De dolle dictator. Het ondoorgrondelijke leven van Juan Manuel de Rosas

[p. 275]

III
Tango macabre

Elke krijgsgevangene is voor Rosas een vogelvrij man. Vergeefs doen de Unitariërs voorstellen tot uitwisseling van hun gevangenen; Juan Manuel voelt niets voor zulke beschaafde methoden. Hij volgt de indiaanse opvatting, dat een goed krijger zich niet laat vangen; een gevangen krijger is dus een waardeloos individu. Gevangen Federalen behoeft hij niet terug te zien; gevangen Unitariërs behoeft hij niet in leven te laten.

Deze opvatting van oorlog-zonder-pardon is wat de vijanden eerst recht tot razernij brengt. Talloos zijn de verhalen die zij in omloop brengen over de wreedheden van Rosas en zijn volgelingen.

Eenmaal valt de goeverneur van San Luis met enige officieren in handen van de Roden. Zij hebben zich vrijwillig overgegeven en rekenen er dus op, dat hun leven gespaard blijft. Maar afspraken met Unitariërs gelden niet. Tegenover wilde en gemene vijanden behoeft men geen woord te houden, dat is de opvatting van Juan Manuel.

Onder deze krijgsgevangenen is ook een kapitein Montenegro, een dapper man met een groot zwak voor zijn kleine familie die hij reeds maandenlang heeft moeten achterlaten. Nu is hij gewond, en om hem te troosten en te verplegen zendt zijn vrouw hun enige zoon, een knaap van veertien jaren, naar het kampement der Federalen.

Door het brein van Rosas flitst de gedachte aan zijn

[p. 276]

eigen jeugd, aan de dagen van Liniers. Hij weet bij ondervinding dat op het slagveld of in de nabijheid van kanonnen, uit zulke jongens dappere mannen kunnen groeien. Hij moet voorkomen dat de toekomst te veel dappere Unitariërs brengt. Er gaat dus een briefje naar de commandant van het kampement met de opdracht alle krijgsgevangenen binnen twee uur neer te schieten.

Het bericht lekt uit, en de bewoners van het plaatsje waar men de executie gaat houden, zijn in rep en roer. Dat men volwassen mannen neerschiet, het zij zo; oorlog is oorlog. Maar een onmondige knaap?

Een deputatie gaat naar de commandant teneinde hem om genade te smeken. Deze is militair en heeft zich eenvoudig aan zijn orders te houden. Er ontstaat tumult bij de toeschouwers, dat des te groter wordt, wanneer de krijgsgevangenen die worden opgebracht, ook misbaar beginnen te maken, en door roepen en jammeren de menigte trachten op te ruien om te protesteren tegen de executie van het kind.

De commandant heeft geen keus. Dreigender dan heel deze schreeuwende, schreiende massa staat de geweldige schim van Rosas voor hem. Hij zou zijn eigen hals verspelen, als hij niet gehoorzaamde, en dat maakt hem vindingrijk. Terwijl het executie-peloton reeds opgesteld staat, en aan de andere zijde, bij de muur, de rij van vastgebonden krijgsgevangenen, weerklinkt in de verte opeens een vrolijke militaire muziek. Het is de regimentskapel die de commandant laat aanrukken met schetterende trompetten en krijsende cornetten, met het kwetteren van de bekkens en het

[p. 277]

boemsen van de grote trom, met nijdige roffels en gerinkel van de schelleboom. Steeds nader komt die muziek, steeds luider en krijsender. De muzikanten slaan en blazen uit alle macht, een negermuziek, dansmuziek, een lugubere, ietwat versnelde tango die met haar oorverdovend lawaai dat der toeschouwers en krijgsgevangenen overstemt. En onverwacht, midden in de versnelling van het rhythme, bij het openbarsten van een verwrongen accoord, slaat de commandant zijn sabel neer en barst ook het salvo los, dat al de krijgsgevangenen ineen doet zinken en de knaap met verbrijzeld gezicht voorover doet slaan.

