De dolle dictator. Het ondoorgrondelijke leven van Juan Manuel de Rosas

[p. 235]

XI
De zwarte koningen

In de voorsteden is er alnachtelijk getamp van tamtams en de vrolijke luidruchtigheid van zingende negerstammen. Dat mag, want neger zijn, dat betekent fervent Federaal zijn; en het betekent zelfs meer, want de negers zijn de uitverkorenen van Rosas. Zij vormen in deze dagen een belangrijk gedeelte van het aantal stadsbewoners, en volgens hun herkomst zijn ze georganiseerd in verschillende ‘naties’, aan het hoofd waarvan een oude neger en negerin staan, die de wijdse naam dragen van ‘Koning en Koningin.’

Elke ‘natie’ heeft op vaste tijden haar dansfeest, dat reeds 's morgens vroeg begint, en een gans etmaal voortgezet wordt. Dan zijn er nog bizondere dagen, - met het feest van de zwarte patroonheilige San Benito de Palermo of met Kerstmis, - dat de ‘Candómbes’ zoals deze dansfeesten heten, nog veel langer duren.

Op de dag van San Benito trekt heel de kleurige stoet van negernaties naar de legerplaats enige mijlen buiten de stad, die door Rosas in overeenstemming met de overige stijl van de Candómbes ‘Los Santos Lugares’ - de Heilige Plaatsen, - gedoopt is. Daar is een bedevaartkapel van San Benito, en daar vindt ook het meerendeel der executies plaats, die nodig zijn

[p. 236]

om de terreur onder de Unitariërs gaande te houden.

De negers doen gaarne mee. Zij vereren Rosas als een halfgod, vinden in hem iets van de magische vorstelijkheid terug, die hen herinnert aan hun oude afrikaanse despoten. Ze gaan bij de optochten meest gekleed in oude soldatentenu's, die ze met bizondere gratie dragen, terwijl ze de borst met een paar medaljes versierd, ver vooruit steken. De vrouwen lopen liefst in het helrood, dat prachtig afsteekt bij hun donkere koffiekleur en het hagelwit der lachende tanden.

Het dierlijk-primitieve in hun uitingen en het dierlijk-trouwe van hun aanhankelijkheid is datgene wat Rosas het meest tot hen aantrekt. Velen onder hen hebben vrije toegang tot zijn huis, en maar zelden wordt het billijk verzoek van een neger door de goeverneur afgewezen. Manuelita moet hen te woord staan, en misia Manuelita moet zelfs zo nu en dan een Candómbe bezoeken, om blijk te geven van het gelijkheidsprincipe dat haar vader huldigt, en te laten zien hoezeer hij de neger-trouw op prijs stelt. Inderdaad bewijzen de zwarten hem ook grote diensten, want terwijl ze door de stad zwerven als venters van bezems, koeken, kruiderijen, suikergoed of olijven die ze in platte houten bakken op het hoofd dragen, komen ze in alle huizen, dringen ze door op alle erven, en zijn ze de beste spionnen van de Mazorca.

Zij verpersoonlijken de speciale democratie van Juan Manuel, die het gaarne er voor over heeft dat de Unitariërs dientengevolge schimpen op ‘de mulat Rosas’, alsof ook banden des bloeds hem met de een of andere negematie verbonden.

[p. 237]

Het is ook geen opoffering voor Manuelita om naar een Candómbe te gaan. Ze ziet gaarne het vrolijke, remloze gespring van de negers, hun sierlijkheid, hun tragikomische poging tot deftigheid. Onder begeleiding van een zwarte matrone rijdt ze naar de rommelige ‘Tamtam-wijk’, zoals de voorstad der negers in Buenos Aires heet. Daar is een met vlaggendoek en groen versierd buitenhuis, waarvan de tapijten tot naar buiten in de tuin lopen. Het dansen is al in volle gang, en wordt maar even door tromgeroffel onderbroken, opdat de Koning en de Koningin Manuelita kunnen verwelkomen. Deze wordt dan geleid naar een estrade waarop drie tronen staan; tussen de zwarte Koning en de Koningin mag de prinses der Federatie plaats nemen.

Daarbij zingen allen staande de hymne:

‘Eeuwige lof aan de grootmoedige Hersteller der Wetten
Don Juan Manuel de Rosas.
Hij zal de wilde Unitariërs verpletten.
Dood aan Lavalle die steeds zo boos was.’

Vervolgens dalen de zwarte vorsten weer af en dansen samen het ‘Minué federal’, een creools menuet dat een van de weinige lievelingsstukjes van de goeverneur is. Waarna het bal in grote orde en waardigheid wordt voortgezet, zolang Manuelita het feest met haar tegenwoordigheid vereert.

Als ze weggaat worden eenentwintig donderbussen afgeschoten, en de Candómbe verwildert weer tot een

[p. 238]

echt-afrikaanse orgie met heftige obscene buikbewegingen en snel gezwaai van benen, en joelend uitgestoten loeiingen van pret en bronst.

