De dolle dictator. Het ondoorgrondelijke leven van Juan Manuel de Rosas

[p. 21]

II
Een vrolijke krijgsgevangene

In het grote stadshuis van de López de Osornios bleef alleen Agustina achter, een struise jonge vrouw die nu in rouwkleding ging om haar vader en haar broer. Wat kon het haar schelen zulk een geweldig bezit als de Rincón te erven. Ze haatte dat alles, de barbaarse wildernis waarin de beste oude adel haar leven ging riskeren terwille van het bezit. Waren ze dan vergeten dat ze de oude haat tegen moren en joden meebrachten naar het nieuwe continent? Blijvend kon dat vergeten niet zijn; de een of andere dag herwon het bloed weer zijn drift, want haat is iets onuitroeibaars. En alles moest daarin òndergaan. In plaats van moren en joden kwamen de indios.

Voor de haat van Agustina is de moord op haar vader en haar broer beslissend. In de dagen dat zij star voor zich uit zat te kijken in het lege doodse huis, wies haar grote fobie: de wilden. Wreedaardige, ontembare roodhuiden, veedieven en trouweloze moordenaars, niet te beschaven, door geen christendom tot rede te brengen. Er blijft slechts één mogelijkheid: ze uit te roeien tot de laatste man.

Onwillekeurig dringt zich de vergelijking aan haar op, tussen de dociele negerslaven, die nu onhoorbaar door het huis sluipen, haar minste blik ontzien, haar met

[p. 22]

hondentrouw elke denkbare dienst bewijzen, en de woeste pampa-ruiters die alles stelen wat ze krijgen kunnen, de duimafsnijders van het Noorden, de schurken van de Chaco die hun gevangenen merken als waren ze vee, of ze de benen breken om ze daarna eenzaam in de gloeiende zon te laten sterven, en de groot-poten uit het Zuiden die als beesten in holen wonen. Alleen de wilde die zich temmen laat is goed en mag het leven behouden; voor de rest kent ze geen pardon; als ze een man was, ze zou... De handen die in haar schoot lagen, balt ze tot vuisten.

Wanneer ze eindelijk overeind komt en het bestuur van haar huis weer in handen neemt, is er iets definitief in haar veranderd. Haar blik is harder geworden, het gebaar van haar arm bevelender; het is of haar rechte gestalte voortaan iets strams heeft gekregen dat nooit meer teder of liefderijk zal kunnen buigen. Haar stem klinkt koud, en de negerin die haar de máte binnenbrengt weet nu voor eens en voor al: een zwarte komt alleen op de knieën een kamer binnen gekropen waar misia Agustina troont.

Ze interesseert zich ook niet zoveel meer voor het gebabbel van haar vriendinnen. Ze draagt de verantwoording voor haar bezit en haar haat, daarom heeft ze wel belangstelling voor een bizonder soort van staatszaken: voor alles wat de onderkoning in het werk stelt om de indios uit te roeien. En daarom ook is ze opgewondennieuwsgierig als ze hoort dat de twee jonge officieren, die bij de mislukte expeditie van don Juan de la Piedra tegen de patagoniërs in handen van de indianen gevallen waren, onverhoopt in de stad zijn teruggekeerd.

[p. 23]

Als ze eindelijk een van hen, de jonge, praatgrage avandrig León Ortíz de Rózas ontmoet, raakt ze niet verzadigd van het luisteren naar al de wederwaardigheden die hij met zoveel humor vertelt, jongensachtig, blijkbaar zonder goed te beseffen hoe groot het gevaar geweest is waarin hij verkeerde. Het is juist dit jongensachtig-onbekommerde van hem, wat haar vertedert.

León is geen opschepper. Eerlijk gezegd heeft het avontuur hem verrast. Hij ging mee als soldaat, om te vechten zoals al zijn voorvaderen gedaan hadden, en lauweren te oogsten. Juist gelijk zijn superieuren had hij de Pueltsches onderschat. Wat dat betreft, had zijn vader groot gelijk gehad, en het was ook hoofdzakelijk aan zijn vader te danken dat hij weer levend en onverlet in Buenos Aires zat.

- ‘Want het is gek, maar een indiaan vergeet nooit de weldaden die je hem bewijst,’ zegt hij met overtuiging.

Agustina knikt maar. Ze gelooft hem niet, ze kan niets goeds van de indios aannemen; van de ongetemden allerminst. Maar ze wil León niet tegenspreken, ze hoort hem veel te graag vertellen. Vooral wanneer hij beschrijft hoe De la Piedra aanvankelijk hele stammen had ingesloten tussen de kronkels van de Rio Negro. Met dozijnen werden ze gevangen, mannen, vrouwen en kinderen, en zonder pardon gekeeld. ‘Alsof het guanacos waren,’ zegt de jonge officier een beetje mistroostig. Maar de indruk van deze gruwelen duurt niet lang; voor een soldaat is de strijd belangrijker dan haar gevolgen, en de strijd werd voor León en de zijnen pas hevig toen de tocht verder ging naar de Sierra de la Ventana, waar iedere heuvel, elke steen een nieuw indi-

[p. 24]

anentroepje scheen te verbergen. Tegen zulk een guerrilla waren ze niet opgewassen. De ene overval volgde na de andere. En plotseling zag het hele dragonder-regiment zich omsingeld en gedwongen tot het gevreesde gevecht van man tegen man, waarbij een indiaan minstens zo goed zijn man staat als de beste hidalgo!

