Kopij en druk in de Nederlanden. Atlas bij de geschiedenis van de Nederlandse typografie

(1962)–W.Gs. Hellinga– rechtenstatus

[Zestiende eeuw]

45 Caspar Laet de Borchloen?, Almanach pro anno 1525. (Antwerpen 1524). NK2294-95. Uitsnede.aant.

Leiden, Universiteitsbibliotheek, 1402A13.

Collatie. Plano, aan één zijde bedrukt.

Inhoud. NK2294: Almanack pro anno domini millesimo quingentesimo .xx[v]|.kol.a: Nomina | mensium|. kol.b: Oppositiones | Dies Hore Min. kol.c: Coniunctiones | Dies Hore Min. kol.d: Dies electi pro flebothomia brachiorum et pedum | demptis diebus per .p. signatis, qui proflebothomia | pedum sunt vetiti |. kol.e: Dies electi p[...]|na laxatiua s[...]. r. 29, over alle kolommen: [...] § Ciclus solaris .xxij. § Littera dominicalis A § Indictio .xiij. § Interuallum .ix. hebdomade [...] § [.]|[...] [q]uadragesima .v. martij § Pascha .xvi. aprilis § Rogationes .xxi. maij. § Ascentio domini .xxv. Maij. § Pe [... | ...] domini .iij. decembris | [...] NK2295, fragment verbonden met 2294: [Al]manack pro anno domini millesimo quingentesimo .xxv ❧. kol.a: [?]. kol.b: Oppositiones | Dies Hore Minu. kol.c: Coniunctiones | Dies Hore Minu.|. kol.d: Dies electi pro flebothomia brachiorum et pedum | demptis diebus per .p. signatis, qui pro flebo-|thomia pedum sunt vetiti |. kol.e: Dies electi pro medici-|na laxatiua sumenda |. kol.b, r.28: [...]me x o|. kol.c: xiiij i xiiij |. kol.d: i.ij.iij.viij.ix.x.xij.xiij.xviij.xix.xxi.xxij|. kol.e: i.ij.iij.x.xi.xij.xix.xx[.] |.

Aantekeningen. (1) Hoewel de beide kalendaria een gelijke typografische vorm en een zelfde inhoud hebben, zijn er toch varianten in de spelling. (2) Zie p.117, 135, 137, 146.

Analyse. Druk. Formaatmaken: twee gelijke zetsels per vorm (kops gedrukt). Letter: almanaktekens, fleuron. Ontwerp: rubrieken gedrukt.

Literatuur. M.E. Kronenberg, ‘Aflaatbrieven, in 1497 door Martinus te Antwerpen gedrukt’, in: Het Boek 23, 1935-36, p.337-343, speciaal p.338-339. G.D.J. Schotel, Vaderlandsche volksboeken en volkssprookjes van de vroegste tijden tot het einde der achttiende eeuw etc., Haarlem 1874, 2 dln; verkleinde reproductie in deel I tegenover p.29.

46 Ongevouwen vel van: Ordo divini officii ad verum usum Romanoe curioe pro anno 1531. Henric Peetersen van Middelburch, Antwerpen 1531. NK3641.aant.

Bergen op Zoom, Gemeente-archief, geen signatuur.

Collatie. 8^o: [A]⁸..., 8+... ff.

Aantekeningen. (1) Hier komt de naam van de drukker met woonplaats en datering voor op de titelpagina. De zeer nauwkeurige datering tot op de dag van de incunabeldrukken komt hier echter niet meer voor. (2) De techniek van het roodzwart-drukken wordt gedemonstreerd door het dubbel afdrukken van de uitgang sis in het impressum; het rood moet eerst gedrukt zijn, met afdekken van het overige deel van het zetsel. Daarna werd de letter voor het rood weggenomen en het zetsel zwart geïnkt en afgedrukt. (3) De makulatuur is afkomstig uit een boekband, vandaar de bindgaatjes rechts in de rand. (4) Zie p.110, 111, 117, 137, 141, 146, 153.

