De dolle dictator. Het ondoorgrondelijke leven van Juan Manuel de Rosas

[p. 93]

X
Geschenken

De eerste daad van kolonel Rosas is een pathetische proclamatie aan zijn troepen en de burgerij. Hierin insisteert hij nogmaals op discipline, vastberadenheid en burgerzin, laat hij de ene exclamatie op de andere volgen: ‘Eeuwige haat aan de tumulten! Liefde voor de orde! Trouw aan de eden! Gehoorzaamheid aan de gevestigde autoriteiten!’

Rosas leeft geheel in een periode van pathos en lichte overspanning. Alsof de grote overgang van de vrije eenzaamheid van La Independencia naar de gewichtige positie in de hoofdstad hem benauwt en enigszins uit het lood geslagen houdt. Wanneer hij met zijn troepen moet optrekken naar het Westen om gereed te zijn bij eventuele uitbarstingen van de Federalen, verdwijnt hij met het leger, zonder afscheid te nemen van zijn vrouw en van zijn ouders. Deze laatsten, en vooral zijn moeder, nemen het hem hoogst kwalijk.

Het zit misia Agustina toch al dwars dat haar weerspannige oudste opeens zoveel in de melk te brokken krijgt; nu gedraagt hij zich ook nog oneerbiedig tegenover haar. Zij is net als Juan Manuel op correcte vormen gesteld, en reageert evenals hij op dubbele, tegengestelde wijzen op de eer die haar, - door het succes van

[p. 94]

haar zoon, - te beurt valt. Zij haakt ernaar en tegelijkertijd wijst zij alle eerbetoon kwasi-onverschillig en bijna boos af. Zij schrijft Juan Manuel een brief vol van de bitterste verwijten.

Rosas antwoordt met hartstochtelijke brieven, die men eerder in de dagen van Liniers zou verwacht hebben dan thans. Hij roept God tot getuige van zijn haat tegen de oorlogen, hij bezweert doña Agustina zijn kinderliefde en laat zijn vader weten: ‘Juan Manuel de Rosas die moed voor veel bezit, heeft het aan moed ontbroken voor een persoonlijk afscheid.’

Het is een verdachte heftigheid waarmee hij zich verontschuldigt. Hij wil daarmee tegenover zichzelf evenzeer als tegenover alle anderen verbergen dat de familiebanden hem weinig meer kunnen schelen; dat hij voortaan meegesleurd wordt door die tomeloze hartstocht die politieke eerzucht genoemd wordt. Hij heeft de eerste zetten van een meeslepend schaakspel geleerd, en van dit moment af bestaat niets anders meer voor hem; hij wil spelen en blijven spelen, en het is hem een zeer bizonder spel geworden, want hij heeft zijn ganse leven daarbij ingezet.

Zeker, binnenkort komt misschien de bezinning. Maar het is nog niet zo ver.

Rosas wacht af. Gevolmachtigden van Buenos Aires zijn bezig te onderhandelen met López, de federalistische goeverneur van Santa Fé. Men schiet niet op, want López is onvermurwbaar in een van zijn eisen: hij vordert een grote schadeloosstelling in vee, die men hem niet wil toestaan, daar de porteños een dergelijk tribuut vernederend vinden.

[p. 95]

De jonge kolonel Rosas moet erom lachen. De gancho Rosas ergert zich erover. Dat is nu weer echt iets voor die stomme stadsheren om een gunstige vrede te laten afspringen op een paar duizend koeien. Alsof een rund niet ‘maar een rund’ is. Hij kan het gezanik niet langer aanzien en knoopt op eigen houtje een amicale bespreking met López aan, bij welke gelegenheid hij hem aanbiedt persoonlijk borg te blijven voor de levering van 25.000 stuks vee aan de provincie Santa Fé. Op voorwaarde dat dan in het vredesverdrag van geen schadeloosstelling meer gesproken wordt.

Juan Manuel de Rosas is goed voor 25.000 koebeesten. Hij kan ze desnoods helemaal in z'n eentje leveren. Daarna is hij misschien wel straatarm, maar dit is een geste die hij zich toch nog veroorloven kan. López is een man van hetzelfde slag: hij begrijpt Rosas en neemt zijn voorstel aanstonds aan. Nu kan ook de vrede zonder verdere moeilijkheden worden getekend.

Toch ergert het Rosas dat goeverneur Rodríguez in het manifest waarin hij den volke het vredesverdrag bekend maakt, de brutaliteit heeft te beweren: ‘Het is een grove en kwaadaardige leugen dat de regering zich in het geheim verplicht zou hebben aan Santa Fé een belangrijk kwantum vee af te staan.’

