De dolle dictator. Het ondoorgrondelijke leven van Juan Manuel de Rosas

[p. 228]

X
Schermutselingen

De hachelijke positie waarin Rosas' regering door de combinatie van binnen- en buitenlandse vijanden omstreeks 1840 verkeert, geeft aan de Mazorca nieuwe energie. Haar leden lijden aan een ware onthalzingsepidemie, en wie zich niet geestdriftig federaal betoont, kan zichzelf erop betrappen dat hij aan een nieuwe tic laboreert: steeds naar zijn hals te grijpen en een onoverwinnelijke afkeer te gevoelen voor alle messen. Want het halve land lijdt aan bloeddorst.

Er worden in deze dagen net zoveel burgers als koeien geslacht. Zo wordt tenminste schijnbaar aan de honger tegemoet gekomen, die zich eveneens doet gelden. Immers de blokkade berooft het land van alle graan-import, en binnengesmokkeld worden alleen blauwe bonen en buskruit. Daarom ook matigt de dictator zijn oude voorliefde voor de veeteelt een weinig. Hij begint zijn vroegere aanhangers in de provincie aan te sporen ook de landbouw op uitgebreide schaal te gaan beoefenen. Er is grond genoeg, en er zijn nog vele indios die men te werk kan stellen.

Op deze wijze wordt Rosas, met al zijn tyrannie, de grondlegger van Argentinië's grootste rijkdommen: haar geweldige veestapel en haar nog geweldiger graanvoorraad. De tijden zijn nog ver dat de koeien bij

[p. 229]

honderden afgemaakt worden, omdat hun onderhoud de rijke hacenderos meer kost dan ze opbrengen in de export, of scheepsladingen graan in de rivieren gestort worden, omdat het brood van de arme anders te goedkoop wordt. Het enige wat niet verandert in de loop der tijden, is de waarde van het mensenleven. Ook in de dagen van Rosas worden soldaten neergeschoten en burgerstrotten doorgesneden, zonder andere reden dan de staatsraison van een paar ongrijpbare lieden.

Zeker, Juan Manuel maakt zich weleens ongerust over de al te grote ijver van zijn keurbende; hij ergert zich meermalen aan de bloeddronken ‘federale’ festiviteiten in de voorsteden. Maar daar is vooreerst niets aan te doen; het volk moet uitrazen, wil het zich bewust blijven van zijn vertrouwen in hem. De massa zorgt voor het grote offensief tegen de Unitariërs, en het gaat niet aan haar daarbij van elk initiatief te beroven.

Wanneer de engelse gezant zich bij Juan Manuel beklaagt dat hij zich niet zeker van zijn leven voelt in deze bende, verklaart de goeverneur hem onomwonden: ‘Ik ben ook niet bij machte dit plebs in bedwang te houden. Ik kan mij evenmin verantwoordelijk stellen voor uw overmaat van moed om des avonds uit te gaan of u zelfs overdag buiten de stad te begeven. Mijn eigen dochter heb ik verboden na zonsondergang buiten te zijn.’

Hiermee heeft hij de ander nog eens extra aan het schrikken gemaakt. Maar daar hij de grootste afkeer heeft van internationale verwikkelingen, zorgt hij toch dat de gezant een extra-bewaking krijgt.

Hij heeft er slag van, met de hooggeplaatste buiten-

[p. 230]

landers om te gaan. In de lange gesprekken die hij gedwongen is met hen te voeren, legt hij elke gauchohebbelijkheid af, en speelt hij de volmaakte gentleman. Het zijn de enige lieden voor wie hij zichzelf volledig vermomt, tegen wie hij zich vriendelijk, aandachtig en tegemoetkomend toont. Daarbij laat hij geen gelegenheid voorbijgaan om hun toch de een of andere gaucho-streek te leveren, net als hij het de Pauselijke Nuntius deed, wiens post hij door de politie liet onderscheppen en nalezen, om hem daarna te verbluffen met zijn uitstekende informaties, en hem wijs te maken dat de regering er zulke voortreffelijke agenten in Rome op na houdt.

