Rembrandt fecit 1642: de Nachtwacht, Gysbrecht van Aemstel
(1956)–W.Gs. Hellinga–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 72]
| |
III
| |
I. Starteragesilaus GElijck de vrye zee (gedwongen door het knellen
Van d'ysselycke wind) sijn golven op doet swellen,
Sijn schuymen schiet om hoog, sijn bulderen vermeerd,
Hoe meer de dijck den loop van syne vryheyd keerd,
En klitst so lang met kracht syn baren op de dijcken,
Tot dat hy voor syn macht haer splytende doet wijcken,
Al wat hem tegenstaet doet vallen overhoop,
En baend sich so een wegh voor synen vryen loop.
So oock de Bataviers, geparst door felle Wetten,
Die tegen Wet en Recht de Koning haer woud setten;
Bevindende den loop haers vryheyds opgeschort:
Haer selfs in eer, in goed, gemoed en bloed verkort,
Den Koning een Tyran; alsoo hy voor Vyanden
Verklaerden al die geen die maer te samen spanden
Om voor de Vryheyd van hun Vaderland te staen,
En om rechtvaerdigh recht hun Rechters spraken aen;
Ia dat hy Wett'loos deed onthalsen en vermoorden
De rijckste, die hem noyt met wercken of met woorden
Misdeden op het minst, alleenighlijck om dat
Hy door haer ondergang verrijcken mocht sijn schat;
| |
[pagina 73]
| |
Het welck onlyd'lyck voor die Helden was te lyden,
Die de Romeynen selfs bestreden in haer tijden,
Om hare Vryheyds krans te houden op haer hooft,
Daer vaeck na wierd getracht: maer noyt hun wierd ontrooft.
Dies greep elck wapens aen om op den dijck te springen,
Die hare Vryheyds loop so dapper socht te dwingen,
En Spangien wierd verklaerd (door syne Tyranny)
Vervallen van sijn Recht, ontvooght van d' Heerschappy
Des vryen Nederlands: En weer de Nederlanden
Ontballast van haer eed, ontslagen van syn banden:
‘Want als de Koning van 's Lands Wetten neemt de wijck,
‘So wijckt het Land van hem met even groot gelijck.
Doen dit de Spangiaert sagh door hooghmoed opgeblasen,
Bestond hy als een Stier van toornigheyd te rasen,
En swol van gramschap op: waerom hy onderstond
Den toom van sijn gebied te dwingen in haer mond
Door wreetheyd en geweld: waer nae hy veertigh jaren
Getracht heeft, sonder list, of volck, of schat te sparen:
Maer altyd te vergeefs; Gods hoog-vermogen hand
Beschermden 't recht van 't Vry-rechtvaerdigh Nederland.
Sijn woeden was al wind: Haer vaste' eendrachtigheden
Verstreckten haer tot macht, tot muren haerder Steden,
Dat heeft so mennig StadGa naar margenoot⋆ in Nederland betoond;
In welckers Burgers hart beyd moed en eendracht woond,
Dien ghy so schandelyck, in spijt van u Soldaten,
Hebt moeten ongeschend en onverheerd verlaten.
Ghy kend, ô Spangiaert! niet den Nederlandschen Staet,
Als 't Land gevaer lijd, is elck Burger een Soldaet.
Noch terght hy het geluck, en soeckt ons aen te rande
Met sijn geheele macht te water en te lande.
Doch alles te vergeefs; so dickwils hy 't beproeft,
So dickmaels vind hy hem verslagen en bedroeft.
In 't ende siende leegh sijn schat-kist, en sijn Mynen
Door onse' eendrachtigheyd versmelten en verdwijnen,
Vermeerderen sijn schand, verminderen sijn hoop,
Vergrooten onse macht: geeft hy wat beter koop.
Maer waerom deed hy dat? hy most sijn aessem halen:
Want hy met koper geen soldaten kon betalen.
Sijn silver en sijn goud quam al in onse Kas,
Niet anders dan of hy ons Munte-meester was.
Hy roept sijn Raed by een, en heeft uyt haer vernomen
| |
[pagina 74]
| |
Hoe dat hy Neerland best mocht wederom bekomen.