Analyse. Druk: proefdruk, roodzwart-druk. Formaatmaken: ongevouwen vel. Illustratie: houtsnede. Letter: fleuron, romein. Makulatuur. Ontwerp: rubrieken gedrukt, titelpagina. Proefdruk.

47 Pagina in drukproef van: (Biblia). (Peter Claesz van Balen, Leiden) c.1540. NK2453.aant.

Leiden, Universiteitsbibliotheek, 1402E5:15.

Collatie. 8^o: 4+... pp. Fragment, bestaande uit één pagina, met aan de bovenkant eraan vastzittend drie regels van een andere pagina.

Inhoud. Plaats voor vier notenbalken: In eternum et in seculum seculi. | (B)Eatus vir qui timet dominum in | mandatis eius volet... r.21: Gloria | patri et filio et spiritui sancto. Sicut. Andere pagina, waarvan drie regels zijn overgebleven: (N)Isi quia dominus erat in nobis dicat | nunc israel; nisi quia... | ... homines in nos: |.

Aantekeningen. (1) Voor een ander deel uit deze drukproef zie 48. (2) Deze drukproef is in twee fragmenten overgeleverd, die elk één pagina en drie regels groot zijn en waarvan de achterzijde onbedrukt is; de drie regels zijn op de afbeeldingen 47 en 48 niet gereproduceerd. (3) Op 47 is de correctie rechts van de tekst in margine aangebracht, op 48 links. (4) De muziek moet worden ingetekend. (5) Zie p.120, 137, 145, 151.

Analyse. Druk: drukproef. Drukproef: correctie, smet door formaatgoed. Letter: lombarde gedrukt. Zetten: zetten van een lijn.

Literatuur. P.A. Tiele, ‘Aanteekeningen van een Leidsch boekverkooper 1514-23’, in: Bibliographische Adversaria 4, 1878-82, p.65-78. M.E. Kronenberg, ‘Het zoogenaamde winkelkasboek van Jan Seversz.’, in: Het Boek 14, 1925, p.334-338, speciaal p.337.

48 Pagina in drukproef van: (Biblia). (Peter Claesz van Balen, Leiden) c.1540. NK2453.aant.

Leiden, Universiteitsbibliotheek, 1402E5:14.

Inhoud. Qui percussit reges magnos: quoniam. | Et occidit reges fortes: quoniam ... r.13: (S)Vper flumina babylonis illic sedi-|mus ... r.24: tui | hierusalem in principio leticie. Memor esto |. Andere pagina waarvan alleen drie regels overgebleven zijn: (I)N conuertendo dominus captiuitatem | sion: facti sumus sicut consolati ... | ... gaudio os nostrum: et lingua |.

Aantekeningen. (1) Voor een ander deel van deze drukproef zie 47. (2) Zie 47, aant.2 en 3. (3) De lettervoorraad blijkt niet toereikend. Voorlopig worden in de regels 1, 6, 9, 17 en 20 de plaatsen van Q-kapitalen (lombarden) met spaties opgevuld; eveneens met spaties opgevuld zijn de plaatsen voor s-onderkast vanaf r.16 (r.17, tweemaal; r.18; r.19, tweemaal; r.20; r.21;

r.23, tweemaal) en de plaatsen voor de colon vanaf r.9 (r.10, 14, 15, 18, 19, 25). De spaties zijn waarschijnlijk de onderkanten van omgekeerde letters. (4) Zie p.137, 145, 151.

Analyse. Druk: drukproef. Drukproef: correctie, smet door formaatgoed. Letter. Ontwerp: lombarde gedrukt. Zetten: tekort aan letter.

Literatuur. Zie 47.

49 Proefdruk van: Abecedarium. Pieter de Clerck, Brugge 1568. Uitsnede.aant.

Brugge, Stadsarchief.

Collatie. 16^o: twee boekjes in octavo, geen binderssignatuur, elk 8 pagina's.