De jonge held vertelt maar. Hij merkt niet hoe Agustina haar kaken hard op elkaar geklemd houdt, hoe haar gedachten hardnekkig blijven verwijlen bij het vermoorden van de vrouwen en kinderen van de cacique Francisco, en ze niets wil weten van de nederlaag der christenen. Ze hoort maar half León's beschrijving van de trieste tocht waarop hij, met lassos op zijn paard gebonden, gevoerd wordt naar het kamp van de cacique Negro. Hoe hij onderweg de bittere indianen-wijsheid overdenkt, dat een gevangen man gelijk is aan een dood man en hoe de monnik Fray Francisco Xavier Montañes die tezamen met hem en zijn wapenbroeder Domingo Piera gevangen genomen is, hem troost en zegt: ‘Geloof me, de enkele jaren dat ik hier in Patagonië kapelaan ben, hebben mij geleerd hoe weinig het mensenleven waard is. Pater, in manus tuas commendo spiritum meum.’

Dan komen ze bij de cacique die ze niet martelt, maar integendeel ietwat achteloos behandelt. Alsof ze nog halve kinderen zijn. Hij vraagt León naar zijn naam en zijn vadersnaam.

- ‘Mijn vader is Domingo Ortíz de Rozas,’ antwoordt de vaandrig.

- ‘De grote gobernador van Buenos Aires voor vele jaren?’ vraagt het opperhoofd verbaasd.

[p. 25]

- ‘Dat is mijn oudoom. Mijn vader is de grenadieren-kapitein Ortíz de Rozas.’

De cacique Negro haalt de schouders op. Wat kan hem deze jonge officier schelen als hij niet-eens de zoon van een opperhoofd is. Maar nu rust er al een andere gebruinde indianenhand op León's schouder, en het is de cacique Calpisqui, de bondgenoot van Negro op deze tocht, die spreekt: ‘Ik ken hem. Het is een vreedzaam man, goed voor zijn gevangenen in dagen van oorlog, een vader voor zijn vrienden in dagen van vrede. Ik ken Kerandis die hij met geduld en zachtheid heeft leren lezen alsof het de kinderen van zijn broeders waren. Leeft hij nog, kapitein Domingo en geniet hij in goede gezondheid de vreugden van de oude dag?’

León denkt aan zijn vader en prijst diens zachte aard in stilte. De cacique Calpisqui biedt hem zijn vriendschap aan, en van dit ogenblik af mag hij vrij in het kamp rondlopen. Hij verkrijgt dezelfde gunst voor zijn lotgenoten, en Calpisqui belooft gezanten naar Buenos Aires te zenden om hem uit te wisselen tegen indiaanse gevangenen. Wel wil Negro aanvankelijk niets daarvan weten; wat heeft hij aan krijgers die reeds eenmaal gevangen werden. Maar hij draait bij zodra hij verneemt, dat zijn eigen broer zich onder de buitgemaakten in Buenos Aires bevindt.

- ‘Zo ziet ge, doña Agustina, dat het wel degelijk zijn nut heeft, niet alle indios die men op zijn weg tegenkomt, de kop af te slaan,’ merkt de jeugdige officier schalks op.

De jonge vrouw in rouwkleren moet het wel toegeven. Zo is de eeuwige wijsheid: de een moet vallen, de ander

[p. 26]

blijft behouden. In plaats van Andrès, baar broeder, zit nu León hier. En terwijl hij teder baar hand in de zijne neemt, vertelt hij verder. Van het idyllische leven in zulk een indianenkamp. Het is alles mooier en beter dan de meesten denken. De mannen trekken uit op jacht, zitten in vliegende galop een struisvogel achterna of vangen met hun bolas een vlugge guanaco die twee kristallen tranen schreit terwijl hij sterft tussen de dorens. Hij heeft de krijgers zien dansen in hun feesttooi van wuivende witte struisveren bij zinzerende vioolmuziek, bij paarden-offers waarmee ze de boze geesten van de pampa bezweren. Hij heeft lijkfeesten meegemaakt waarbij geen ruzie van erfgenamen voorkomt, daar zij alle bezit van de overledene vernietigen en al zijn verwanten en vrienden zichzelf bovendien verminken moeten. Zozeer houden de vrouwen daar van hun mannen, dat zij telkens bij het sterven van een mannelijke stamgenoot zich een vingerkootje afsnijden.

- ‘Zie je wel wat een barbaren het zijn,’ fluistert Agustina vol afgrijzen.

Maar León schudt het hoofd, en hoffelijk zich voorover buigend zegt hij: ‘Er is iemand voor wie ik niet slechts een vingerkootje, maar mijn hele leven zou willen geven.’ En hij ziet haar daarbij betekenisvol in de ogen.

Agustina dankt God dat hij nu toch behouden terug is in de stad. León zal geen nodeloze gevaren zoeken. Wat kan hem nog overkomen nu hij ongedeerd uit de handen van de patagoniërs is teruggekeerd? Hij is een indianenvriend, een soldaat zonder het echte rancherobloed. Hij neemt alles van de mooie en prettige kant op.

[p. 27]

is half een kind nog. Maar hij is een prachtige kerel met al zijn welige blonde haren die zeldzaam zijn in dit land. Ze zou er wel doorheen willen strijken als ze durfde, zo zeldzaam vertedert hij haar.

Een paar jaren later trouwen ze, nadat León voor zijn heldendaden bij de Rio-Negro-expeditie tot luitenant bevorderd is. Hij trekt eenvoudig bij haar in, in het grote huis van wijlen don Clemente.