De valsche Lipsius, de schalcke Puteaen
Vermanen hem het pad van loosheyd in te slaen:
Want wat hy met geweld sou doen, sou zyn verloren,
Elck Nederlander scheen nu tot de krygh geboren.
Dies Koning (seyden sy) bied haer een korte vreed,
So sal 't hun gaen gelijck 't Sexto Pompeio deed.
Die met OCTAVIAEN den Keyser der Romeynen,
Geluckigh streed, en deed syn hooge macht verkleynen.
Hy had Siciliën en gantsch Sardinjen in,
't Welck hy beschermden en beschansten na syn sin.
Dies gantsch Italien (benauwt door syne schepen)
Wierd door den hongers-nood ellendighlyck genepen.
De Roomsche schat-kist wierd by-na gantsch uytgeput,
Maer al haer kracht was wind, haer moedigheyd onnut:
Want men vermocht hem noyt met al de Roomsche machten
Te dwingen: denckt, hoe sy hem endlyck t' onderbrachten.
Men maeckten Vreed met hem: dewyl men niet en vocht,
Liep 't beste krijghsvolck wegh, al heymlyck omgekocht.
Elck balling keerde (door die Vryheyd) weer na Romen,
Dus wierd syn volck verstroyt, en hem syn macht benomen.
Wat isser op gevolght? die Dwinger vande Zee,
Die schricklycke NEPTUN', die so veel wonders dee,
Die weynigh tijds te voor gantsch Romen sou vernielen,
Die wierd gedwongen voor het swaert des Beuls te knielen.
Ia al die wreede krygh bleef binnen 't Iaer geblust,
De Keyser by syn lof, Italien in rust.
So sal, ô Koning! oock de groote macht verdwynen
Der Nederlanders, die u nu onwinbaer schynen.
Bied haer een korte Vreed, en nemen sy die aen
(Volght wyse lieden raed), en 't is met haer gedaen.
Men sal haer in die tyd de gonste sien t' ontrecken
Van Vranckrijck, Engeland, en and're, die nu strecken
Tot Pylaers van haer Rijck; En broeden door ons list
Een scheuring in haer staet, en een Inlandsche twist:
Men sal haer tweedracht in haer Godtsdienst aen doen vaten,
Waer door den eenen Stadt den anderen sal haten:
Sy moeten vyand sien, komt haer van buyten geen
So vechten sy te saem, en twisten onder een.
Doen Romen was in rust, en had de werld gedwongen,
Doen is eerst onder haer de Burger-krijgh ontsprongen.
| |
[pagina 75]
| |
En u zijn noch in 't land veel duysend toe-gedaen
Die garen (sagen sy maer middel om te gaen)
V quamen weder by. De moedighste soldaten
Vertrecken inde Vreed; die sullen haer verlaten,
En sy gewennen vande krijgh; waer in sy nuw
Te water noch te land zijn van geen menschen schuw.
Als dan haer Staet gedeelt, gescheurt zijn hare leden,
Met tweedracht zijn vervult haer Landen ende Steden,
Haer machten wijd verstroyt; O Koning! dan is 't tijd,
Dat ghy met al u macht u toerust tot de strijd.
Ghy moet het dan weer met geen flauwe krijgh verkerven,
Want daer sult ghy haer eer mee tergen als verderven:
Maer brengt het alles by, wat ghy by brengen mooght,
So wordt ghy binnen 't Iaer van al het Land de Vooght.
Was dit niet wel bedocht? Maer ô ghy Spaensche Raden!
Ghy rekend sonder waerdt, en rockend uwe schaden,
Wy zijn op onse hoed, ons wapens staen gereed,
Wy dencken op de krygh in 't midden vande Vreed.
En dat in Nederland veel volcks sou wesen mogen
Den Spangiaert toe-gedaen, daer zijt ghy in bedrogen.
De Catholijcken selfs zijn (somen duydlyck siet)
Liefhebbers van hun Godt: maer vande Spangiaert niet.
En spreeckt ghy van ons twist; die steltmen uyt ons sinnen,
Die treedmen met de voet, alsmen u siet beginnen,
Wy voegen ons dan t' saem, 't ga met de rest so 't gaet,
Als 't Land gevaer lijd, is elck Burger een Soldaet.