Aantekeningen. (1) Inhoud: Paternoster, Avemaria (in oude vorm), Maria mater gratioe, Symbolum des geloofs, Magnificat, Nunc dimittis (lofzang van Simeon), Ave salus mundi, Corpus et sanguis Domini, Responsorie uit de completen In manus tuas Domine, Psalm 15 vs 5 Dominus pars hereditatis meae, Het gebed voor het eten Benedicite, Het gebed na het eten De tali convivio. (2) Laatste proefdruk van een roodzwart-druk op perkament om o.a. het houden van de inkt te controleren; om economische redenen werd hiervoor een diploma uit een handschrift genomen, waarvan de tekst eerst zoveel mogelijk was verwijderd. De latijnse handschrifttekst staat op twee kolommen, met piqûres langs de binnenmarge van het diploma in twee rijen. Er is gerubriceerd. De tekst kon niet worden gedetermineerd, hij handelt over een theologisch onderwerp. (3) Rood en zwart sluiten niet geheel. (4) Zie p.110, 117, 135, 141, 146, 153, 154.

Analyse. Druk: proefdruk op perkament, roodzwart-druk. Formaatmaken: vel ongevouwen, eenheden, twee per vorm (naast elkaar). Handschrift: codex, piqûres. Letter. Ontwerp: colofon, initiaal, lombarden gedrukt, rubrieken gedrukt. Makulatuur.

Literatuur, A. Schouteet, ‘Documenten betreffende de Brugse drukkers uit de zestiende eeuw; V, Pieter de Clerck’, in: Handelingen van het genootschap Société d'Émulation te Brugge 86, 1949, p.151-214. Voor de beschrijving van dit stuk: p.167, nr 4 (door een fout in de datering is het stuk verkeerd op de lijst geplaatst: 1565 moet zijn 1568).

50 Bestelling van letter door C. Plantijn bij Guillaume le Bé in Parijs. Uitsnede.aant.

Parÿs, Bibliothèque Nationale, 82215, Ms.Rés.X, 1665, f.16v.

Aantekeningen. (1) Plantijn heeft een fragment uit de Pentateuch van Bechai (Bachja) Ben Asher gebruikt om Le Bé de soort letter in verschillende breedten te tonen, die hij wenste te bezitten. Deze Pentateuch verscheen bij D. Bomberg in Venetië in 1546. Het door Plantijn gebruikte fragment is uit p.35 en bevat een commentaar op Genesis 25:29-34 (mededeling conservator Bibliotheca Rosenthaliana, UB, Amsterdam, de heer L. Fuks). (2) Plantijn schrijft: ‘Ceci est la sorte de lectre dont ie voudrois avoir les poinsons tant de lectres de differentes largeurs comme ב א etc. que de toutes les sortes de points et accents accordants sur ladicte lectre etc.’ In de hand van Le Bé volgt de notitie: ‘Cest un memoyre que le Sr Plantain mescrivit pour avoir et luy tailler ceste lettre que neuz lors loisir de faire.’ (3) Zie p.23, 119, 143.

Literatuur. H. Omont, ‘Spécimens de caractères Hébreux gravés à Venise et à Paris par Guillaume le Bé (1567-1574)’, in: Mémoires de la Société de l'histoire de Paris et de l'Île-de-France, tome 14, 1887, p.7-8, no V.H.G. Carter, ‘A message from Plantin to Guillaume le Bé’, in: De Gulden Passer 36, 1958, p.59-62. H.G. Carter, ‘Plantin's types and their makers’, in: Gedenkboek der Plantin-dagen 1555-1955, Antwerpen 1956, p.247-269, speciaal p.263. M. Steinschneider, Catalogus librorum Hebraicorum in Bibliotheca Bodleiana, Berolini 1852-60, kol.777 vlgg., speciaal kol.779, nr 7.

51 Kalendarium; Euangelia; Psalmi poenitentioe 7; Psalmus qui habitat; Orationes varioe. Christoffel Plantijn, Antwerpen 1570. Uitsnede.aant.