Zulk een dik-opgelegde loochening stuit de gaucho tegen de borst. Of wil men hem soms werkelijk aansprakelijk stellen voor deze schatting? Hij is er de man niet naar zulk een zaak van de pietluttige kant aan te pakken. De regering mag krenterig wezen, hij zal het niet zijn. Hij heeft geen regering nodig voor 25.000 runderen. Jammer dat hij het tòch niet in zijn eentje

[p. 96]

aan kan, nu door de langdurige droogte, de ongeregelde toestand en de burgeroorlog bij hem zo goed als bij anderen de veestapel aanmerkelijk verminderd is. Maar hij heeft toch nog vrienden! Onder hen opent hij een vrijwillige inschrijving die succes heeft, daar juist zijn mede-hacenderos de tactiek van vrede-tot-elke-prijs ten volle goedkeuren. Ze hebben andere belangen dan de politici in de stad!

Naarmate er vee binnenkomt, voldoet Rosas zijn leveranties aan Santa Fé. Langer dan een jaar duurt het, voordat het hele ‘geschenk’ is afbetaald, maar dan hebben Rosas' vrienden, en niet hijzelf, het volle aantal van 25.000 koeien opgebracht. Zijn eer als onderhandelaar is gered; nu kan zijn grote geste volgen. Hoewel de dolgeworden indianen hem juist dezer dagen van bijna 30.000 stuks vee beroofd hebben, voegt Rosas uit eigen bezit nog 6.000 runderen aan de gecontracteerde 25.000 toe, tot even grote verbazing van de porteños als van die uit Santa Fé. En de regering kan niet nalaten hem officieel te prijzen om zijn voorbeeldige opofferingsgezindheid.

Toch is dit ene staaltje van politieke perfidie al genoeg om Juan Manuel voorlopig te doen walgen van alle diplomatie en hem terug te doen verlangen naar Los Cerrillos, waar men al tè lang zijn oppertoezicht en de hulp van al de peones die hij voor de oorlog mobiliseerde, gemist heeft.

Helaas was López niet de enige van wie gevaar dreigde. Terwijl men bezig is met hem vrede te sluiten plundert een andere caudillo met zijn wilde horde van halve barbaren het Zuiden op zo brutale manier, dat

[p. 97]

allerlei indianenstammen bij dit éclatante voorbeeld de lust niet meer kunnen weerstaan ook mee te doen. Reeds te zeer hebben ze hun natuurlijke oorlogszucht en hun gerechtvaardigde wraaklust moeten onderdrukken. Geen fort wordt met rust gelaten, geen estancia blijft zonder aanmerkelijke schade. Dus trekt goeverneur Rodríguez in het eind van 1820 tegen de indianen op, en kolonel Rosas moet mee.

Rosas zit nog met de terugbetaling van het vee, denkt aan de verwaarloosde belangen van zijn onderneming en voelt niet het minst meer voor de grote dingen die Rodríguez op het oog heeft. Des te minder daar de goeverneur zich in een geheimzinnig zwijgen hult. Een gaucho is argwanend, in iedere kleinigheid ziet hij een aanwijzing, een spoor. Voor vertrouwen geeft hij graag vriendschap; daar waar hij wantrouwen vermoedt, wordt hij rebels en tracht de sluwste te zijn.

Het valt niet te loochenen dat jaarlijks gemiddeld 40.000 stuks vee worden gekaapt in deze oorden. Als echter blijkt dat Rodríguez zijn campagne niet zozeer tegen de ‘gauchos malos’ als wel tegen de pampa-indianen heeft gemunt, verzet Juan Manuel zich met alle energie tegen dergelijke plannen. Hij is een zoon van don Leon; jaren van moeizame pioniersarbeid heeft hij er aan besteed de pampa-stammen tot vrede en vriendschap te brengen. Hij weet wat hij aan ze heeft en vertrouwt ze; hun woord is heilig en hij is te veel man van het Zuiden om niet overtuigd te zijn dat zìj niet de ware schuldigen zijn. Wat weet Rodríguez ervan? Pas kortgeleden hebben de pampa-indianen nog een plechtige vrede met Buenos Aires gesloten.

[p. 98]

Er kan geen sprake van zijn dat ze die verbroken hebben, en de porteños mogen zich wel wachten zèlf de eersten te zijn die het verdrag schenden.

De goeverneur laat zich echter niet van zijn voornemen afbrengen. Zijn politiek vergt daden, hij moet zijn gezag tonen.

Rosas stuurt zijn peones uit om sporen te onderzoeken, gegevens te verzamelen. Het blijkt dat zijn vermoeden juist geweest is. Niet de pampa-indianen hebben de grens overvallen en geplunderd. Het zijn de Ranquéles die tot een geheel andere stam behoren en juist in dodelijke vijandschap leven met de Pueltsches.

Rodriguez schudt het hoofd. Weet hij veel van Pueltsches en Ranquéles. Is de ene roodhuid niet precies als de andere? Een dievenpak zijn het allemaal. Hij moet en zal ze tot de orde brengen. Met geweld. Verder laat hij niets uit, en Rosas voelt zich steeds meer gekrenkt door hem.