De Ossen sullen sich wel van malkander scheyden,
En d' een op dese plaets en d' ander daer gaen weyden:
Maer als de wreede Wolf komt springen op haer grond
Met eenen gragen maegh, en met een open mond,
Dan voegen sy terstond haer Horens by den ander,
Verjagende den Wolf gelijcklijck met malkander.
Soo gaet het in ons land met ons en onse twist.
d' Een is Arminiaens, de tweede Gomarist,
De derde Luthers en de vierde Paus-ghesinde,
Elck weydet, daer syn geest de beste smaeck kan vinde:
Maer als de wreede Wolf, de Spangiaert, sijnen tand
Laet blincken, en begind te springen op ons land.
Laet elck de lusten staen daer hy toe was ghenegen,
En treckt ghelijcklick den gemeenen Vyand tegen.
Dat heeftmen inde nood op 't yverighst ghesien,
| |
[pagina 76]
| |
Van dese Somer door gantsch Nederland geschien.
De Spangiaert na den Raed die men hem voren stelde,
Brocht doe sijn gansche macht gelijckelijck te velde.
Vermeynende (gelijck 't beraemt was) in dat jaer
Ons op te slocken en te dwingen allegaer.
De PRINS om voor syn loop een teghenstut te stichten,
Deed al het Crijchsvolck uyt de vaste Steden lichten,
En heeft so mannelick macht tegen macht ghesteld,
Om Spangien met syn macht te dryven uyt het veld,
De Steden niettemin, die aende vyand paelden,
En daer hy nu en dan buyt voor de poorten haelden,
Die mosten sijn voorsien met Crijchsvolck wel-beweerd,
Dat met een moedigh hart hem vande wallen keerd.
Prins MAURITS, om 't gemoed der Burgeren te proeven,
Verklaerden dat het sou noodwendichlijck behoeven,
Om voor te komen het aenstaende ongelock:
Dat elck uyt sijne Stadt den ander t' hulpe trock.
De Burgers, op 't versoeck van hare Magistraten,
Betoonden sich terstond so willigh als Soldaten.
Elck liet syn huysgesin, syn kinderen, sijn wijf,
En hing kloeckmoedighlick de wapens op het lijf.
Bereyd met goed en bloed den Spangiaert te beletten,
En het gemeene best voor eyghen nut te setten.
So Baerd ons Eendracht macht, So haest de trommel slaet,
Als 't land gevaer lijd, is elck Burger een Soldaet.
O wel-gesegend land! ô wat een hoghen stof!
En wat een stalen roem tot onse Burgers lof!
So veer Themistocles, door d' Eendracht van de Griecken,
Den Stercken Xerxes heeft ghekort sijn groote wiecken.
Wat soud ghy moghen doen, O Stamme van NASSOU!
Door Burgers die so vroom, eendrachtich zijn, en trouw!
Ghy sult den Spangiaert niet alleen van onse palen
Verdrijven, maer hem selfs uyt syne sterckten halen.
Dat dan elck syne Stad behoorlijck' eere geef,
Ick sal van Amsterdam verhalen daer ick leef.
Die Burgers waren nauw vermaend van huys te scheyden,
Of men sach elck met lust sich tot de reys bereyden,
Met kolders, pluymen en met treffelick gheweer
Op 't loffelijxst voorsien, elck Burger scheen een Heer.
Dus gaven sy hun t' Scheep, om voort na Swol te varen,
Hun Overst onderdaen, als of 't Soldaten waren.
| |
[pagina 77]
| |
En wierden (mits de wind haer 't seylen had belet)
By Hasselt aende kant van Swol aen land gheset.
Van daer sy welgesteld, het vaendel voor haer ooghen,
Zijn met haer vol gheweer te voet na Swol ghetoghen.
Daer sachmen het gewoel van oude en jonghe liên
Verwondert, Burgers so braef toegerust te sien.
De Commandeur van Swol, de Burgemeesters mede,
Verwellekomden haer met alle' eerbiedigheden.
Dus trocken sy voortaen, tot midden op de Mart,
En voort na 't Wijn-huys toe, daer elck ontwapent wart,
En naer een Herbergh sach, om sich te rust te gheven,
Terwijl al d' Officiers by Marten Royer bleven,
Een Hopman vande Stad, een man, so yeder weet
Die wel een Krijchsmans hart heeft in een Burgers kleet.
