De dolle dictator. Het ondoorgrondelijke leven van Juan Manuel de Rosas

[p. 364]

V
Het einde

Een kwart-eeuw overleeft Juan Manuel in de vreemde zijn dictatuur. De mensheid leeft snel, de mensheid is hem schier vergeten. Hij is verzonken in de anonymiteit; zelf een nietig onderdeeltje geworden van de massa die hij eens hartgrondig heeft veracht. Het einde is voor hem gelijk het einde van ieder willekeurig lid dier massa. Zo wordt de wraakzucht, die wij met een eufemisme onze rechtvaardigheidszin noemen, ook aan hem voltrokken. Al blijft het zinneloos genoeg dat onderdrukkers leven, onderdrukken, en toch sterven als gewone mensen...

Zelfs in deze gewoonste episoden van zijn leven blijft Rosas ondoorgrondelijk.

Hij leeft met een ijzeren regelmaat, houdt zich zonder pardon aan de eenmaal vastgestelde dagorde. Nu hij geen horde meer te regeren heeft, onderdrukt hij met hetzelfde oude dictatoriale geweld tenminste zichzelf. De koude wintermorgens komt hij vroeg het bed uit, net als 's zomers; bij sneeuw en wind blijft hij buiten werken, net als op een lentedag. Hij verdraagt het ruwe engelse klimaat, als was hij daarin opgegroeid. Alleen de grijze mist die dagenlang blijft hangen en een klamme vochtigheid aan alles meedeelt, hindert hem een weinig in de borst. Maar dit is nooit een reden om niet heel de dag ook in de mist te werken.

Op zo'n koude grijze Maartdag vat hij kou, komt

[p. 365]

's avonds hoestend binnen, en de sterke, de onsterfelijke wordt geveld door longontsteking. Zijn vriend, de dorpsarts doctor Wibblin, heeft geen hoop. Een telegram naar Londen brengt Manuela nog voor middernacht in Swathling. Als ze aan zijn bed staat, ziet ze plotseling hoe òp hij is; verzonken in een dodelijke moeheid. Uitgeleefd en opgebrand.

Geeft Juan Manuel zich nu gewonnen? Nu hij met de eigen dood het laatst gevecht te leveren heeft? De dag na Manuela's aankomst is hij weer helder, spreekt met haar, vraagt naar de kinderen, maakt grappen met zijn dokter. Manuela koestert hoop dat de onverwoestbare ook ditmaal het weer winnen zal. En Rosas met zijn ijzeren energie begint weer te bevelen; hij wil niet dat zijn dochter zich zo afslooft voor hem; hij wil dat zijn verpleging met een militaire regelmaat geschiedt; hij wil... hij wil...

Goed dan. Na middernacht gaat Manuela slapen, en waken beurt om beurt de meiden Mary Ann en Alice. En in het stille, luidloze van deze nacht levert Juan Manuel de slag tegen een vijand die tenslotte àltijd wint en àltijd eindigt met de punt van zijn floret tegen ons kloppend hart.

Om zes uur 's morgens komt Alice Manuela haastig wekken met de mededeling dat het plotseling de generaal zeer slecht gaat. IJlings loopt de dochter naar het ziekbed, kust Rosas vele malen, zoals zij gewend was in de jaren van Palermo, zoals zij is blijven doen. Bij het zoenen van zijn hand voelt zij hoe koud die is. Haar hart krimpt samen.

Zachtjes vraagt ze: ‘Hoe gaat het, Tatita?’

[p. 366]

En Juan Manuel, met laatste krachtsinspanning het hoofd een weinig oprichtend, zegt met een stem zo teder dat ze niet meer bij hem schijnt te horen: ‘Ik weet het niet, niña.’

In de deur staan doctor Wibblin en de priester die gehaald is. Een ogenblik laat Manuela hen alleen bij Rosas; binnen de minuut is zij terug. Ze vindt hem met de fletste blauwe ogen starend in de nacht die niemand kent.

Zijn laatste woorden zijn zijn antwoord op de vraag: Wie was hij? Goed, slecht, wijs, verdwaasd?

- ‘No sé, niña. - Kind, ik weet het niet.’

Dan volgt de begrafenis in alle eenvoud, met het ceremonieel der katholieken, voor wie Rosas nooit een warme sympathie gevoeld heeft, maar die hij beschouwde als zijn bondgenoten en vertegenwoordigers van een hecht-conservatieve orde. De lijkstoet is maar klein; achter de beide rijtuigen met de geestelijke en een paar familieleden ratelt nog het karretje van doctor Wibblin, Rosas' laatste vriend.

De grond van Engeland, de grond van Argentinië, in beide holt men gaten, wordt een mensenlichaam neergelegd, dat snel vergaat, zich oplost bij de overige meststof die der aarde vruchtbaarheid en overvloed bestendigen moet. Dezelfde aarde en dezelfde toekomst, gelijk ook dezelfde dood. Een vaderland is niets dan een beperkte strook van déze aarde, één over de hele aardbol. Overal is Rosas' vaderland; het hindert niet dat hij in Engeland begraven ligt.

Op het kerkhof van Southampton, tussen andere eenvoudige graven, staat een vierkante ornamentloze gedenkzuil met een kruis bekroond. Men leest slechts

[p. 367]

‘General Rosas’ en wat data. Dat is alles. De herinnering, - de gehate, de gevierde, de nog steeds omstredene, - die leeft slechts voort in Zuid-Amerika, in Argentinië, waar ieder kind de naam van Rosas kent, omdat die naam verbonden blijft met al wat dictatuur en willekeur en onderdrukking is, en deze immer nog de wereld teisteren.

Zodra het nieuws van Rosas' dood in Argentinië is doorgedrongen, maakt een nieuwe vrees zich meester van de mannen die na hem het land regeren. Rosas mag geen mythe worden; Rosas mag zelfs in de toekomst geen rechtvaardiging vinden. Daarom vaardigt het goevernement van Buenos Aires een decreet uit, waarbij elke demonstratie die de nagedachtenis van Rosas in een gunstig daglicht stelt, ten strengste wordt verboden. Eveneens worden alle kerkelijke rouwdiensten voor hem afgelast, en de Kerk toont zich als altijd een gehoorzaam werktuig van het Bewind. Het voorgenomen Requiem voor Juan Manuel wordt in de kathedraal gehouden, maar veranderd van intentie, en heet nu een plechtige mis voor al de slachtoffers van zijn tyrannie.

De stad vlagt halfstok. Maar niet voor Rosas, voor degenen die hij neergeveld heeft.

Het leger houdt een erewacht. Niet voor zijn vroegere generaal, maar voor de schimmen van de Unitariërs.

De bisschop zingt zijn ‘Libera me Domine de morte aeterna’ niet voor de man die in dezelfde kathedraal als heilige en godsgezant vereerd werd, maar voor zijn vijanden, die evenzeer hun macht van God gegeven achten.

Zó viert Argentinië de dood van Rosas.