Cultureel mozaïek van Suriname

2. Invloed der ontsluiting van het Achter- en Middenland

Door de toenemende openlegging en benutting van het Middenland, heeft zich een zowat 40 tot 70 km breed overgangsgebied naar het vlakke Voorland ontwikkeld, dat van oost tot west zich uitstrekt als een gordel, langzaam groeiend in oppervlakte, bevolking en productiviteit. Menigmaal nog op experimentele basis ontgonnen, maar al meer en meer zich consoliderend. Dit is het gebied benoorden de vijfde breedtegraad en het Stuwmeer, waar grotendeels de oude, verlaten plantages (groot-landbouw-ondernemingen) waren gevestigd, die door de huidge generatie wederom ten leven gewekt moeten worden, zij het op geheel andere wijze dan ten tijde van hun voormalige bloei, meer dan anderhalve eeuw geleden, het geval was. Wat zich voornamelijk in Suriname afspeelt, en waar zowat 90% van de bevolking woonachtig is, gebeurt in een nog geen 50 km brede strook ten zuiden van de zesde breedtegraad.

De bewoners van dit overgangsgebied zijn, in raciaal opzicht, op merkwaardige wijze verspreid. Afgezien van de schaarse Europeanen en Amerikanen in leidende functies, zijn de bauxiet- en goudmijnen aldaar hoofdzakelijk door Creolen, geassisteerd door Bosnegers, bemand. Bij de bosbouw zijn ook wat (vrij sterk geaccultureerde) Indianen werkzaam. De Hindostanen in het overgangsgebied zijn daarentegen steeds grondbezitters, en menigeen onder hen beoefent de houthandel; op dit gebied zijn zij de

[p. t.o. 192]

Bruidegom bij Hindostaans huwelijk. Opname uit de film Wan Pipel van Pim de la Parra.

[p. t.o. 193]

Surinamer van Javaanse oorsprong. - Foto: Nic. Loning.

[p. 193]

werkgevers, en hun arbeiders zijn Indianen en Bosnegers. Zij treden ook als wegaanleggers, houden er kleine constructiebedrijven op na, kortom, Hindostanen zijn daar in hoofdzaak de kleine ondernemers en organisators, die zich vooral belast hebben met het vervoer en met de voorziening van dagelijkse benodigdheden.

Pas in het noordelijk randgebied treft men ook Javanen aan, die op of om de voormalige plantages nog een soort van dessa-leven leiden, dat zij lang niet altijd kunnen handhaven. Een voorbeeld hiervan is de plantage Jagtlust, die eerst verkaveld werd ten behoeve van de Javanen, welke daarna grotendeels werden weggedrongen door de Hindostanen. Deze bevolkten ook gaarne de nieuwere bacovenplantages, zoals Jankoeboe en Surland (Nickerie).

Als vanouds contrasteert met dit alles het district Coronie, een Creools district met talrijke kokospalmen en wat rijstbouw - modder en varkens - waar de besten wegtrekken bij gebrek aan coöperatieve geest, en waar christelijke verdeeldheid beter schijnt te gedijen dan onvrome levenslust en ondernemingszin. In dit opzicht is het gemengd bevolkte district Nickerie - met overwegend Hindostanen, gesupplementeerd door Creolen - er opvallend beter aan toe.

Dit uiterste westen van het land - ‘We gaan naar Suriname’, zeggen de Nickerianen als ze ‘Paramaribo’ en het centrale landsdeel bedoelen - wordt beheerst door de grote rijstonderneming Wageningen, die als voorbeeld en als toeleveringscentrum een steeds grotere invloed ten goede op de kleine landbouwbedrijven uitoefent. Hier vindt men ook alle belangrijke bevolkingsgroepen in eigen categorische functie bijeen: Hollanders, die de staf vormen en de know-how leveren; Javanen die als employé's bij voorkeur de combines bedienen; Hindostanen die met het ‘modderen’ vertrouwd zijn, waarmee de rijstaanplant op alluviaal gebied nu eenmaal gepaard gaat; en zelfs Chinezen die er met hun kleine winkelbedrijven de tussenhandel verzorgen. En de Creolen? Gering in aantal, vormen zij in Wageningen de niet altijd stevige verbinding of schakel tussen de overige categorieën.

Het suikerbedrijf Waterloo, eveneens in Nickerie, is door alle échelons heen Hindostaans, in tegenstelling met de feitelijk al in het Voorland gelegen plantage Mariënburg, op de grens van het alluviaal gebied. Nog vrij kort geleden hoofdzakelijk door Javanen bemand, die over het algemeen weinig voor regelmatige loondienst voelen, is Mariënburg vandaag veeleer een Creoolse onderneming, waar het verlangen naar modernisering, een betere bedrijsvoering en een beter sociaal bestel, zich in allerlei onrust en conflicten, maar ook in grootse plannen en toekomstdromen (typisch Creools!) openbaart.