Wie heeft de goeverneur tegen hem opgezet? Hij ruikt intriges. Die vervloekte stadspolitici, de Unitariërs die het niet kunnen uitstaan dat hij de vrede met de Federalen van Santa Fé heeft doorgezet. Rosas voelt er niet voor, zulke dingen dood te zwijgen. Hij schrijft een lange brief vol verwijten aan de goeverneur die hij te paard heeft geholpen ten koste van een groot aantal persoonlijke offers. Hij vraagt vertrouwen, dat Rodríguez hem echter niet meer geven wil.

In de overtuiging dat de pampa-indianen evenals de Ranquéles met de ‘gauchos malos’ gemene zaak maken, trekt generaal Rodríguez tegen hen op. Nu zijn de Pueltsches buiten zichzelf van woede om dit

[p. 99]

vuige verraad. Heeft niet deze zelfde man nog geen jaar geleden een bondgenootschap met hen gesloten? De pampa is geheimzinnig en vruchtbaar; als de grote oorlogsroep over de vlakte stuift en alle struisvogels zuidwaarts vluchten, komt uit elke kuil, van achter elke steen een indio te voorschijn. Dan vechten ze niet meer om buit, maar om vrijheid en recht, en om hun schreeuwende hart te verzadigen met verradersbloed. Dat wordt een verschrikkelijk en meedogenloos gevecht van zwermen die niet meer te stuiten zijn.

Verwoestend trekken de Pueltsches de oude grenzen over. Weg is La Independencia. Een vlammende puinhoop. Los Cerrillos wordt geplunderd; overal wordt het vee moedwillig doodgestoken. De blanke hoerenkinderen zullen leren wat verraad is. Dat je niet ongestraft je achterste naar het gezicht van een Pueltsche keert. Dat roept onverbiddelijk de oude geesten van bloedwraak en strijd in de pampa terug.

Eer het een maand verder is, hebben de indios het leger van Rodríguez totaal in de pan gehakt. Juist zoals Rosas die zich toch niet afzijdig gehouden heeft, met sinister gezicht bij het begin voorspelde.

- ‘Dat heb je ervan als Unitariërs de pampa willen regeren,’ zegt Juan Manuel bitter. Hijzelf zwerft met zijn troepen in het Zuiden, zonder indianenstammen tegen te komen. Zijn soldaten, die niets voor deze veldtocht voelen, deserteren bij tientallen... En dan gaat ten overvloede in de stad nog het kletspraatje dat hìj degene is geweest die terwille van zijn estancias Rodríguez heeft aangezet tot deze onheilvolle onderneming. Dat doet bij Rosas de maat overlopen. On-

[p. 100]

middellijk neemt hij zijn ontslag als kolonel. Hij is zo toornig, de blauw-gezwollen ader die schuin over zijn voorhoofd loopt, geeft zulk een dreiging aan zijn gezicht, dat men het hem niet durft weigeren.

Hij heeft nog meer reden om tegen de stedelingen verbitterd te zijn. Door hun machinaties wordt zijn vennoot Luis Dorrego, evenals diens broer, de ex-goeverneur, uit het land verbannen. De firma Rosas, Terrero & Cie heeft in de laatste tijd ontzaglijke verliezen geleden. Dit èn zijn ballingschap laat Dorrego het besluit nemen zich uit de vennootschap terug te trekken. Voortaan heet de oude onderneming ‘Rosas y Terrero’.

In deze situatie heeft de zaak niets aan een kolonel. Maar ze heeft de pionier van vroeger harder nodig dan ooit tevoren. Voor Rosas is iedere samenwerking met de goeverneur toch onmogelijk geworden; deze mag het voortaan weer met zijn Unitariërs zien te redden. Juan Manuel heeft genoeg van de stad, genoeg van alle intriges en gekuip, meer dan zijn bekomst van alle partijschap. Pathetisch roept hij uit: ‘O, heerlijk landleven, ver van alle beslommeringen...’ Als hij geen gaucho geweest was, hij had Vergilius geciteerd. Beatus ille qui procul negociis...

Nu citeert hij niet, maar vertrekt met een bittere smaak in zijn mond naar Los Cerrillos. Een ontzaglijke hoop werk wacht hem daar; alles moet hij weer herbouwen. Maar dit is tenminste werk dat zijn hart heeft, dat niet teleurstelt. Runderen zijn geen Unitariërs, hoogstens federaal. Gauchos zijn geen politici. Maar ze zijn onder een krachtige leiding te maken tot

[p. 101]

mensen die voor alles bruikbaar zijn en betrouwbaar blijven tot het uiterste. Dat heeft hij tenminste bewezen.

Welnu, Juan Manuel zal herbeginnen. ‘A ver. - We zullen zien,’ zegt hij tegen de gauchos in wier midden hij naar het Zuiden rijdt.