Antwerpen, Museum Plantin-Moretus, Arch.1230, f.462-463.

Collatie. 128^o: A-Q⁸, 256 pp. 64 pp. in één vorm.

Aantekeningen. (1) De stippellijnen op het schema geven de uitsnede van de afbeelding aan.

illustratie

f. 463v f.462r

(2) Deze bundel uit 1572: Theatri floscvlorvm bevat uitsluitend ongevouwen vellen. (3) Zie p.23, 27, 39, 94, 110, 111, 112, 119, 135, 146.

Analyse. Druk: binderssignatuur, roodzwart-druk. Formaatmaken: ongevouwen vel. Letter: gothisch, romein. Ontwerp: titelpagina.

52 Drukproef voor pagina 6 van: Missale Romanum. Christoffel Plantijn, Antwerpen 1572. Uitsnede.aant.

Antwerpen, Museum Plantin-Moretus, Arch.122, p.562.

Aantekeningen. (1) Voor de voltooide druk zie 53. (2) Voor een druk in twee kleuren, waarvan deze afbeelding een proef in een vroeg stadium toont, zette men eerst de gehele pagina en trok hiervan een eerste, vuile, proef in zwart, die men corrigeerde. Vervolgens werden na correctie van het zetsel de delen die rood gedrukt dienden te worden, omhooggebracht, de vorm werd dan gewassen, rood geïnkt en afgedrukt. Na het afdrukken van het gewenste aantal vellen werd de gehoogde letter verwijderd en vervangen door spaties, waarna men kon beginnen met het afdrukken van het zwart. Het was nog niet nodig in een eerste vuile proef, die immers voor correctie en het klaarmaken van het rood toch moest worden losgekooid, direct de houten sierletter te plaatsen die straks gebruikt moest worden. De zetter heeft hier dan ook voorlopig een willekeurige initiaal genomen, die later vervangen werd. (3) In deze vuile proef is alles wat later rood diende te worden, onderstreept, met uitzondering van kol.1, r.5-6, waar de woorden: de com-|muni Doctorum niet zijn onderstreept, terwijl ze in de definitieve druk toch in rood staan. Deze afwijking en nog andere varianten tussen kopij en druk, die buiten de afgebeelde correctie omgaan, wijzen erop, dat na deze proef nog minstens één proef moet zijn getrokken. (4) Op de afbeelding worden, deels buiten de reproductie vallend, de volgende correcties gevonden:

kol.	r.	Proef	Correctie	Druk
a	6	fol.	pag. onderstreept	pag. rood
a	6	3	7	26
a	7	Offert[-a]rium	0	Offertorium
a	13	maiest[-â]	á	maiestá
a	14	intercessi[-ó]nem	ô	intercessiônem
a	15	confess[-ó]ris	ô	confessôris
b	3	t[-n]i	u	tui
b	4	Dómine in		Dómine, in
b	9	fáci[-c]m	e	fáciem
b	15	D[-á]-	a	Da-

(5) Zie p.23, 112, 117, 145, 151, 153.

Analyse. Druk: drukproef. Drukproef: correctie, onderstreping voor rood, roodzwart-proef, register slecht, smet van kooiraam. Letter: cursief, romein, swashletter. Ontwerp: initiaal, twee kolommen, randnoten. Zetten.

53 Pagina 6 van: Missale Romanum. Christoffel Plantijn, Antwerpen 1572. Uitsnede.aant.

Antwerpen, Museum Plantin-Moretus, R.44.5.

Collatie. 2^o: *-5*⁶, A-Z⁶, 2a⁶, 2A-G⁶ 2H⁸, ²a-i⁶, ²2A-H⁶ 2I⁴, 342 ff., pp.: [60] [1]2-257[2]278-288, i-c, 1-132, 1-99[5]. Pagina 2a niet gesigneerd. ¹2A=Aa etc.; ²2A=AA etc. Pagina 29 is gepagineerd 28, p.130 is gepagineerd 230, p.140 is gepagineerd 149, p.163 is gepagineerd 363, p.xcix is gepagineerd cxix, p.c is gepagineerd cc.