[p. 194]

Voor de rest is er van het oude plantageleven niet veel meer over. Al zijn sommige van de vroegere ondernemingen nog wel bewoond door klein-landbouwers, meest Hindostanen en Javanen, en andere door de mijnbouw opgeëist, de meeste zijn weer door het bos heroverd, hier en daar ook teruggenomen in de onvrijgevige ‘boezem van het domein’. Intussen zitten zowel hier als in het Voorland door een ondoelmatige ‘grondpolitiek’ van de overheid (als daar al sprake van is), talloze kleine boeren tegen het plafond op; ze hebben behoefte aan méér grond, en kunnen deze niet krijgen. Dit geldt óók voor de Creoolse klein-landbouwers, die een moeizaam bestaan leiden. Bij de gronduitgifte gebeurt de selectie (nog) niet volgens capaciteit, maar volgens ‘politieke’ criteria. Loopt het dan mis - wat dikwijls het geval is - dan wordt de incapabelen weliswaar het land weer afgenomen, maar men herhaalt het hier aangegeven verkeerde selectieproces onder de talrijke gegadigden.

In Suriname wil ieder rechtgeaard ‘landskind’ wel een stukje van het nationale grondgebied heel speciaal ‘het zijne’ of het ‘hare’ noemen. Zij menen er een recht op te hebben, of ze het goed weten te gebruiken of niet. De grootste en best gefundeerde behoefte aan meer land doet zich echter juist gevoelen bij de beste landbouwers, en komt het sterkst tot uitdrukking bij de meest spaarzame.

Er is minder belangstelling voor kosteloos beschikbaar gesteld Domeinland, dan voor koop. De koper, en niet degene die het gratis krijgt, ontwikkelt werkelijk liefde voor het land; dit is een algemeen menselijk verschijnsel. Vandaar dat in vijftien jaren tijds 80% van de gronden in de Henarpolder van eigenaar verwisselden.

Het kan niet ontkend worden dat met hun oeroude Afrikaanse achtergrond en instelling - na het bouwrijp maken van de grond door de man, is het de vrouw die plant, de groei verzorgt, oogst en het product aanwendt - evenals door het nog niet geheel verwerkt verleden van de slaventijd, de Creolen op het gebied van regelmatige en planmatige landbouw met een diep trauma behept zijn. Schier algemeen is hun claustrofobische instelling tegenover groen, bomen, bos, oerwoud, - in deze stijgende volgorde. Wat toevallig ontstaat, laten zij wel groeien, maar de opzettelijkheid van aanplant zit nog velen dwars, zelfs wanneer het kleine tuintjes of erfjes betreft.

Vandaar de oudere, en zelfs vrij recente mislukking van allerlei hun toegewezen plantages, zoals Creola (bij Uitkijk), Alliance en Berg-en-Dal, ondanks het ijveren van enkele gangmakers of voorlieden. Slechts moeizaam en noodgedwongen wendt de Creool zich tot de landbouw, en toont daarbij een typisch on-boers ongeduld en een uiterst geringe gebondenheid

[p. 195]

ann de grond als ‘voedende moeder aarde’, die pas door zijn arbeid een meerwaarde verkrijgt, die hij met recht zijn onvervreemdbaar eigendom mag noemen. Van een werkelijke ‘terugkeer’ tot de moedergrond is er - althans gevoelsmatig - dan ook zelden sprake. De Creolen doen mee, omdat zij menen de eerst-rechthebbenden te zijn, en in feite alleen bij wijze van pis aller of speculatie-op-korte-termijn. Maar hun wensen bevorderen wel het algemeen tekort aan direct-bruikbaar bouwland.

Aan deze algemene landhonger trachten de kapitaalkrachtiger Hindostanen waar mogelijk door aankoop te voldoen. Maar al te graag breiden zij hetgeen zij kregen uit met wat zij er maar bij kunnen voegen, op elke toelaatbare wijze. Hetgeen de toestand - vooral in het poldergebied - nog klemmender maakt, en economische spanningen in de hand werkt, die zich heel menselijkerwijze uiten door raciale animositeit, ook hier, in het overgangsgebied.

Intussen leren de kleine boeren, vooral in Nickerie, enorm veel bij, door het levende, dagelijkse voorbeeld van de grotere, gemoderniseerde landbouwbedrijven. Zij beginnen het nut en de mogelijkheid van organisatie en efficiency, van mechanisatie en kennis te beseffen. Wat niet wegneemt, dat het beste uit de landbouw in de districten toch naar Paramaribo en omgeving trekt, en vandaar eventueel verder, het land uit... Met achterlating van zoveel dat op ontginning wacht, wacht wacht... tot alle verwachtingen zijn weggeëbd.

A.Q.B. - L.L.