Een andermaal moet hij een tractaat tekenen met de fransen, die haast hebben terwijl Rosas tijd wil winnen, omdat hij op berichten uit Brazilië wacht. Daarom brengt hij een hele week zoek met het proberen van ganzenpennen, onder het prachtige voorwendsel, dat hij Louis Philippe perplex wil doen staan over zijn fraaie handtekening.

Tegenover de geestelijkheid daarentegen, wordt zijn houding strenger; soms toont hij zich zelfs onbarmhartig. Eerstens heulen ze met de Unitariërs, en krijgen de Jezuïeten die zijn portret niet in hun kerk ophangen, en bloc de bons. En in de tweede plaats hindert hem de zedeloosheid van zovele priesters; ze geven een slecht voorbeeld aan de massa, die juist door de godsdienst het best in bedwang gehouden kan worden. De ene paap rijdt paard, de ander komt in zijn hemd op het altaar, een derde, een Franciscaan die lijkt op Broeder Jan van Rabelais, zit zomaar op de stoep van de kerk,

[p. 231]

en roept: ‘Bonjour, serafijns hoertje’, tegen de meisjes van lichte zeden die voorbijgaan. Het aantal jonge maagdekens dat onder de toog verleid wordt, is legio. En om hieraan paal en perk te stellen, laat Juan Manuel de pastoor Gutiérrez gevangennemen, die een openbare verhouding heeft met zijn mooie buurvrouw Camila O'Gorman.

Hij haalt zijn schouders op over het kanoniek recht; het feit dat Camila zwanger is, vindt hij een reden te meer om streng te zijn; het feit dat ze een buitenlandse is, en er dus verwikkelingen kunnen ontstaan, laat hem ditmaal koud. De priester en zijn minnares worden beiden gefusilleerd, en opnieuw staat de stad perplex. Juan Manuel weet altijd weer zichzelf te overtroeven.

En aangemoedigd door zulk een voorbeeld, wordt de Mazorca met de dag driester. Wie zich op een modieuze wijze kleedt, is Unitariër. Wie een rondgeknipte baard, in U-vorm draagt, is vanzelf Unitariër. Wie blauwgelakte meubels heeft, is Unitariër. Wie blauw eetgerei gebruikt, is een verschrikkelijke Unitariër. De Mazorca dringt de huizen binnen, en slaat alles wat blauw is, kort en klein. Slechts dat wat men inderhaast rood geverfd heeft, is taboe voor hun handen.

Rosas stelt ook zijn eigen wet tegen de confiscaties buiten werking, voor zover het ‘de wilde, smerige Unitariërs’ betreft. Nu zijn onteigeningen aan de orde van de dag, en daarmee worden vooral de vrouwen gestraft, die men toch liever niet onthalst, en hoogstens kan kastijden met de bullepees. De in beslag genomen huizen en sieraden worden dan kwistig verdeeld onder

[p. 232]

hen die zich verdienstelijk hebben gemaakt voor de Heilige Zaak der Federatie. Juan Manuel zelf wacht er zich wel voor, iets van dat alles voor zichzelf te houden. Zijn eerlijkheid blijft onkreukbaar, en rijkdommen hebben geen waarde voor hem. Hij behoeft geen geld nu hij een maximum aan macht bezit.

Als eindelijk, na een tweejarige blokkade, de vrede met Frankrijk getekend wordt, ziet Rosas zich toch wel genoodzaakt rekening te houden met de ongunstige opinie die men zich in het buitenland van zijn bewind begint te vormen. Hij geeft de politie volmacht tegen de buitenissigheden van de Mazorca op te treden. En voor een tijdje helpt dat. Er komt een korte periode van betrekkelijke rust, want ook de opstanden in het Zuiden worden geheel neergeslagen, en in het Noorden wordt menige overwinning behaald op het unitarische leger van Lavalle.

Maar de dagen zijn ver, dat Juan Manuel zelf aan het hoofd van zijn troepen rijdt. Daarvoor heeft hij thans zijn handlangers, de generaals Oríbe en Urquiza, die later zijn bitterste vijand wordt. Rosas kan binnen de muren van zijn woning blijven, waar geen kogel hem deert, waar geen vijand op hem afstormt, waar hij slaan kan zonder zich bloot te geven, waar steeds Manuelita om hem heen is om hem te helpen en hem te verzorgen.

