Opdat de schare der vrome begijnen niet zou uitsterven,’ zei ik hard.

De oude vrouw bleef even stilstaan, in gedachten.

‘Werp geen blaam op onze vroomheid,’ murmelde ze. ‘Er bestaat geen vroomheid zonder zonde. Geen wáre vroomheid... Want wij bidden, kussen onze beelden, doen de werken van barmhartigheid; maar wat wij in de wereld wonnen, is voor altijd onze last geworden.’

Voor een grijze steenen poort hield de begijn stil.

‘Hier doorheen. Dan ben je in de stad,’ sprak zij. ‘Ik zou best even buiten willen piepen. Maar als de Mater dit te weten komt...’

‘Wat dan?’

‘Dan krijg ik op Paschen mijn flesch Samos niet.’

Zij trok het poortje open, en het straatlicht viel heel blank en gouïg op haar ouwelijk gezicht. De witte muts

[p. 116]

scheen lichtend als een aureool. Nog even lichtte zij haar knokig-kromme vinger op: ‘En mondje dicht hoor!’

't Knarsen van de poort klonk pijnlijk in de zangerige stilte binnen in den hof. Kinderlachen klaterde vanuit de stad, werd luider toen de oude vrouw kuchend de poort sloot.

Ik stond als in een nieuwe wereld, herademend. Zeldzaam blank en open lag de winkelstraat. De eerste etalagelichten gingen aan. Op 't einde van de straat zag ik de overkapping van het station.

Later ben ik nooit meer in Woldry geweest. Maar wanneer ik aan de misdaad denk, mijn zoon, dan is het telkens weer het haast verstorven, even trillende gezicht van een begijn, dat ik voor mij zie. Een samenvloeiing van al de visioenen die ik door de reten zag; melkwitte handen die borduren, bloemen vermorzelen; lippen die de namen van Romeinsche martelaren prevelen. Ik snuif lavendelgeur en wierook op, en proef de stilte van het graf.