De muziek blijft dóórspelen met razende rhythmen, een schetterende dodendans die al de aanwezigen paralyseert. Hun weerstand is gebroken, het onherroepelijke is geschied. Oorlog is oorlog, en leve Rosas!

Een andermaal gaat de sluwheid van hemzelf uit. Wanneer hij door persoonlijke haat bewogen wordt, zoals tegenover de chileense majoor Montero die hij in zijn dienst heeft, en die hij sinds lang ervan verdenkt met de vijand te heulen. Zodra hij voor zichzelf overtuigd is, geeft hij Montero opdracht naar het front te vertrekken met medeneming van een aanbevelingsbrief voor zijn broer Prudencio, die daar het commando voert.

Montero, veel te naïef voor een verrader, opent de brief niet onderweg. Zonder onraad te vermoeden komt hij bij Prudencio Rosas, die halfluid de aanbevelingsbrief begint te lezen, maar eensklaps zwijgt na de eerste woorden: ‘Prudencio, hierbij beveel ik je majoor Montero aan.’ De rest van de brief luidt: ‘Onmiddellijk na ontvangst hiervan moet hij gefusilleerd worden, wegens verraad.’

[p. 278]

Prudencio zegt enkel: ‘Aha!’ En zonder de tijd te nemen een geestelijke te laten komen, laat hij Montero terechtstellen. Hij begrijpt volkomen de bedoeling van zijn broer: verraad te straffen met verraad.

Maar Juan Manuel is niet slechts genadeloos, hij is persoonlijk bloeddorstig, zeggen de Unitariërs. De afgesneden kop van een ‘blauwe’ kolonel wordt hem als bewijsstuk gebracht, en Rosas kan opeens zijn woede niet meer meester tegenover de starre, glazige blik en de spottende grijns van deze weerloze vijand. Hij schopt het hoofd voor zich uit, spuwt erop en schimpt. Dan levert hij het over aan zijn vrienden om hetzelfde te herhalen.

Men zegt...

Anderen, de medeplichtigen van een onthalsde samenzweerder, schenkt hij genade. Maar zij moeten eerst urenlang knielen voor de reeds rottende kop van hun aanvoerder, en mogen al die tijd geen blik van die blauwgroene trekken en zwartbruine mond afwenden. Achter hen staan drie soldaten met het geweer reeds tegen de schouder, om neer te schieten wie durft op te zien. De samenzweerders wankelen half waanzinnig weg, wanneer men hen eindelijk vrijlaat.

Het gebeurt evenwel slechts zelden dat een vijand er zo genadig van afkomt. Meestal is het ‘violìn y violón’ met hem, zoals de leden van de Mazorca het met macabere grappigheid in hun nieuw jargon noemen. Dan speelt het mes als een strijkstok over de zachte vedel van een gespannen mensenkeel, langzaam,... andante ritenuto... met gelach bij het einde, als de slagader openligt, en de slager even opzij moet sprin-

[p. 279]

gen om niet ondergespoten te worden met bloed.

Zulke spelletjes gaan op den duur ook vervelen, en dan moeten variaties uitgedacht worden, om het snijden weer aanlokkelijk te doen zijn. Want een kogel zijn de meeste Unitariërs niet waard. Munitie is kostbaar, vooral tijdens een blokkade. En elke gaucho is een slager van professie. Hij verstaat het handwerk tot in alle finesses, hij heeft gevoel voor vlees en geeft onomwonden toe, dat het fijn is weer eens een jong soldaat te kelen, nadat je wekenlang niets dan oude knarren onder het mes gehad hebt.

Rosas' soldaten vinden uit, dat het vioolspel met een bijgevijlde zaag weer een aparte verlustiging geeft. Het is een grote eer voor een Unitariër een kwartier langer te kunnen bijdragen tot vermaak van zijn beulen. En een nog groter pret waarborgt de executie die ‘resbalosa’, - de gladde, - genoemd wordt. Binnen enkele dagen is ze populair, want ze gaat met muziek en dans gepaard. De slachtoffers, liefst een dozijn tegelijk, worden bij de haren gegrepen, en daarna wordt traag in het weke van de keel gesneden op de maat van het volgende lied:

‘Al wie met de wilden
in betrekking staat,
de stok en de onthalzing
voor zijn vuil verraad!
De heilige Federatie
speelt op ieder vel
van wilde Unitariërs
een stuk viool en cel.’