Op een avond, in de tijd dat de rust een weinig teruggekeerd is in de stad, ontvangt Manuelita voor haar vader een pakje met een brief, waarin staat dat hem hierbij door het Oudheidkundig Genootschap van Kopenhagen een eremedaille met diploma wordt toe-

[p. 233]

gezonden. De jonge vrouw glundert van vreugde, dat ook het buitenland, dat ook Europa, het machtige en geweldige en wijze Europa, begint te ontdekken welk een belangrijk man haar vader is. Zorgvuldig zet ze de doos weg, en brengt hem de volgende morgen bij wijze van verrassing naar Juan Manuel.

Deze heeft het echter te druk; al zulke dingen zeggen hem weinig; hij heeft zijn kop vol zorgen.

- ‘Maak jij die doos maar open, en vertel het mij straks,’ zegt hij, en zit alweer gebogen over zijn paperassen.

Manuelita werpt nog een liefdevolle blik op hem, en haast zich dan weg met de doos. Op haar slaapkamer gaat ze er breeduit voor zitten bij het raam, tegenover haar een vriendinnetje, en samen wikkelen ze zorgvuldig en lachend de touwen los, ontvouwen het pakpapier, zien een fijn-gepolitoerd kistje, en vinden de sleutel waarmee het geopend moet worden.

Op het moment dat Manuelita deze in het slot omdraait, springt de deksel met een geweldige knal omhoog, rook en kwade damp vullen de kamer, en de meisjes slaken een kreet van schrik.

De doos ligt nog daar, op de grond, en de vriendin roept ontzet: ‘Kijk, het lijken wel patronen, al die ronde dingen die daarin liggen!’

Ze zitten een paar minuten lang perplex de helse machine aan te staren. Dan neemt Manuelita, nog bevend en wel, maar resoluut de doos weer op, draagt hem naar haar vader, die met één blik merkt wat er gebeurd is, en onmiddellijk de bedoeling begrijpt van deze nieuwe aanslag.

[p. 234]

Even staat hij met zijn hand aan de kin, sprakeloos. Dan zich wendend tot zijn secretaris, die juist aanwezig is, zegt hij met de koele stem van altijd: ‘God is rechtvaardig. Roep de minister van buitenlandse zaken.’ En eerst dan ziet hij, hoe het meisje naast hem op het punt staat in tranen uit te barsten. Hij sluit haar aan zijn hart, en nu schokken haar snikken, schreit ze zich uit aan zijn schouder, terwijl hij haar teder over de dichte glanzende haren streelt, en haar daarna met zachte schouderklopjes tracht te kalmeren.

In een oogwenk is ook deze nieuwe aanslag in het land bekend, en de gelovigen verzekeren zich eens te meer, dat alle gezag van God komt, en de bizondere bescherming des Heren geniet.

Een stroom van gelukwensen, dankdiensten, feesten en manifestaties volgt. Een stroom van protesten ook.

- ‘Zie je wel,’ zegt Cuitiño. ‘Nu wij in ons werk belemmerd worden, loopt het leven van Zijn Excellentie weer gevaar. Dood aan de Unitariërs, zonder uitstel! Ze steken hun schaamteloze koppen weer op!’

En er is niets aan te doen, de Mazorca krijgt weer ruim baan voor een tijdje. Ze mag weer steken en snijden zoveel ze wil, ze trekt met fakkels de nachtelijke stad door, opdat zelfs de blauwe hemel zich rood moge kleuren. Tot de nieuwe verontwaardiging een weinig uitgeraasd is, en Juan Manuel de algemene moordpartij weer ietwat tracht te remmen.

In deze tijden wijst de volkstelling uit, dat in Buenos Aires, stad en ommelanden, zestien maal meer vrouwen zijn dan mannen. Die laatsten zijn voor 't grootste deel gevlucht, gesneuveld of gekeeld. Dank zij de Federatie!