Wanneer Manuelita niet komen kan, dan is tenminste altijd nog een portret van Juan Manuel tegenwoordig. Steeds is hij de onzichtbare president van het feest, en geen enkele maal vergeten de Koningen op het hoogtepunt de lofhymne op hem aan te heffen.

De grootste Candómbe is echter die van Kerstmis, wanneer alle ‘naties’ in gesloten optocht langs de kust naar Palermo trekken, waar ze Zijn Excellentie hun hulde brengen. Eerst defileren ze voor hem door de tuin van de estancia. Dan treedt een delegatie van elke ‘natie’ naar voren, om aan Rosas en zijn familie haar wensen aan te bieden. Plechtig en zonder muziek loopt dat van stapel. Geen europese ambassadeur kon de goeverneur met meer waardigheid ontvangen dan hij de negers betoont, zoals hij daar staat in de grote salon van het woonhuis, in zijn schitterend generaalsuniform met de vuurrode sjerp en het medaljon vol briljanten dat hem als hulde voor de veldtocht tegen de indianen geschonken is.

Ze krijgen dan tegen Nieuwjaar een tegenbezoek in Santos Lugares waar ze in de kazernes zijn ondergebracht, en Rosas laat zich daarbij assisteren door allerlei deftige dames uit de society, die een zuurzoet gezicht trekken, nu ze aan negers en slaven hun federale complimenten moeten brengen.

Er wordt vervolgens naar hartelust gegeten, gedronken, gezongen en gedanst. En de negers lachen mee met de vlakke, kille lach van Juan Manuel die

[p. 239]

zich werkelijk vrolijk toont, en tussen het feestende volk wandelt. Nu kunnen zij van nabij zijn geweldige epauletten en gouden borduursels bewonderen, en ruwe moppen maken die hij even ruw beantwoordt, een soldatenkeizer temidden van zijn trouwste legioen.

Als er gedanst wordt, is Rosas ongemerkt verdwenen, om zich weer even ongemerkt tussen de negers te bevinden, ditmaal als gewoon soldaat verkleed en een half uur later weer als gaucho, soms te paard. Dit verschijnen en verdwijnen geeft iets schichtigs aan het feest, boezemt de negers een magische vrees voor hem in, die hun feeststemming nog verhoogt. Ze denken dat hij gelijk een afrikaanse tovenaar op deze wijze de geheimste vormen van ontrouw opspoort. Meermalen zijn ze door zijn plotseling opduiken echter zozeer geïntimideerd, dat ze verzoeken te mogen vertrekken, omdat ze hem al lang genoeg hebben lastig gevallen.

Maar als ze terug zijn in de stad, is in hun herinnering nog steeds de heerlijkheid van het feest en de heerlijkheid van de grote, door God gezonden Rosas aan deze vrees verbonden. Hun trouw is bevestigd, hun eerbied voor het gezag in het feestgewoel aangegroeid.

Brood en spelen, dat is ook voor Juan Manuel het middel om de negers aan zich te binden.

De zwarten zijn niet de enigen bij wie hij deze blinde aanhankelijkheid vindt. Ook door de soldaten wordt hij verafgood, zelfs nu nog, terwijl hij niet meer met hen optrekt naar het slagveld.

Terwille van hem blijven ze jaar-in-jaar-uit onder de wapenen, lijden ze zonder te morren honger en dorst, kou en tropenhitte, eindeloze ontberingen op hun

[p. 240]

marsen door pampa en llano, op hun tochten in de Andes en het bar-verlaten achterland. Ze kennen maar één doel: doden en gedood worden. Het lichte leven in de steden, de warmte van huis en haard, de koestering van vrouw en kinderen, ze zijn het alles vergeten. En blijven toch tevreden, moedig, enthousiast.

Terwille van Rosas?

Lijdt de massa terwille van één mens?

Rosas is maar een naam voor een ver en lichtend ideaal dat ze najagen. Een valse naam voor iets wat edel is en waard ervoor te sterven. Vrijheid. Zuidamerikaanse eigenheid. De eigenwaarde van een volk. Autonomie en onafhankelijkheid. Rosas is maar een toevallige personificatie ervan; als hij er niet meer is, zal het andere namen krijgen, zullen ze misschien merken dat ze zich vergisten, dat een vals parool hen heeft misleid, hen heeft gebracht op valse wegen, en hun makkers liet sterven op het valse slagveld.

Dan zullen ze rechtsomkeer maken, optrekken tegen wie hen uitgezonden heeft, en onder nieuwe leuzen vechten voor het oude ideaal. De massa heeft haar zuivere instincten die geen mens, geen kerk, geen staat van haar vervreemdt. Slechts de leiders zijn misleidend, en misdadig of verblind.

De tragiek der massa is: misleid te kùnnen worden. En haar grootheid: dat ze zich haar idealen nooit ontroven laat! Eenmaal vindt zij de ware weg tot haar zelfverwerkelijking!