[p. 280]

De omstaanders voeren dan een rondedans uit, terwijl de bloedende koppen op een stapel gesmeten worden. Die laadt men daarna op een kar waarmee de moordenaars steden en dorpen dóórtrekken onder het roepen van: ‘Appelen te koop! Wie koopt meloenen!’

De slachtingen vinden meestal des avonds op de openbare weg, bij toortslicht plaats. Iedere keer als de Mazorca een hoopje koploze lijken bij elkaar heeft, wordt een vuurpijl omhoog geschoten om de politie te waarschuwen waar ze haar vrachtje mag komen weghalen.

Buiten de stad gaat het vaak nog beestachtiger toe. Daar stropen de soldaten hun slachtoffers de huid van het lijf en maken zich paardentuig daarmee. Haast alle bevoorrechte officieren van generaal Oribe hebben teugels van mensenleer, en ook Juan Manuel gebruikt leidsels gemaakt van het vel van de overwonnen goeverneur van Corrientes, Berón de Astrada.

Men zegt...

Overal langs de wegen vindt men de koppen van Unitariërs op staken gesteld. Insecten en kleine roofvogels nestelen zich in hun schedels. En hun lichamen vergaan bij honderdtallen in het struikgewas, of op de pampa onder de gloeiende zon. Want de potentaat heeft verboden geëxecuteerde Unitariërs te begraven. Ze zijn net goed genoeg om poemas en hyenas tot aas te dienen en de mensen een afschrikwekkend voorbeeld te zijn.

En wie is er al geen Unitariër!

Op een vroege ochtend worden zeven vissers gepakt, op het moment dat ze uit hun bootje aan wal stappen.

[p. 281]

Ze hebben heel de nacht niets gedaan dan vreedzaam hun netten uitwerpen.

- ‘Vissen vangen voor Unitariërs!’ zegt een van de soldaten. En zijn makkers maken korte metten; de zeven vissers verliezen op staande voet hun kop.

Het spreekt vanzelf, dat men tegenover indianen nog minder zachtzinnigheid toont. Cuitiño liet er op een keer meer dan honderd tegelijk ombrengen. Ze waren niet-eens allen goed dood, en men hoorde nog hun schreeuwen terwijl ze al naar het kerkhof gereden werden en in het massa-graf geworpen. In de pampa moesten ze eveneens met honderden eraan geloven, in totaal zijn het er duizenden geweest.

De soldaten verdierlijken van al dit slachten, van het gevaar waarin ze zelf dagelijks verkeren. Want aan de zijde der Unitariërs gedraagt men zich geen haar beter, dat staat vast. Oorlog is oorlog!

Vage berichten van kannibalisme dringen door tot in Buenos Aires. Ze worden luid in Montevideo. De provincie is wildernis; de mensen zijn er tijgers geworden. En Rosas zelf, de bloeddorstige, heeft niet voor niets zijn landgoed Palermo laten aanleggen in de onmiddellijke nabijheid van het kerkhof van Buenos Aires. Hij wil lijken om zich heen hebben, het komt er niet op aan van wie. Hij spaart niemand. Zelfs de zoon van Lamadrid, een kind dat hij ten doop hield in de jaren toen generaal Lamadrid zich nog niet tot zijn vijand verklaard had, liet hij als krijgsgevangene en ondanks de belofte tot vrijgeleide ter dood brengen.

De soldaten van zulk een aanvoerder moèten zich wel als wilde beesten gedragen; hij heeft hun zulk een

[p. 282]

goed voorbeeld gegeven door in de loop der jaren niet minder dan zeven goeverneurs te laten ombrengen, dat ze hem noodzakelijkerwijze trachten te overtroeven door het verminken en castreren van gevangenen, en door van niemand die aan hen overgeleverd is het leven te sparen.