Die, haer oock heeft onthaelt (betrachtende syn eere
In alle dingen) niet als Burgers; maer als Heeren.
Dus hebbende gesteld op alles goed beleyd,
Besaghen sy de Stadt en haer ghelegentheyd.
Toe-brengende' alle daegh op 't loffelijxt haer tijden,
Met hare Borgerij te oeffenen in 't stryden,
Om wel met haer geweer te leeren om te gaen,
Om wel het stellen en 't herstellen te verstaen.
En wat tot krijghsgebruyck meer mocht van noden wesen,
Om minder inde nood haer vyanden te vresen.
Waerin de Borgerij so toenam dagh op dagh,
Dat elck verwondert was die hare kloeckheyd sagh,
En haer gewilligheyd in alles aen te vaten,
Als Burgers inde schijn, maer inder daet soldaten.
Het welck de Spaensche macht so heeft te rugh gesteld,
Dat hy syn list noch kracht noyt heeft op haer geveld:
Maer in syn sterckten bleef, met syn verwoede gasten,
Versoeckende niet eens ons Steden aen te tasten.
O Gulden Eendracht! die u macht so blijcken laet!
Als 't Land gevaer lijd, is elck Burger een Soldaet.
Prins MAURITS midlertijd met alle syn Krygs-helden,
Geeft tegen al de macht der Spangiaerts sich te velde,
En jaeght hem niet alleen van Bergen op den Zoom,
Ontsettende de Stadt, bevrijdende de Stroom,
Maer teenemael uyt 't veld; terwijl der Burgers scharen
De Steden door haer macht eendrachtelijck bewaren.
So dat die snorcker, die sich selfs had ingebeeld,
| |
[pagina 78]
| |
Ons meester al te zijn, en 't land al had gedeeld,
Met syn geheele macht, drie legers te gelijcke,
Heeft sonder eene voet te winnen, moeten wijcken,
En onsen PRINCE keerd door hulpe vanden Heer,
Verwinner wederom, tot onser aller eer.
Is hier des Spangiaerts macht niet dapper te verwond'ren?
Die endicht met een veest 't geen hy begind met dond'ren,
Ey, siet Ioost Lypsius en Erych Puteaen,
Nu ginder in den hoeck met lange neusen staen, -
Doen nu de vyand van ons bodem was gevloden,
Wierd onse Borgerij weer in haer Stadt ontboden.
Daer op den vollen Dam een yeder blijcken deed,
Hoe treflijck en hoe wel hy had syn tijd besteed:
Want yeder Borger in syn wapens was ervaren
Als of hy voor Soldaet gediend had twintigh jaren.
Waer heen o Spangiaert! dan? Tracht niet na 't Nederland,
Of ghy tracht naer ons lof, en naer u eygen schand.
Ons Eendracht is ons Macht, ons Eendracht syn ons wallen,
Die door geweld noch list van u zijn t' overvallen,
Dies sullen wy voortaen de twist, gelijck een pest
Vermijden, en ons oogh slaen op 't gemeene best.
Want een Tyran kan sich gheen wegh tot voorspoet banen
Als door de tweedracht, en de twist der onderdanen.
En eermen u een wegh sou banen om ons Staet
Te buyghen onder u, of uwen wreeden Raedt,
Of stenen onder 't jock der Spaensche slavernijen,
Sal elck doen wat hy kan, en lyden alle lijen.
Eerst geven als ons goed, jae, so het is van noo,
Verkopen onse bed en slapen op het stroo.
En so het ons daer naer aen Crijghsvolck soud onbreken,
Om ons Voor-ouders dood en ongelijck te wreken,
Sal yeder Batavier, hy zy dan rijck of arm,
Een schild voor syn verderf gaen gaspen om syn arm,
En voor het Vaderland des Vryheyds krans verwerven,
En leven sonder vrees, of in de wille sterven.
Dit is ons vast besluyt, en wacht u voor de daedt,
Als 't land ghevaer lijd, is elck Burger een Soldaet.
i. starter. Gonst baerd Nijd. |