Inhoud. *1r: titel. *1v: blanco. *2r: pivs episcopvs | servvs servorvm dei, | ad perpetvam rei | memoriam. *3v: pivs pp. v. | dilecto filio christoph. | plantino, in civitate antvver-|piensi librorvm impressori; svmma privilegii (7 oct. 1570). *4r: rvbricae generales missalis; e.a. 4*3v: eind. 4*4r: elvcidatio calendarii. A1r: proprivm | missarvm | de tempore. Z6r: eind. Z6v: houtsnede. 2a1r: Sacerdos extendens et ivngens | manus, eleuans ad caelum oculos & statim | demittens, inclinatus ante Altare dicit (Canon Missoe). 2A1r: dominica resvrre-|ctionis Domini. a1r: Proprivm | missarum | de sanctis. ²2A1r: commvne | sanctorvm. | in vigilia vnivs | apostoli. ²2I2r: finis. ²2I2v: Series chartarum. ²2I3r: colofon. ²2I3v en ²2I4: blanco. In het exemplaar MPM, R.44.5 ontbreken. ¹2C1, ²2H5, en katernen 2b en 2c.

Aantekeningen. (1) Voor de drukproef zie 52. (2) Zie de aantekeningen bij nr 52. (3) Zie p.23, 112, 117, 119, 153.

Analyse. Druk: register slecht, roodzwart-druk. Letter: cursief, romein, swashletter. Ontwerp: twee kolommen, initiaal in twee kleuren, randnoten.

54 Proefdruk van: Inhoudt vande priuilegie. (Christoffel Plantijn, Antwerpen) 1578.aant.

Antwerpen, Museum Plantin-Moretus, Folia Varia II, 13.

Aantekeningen. (1) Deze makulatuur heeft waarschijnlijk als voering van een pers gediend; zie 97. (2) Van de hier gebruikte civilité-drukletter geven kopij van P.C. Hooft (74 en 93) en Huygens (88, 91, 107) voorbeelden van de geschreven vorm. (3) Zie p.24, 26, 118, 119, 141, 143.

Analyse. Druk: proefdruk. Drukkersmateriaal: voering. Letter: civilité, romein. Makulatuur. Ontwerp. Proefdruk: smet van formaatgoed.

55 Kopij voor pagina's 63-65 van: Moschus Syracusius, Idyllia. Christoffel Plantijn, Antwerpen 1584.aant.

Leiden, Universiteitsbibliotheek, Cod. Vulc.8, f.52.

Aantekeningen. (1) Voor de druk zie 56. (2) Op de afbeelding staan drie formaatsignaturen, waarvan twee gedeeltelijk afgesneden, namelijk d15 (alleen het getal 15 is zichtbaar in de linkerbovenhoek), d16 (een deel van het getal 16 is links midden zichtbaar) en rechts e1a (e prima in de druk). Het bovenste stuk kopij tussen de formaatsignaturen d15 en d16 staat afgedrukt op pagina 63 van de definitieve druk (niet afgebeeld); de doorslag hiervan is zichtbaar op 56. Pagina 64 (d16) heeft de Griekse tekst; pagina 65 (e prima) de Latijnse. Het hoge peil van de drukkerij van Plantijn blijkt duidelijk uit deze kopij. Niet alleen wordt hier kennis ook

van Grieks vereist, maar bovendien vraagt de gecompliceerde kopij een goed inzicht in de verdeling over telkens twee pagina's. (3) Zie p.94, 96, 104.

Analyse. Handschrift: correcties in handschrift, kopij. Kopij: formaatsignaturen, Griekse kopij.

56 Pagina's 64 en 65 van: Moschus Syracusius, Idyllia. Christoffel Plantijn, Antwerpen 1584.aant.

Leiden, Universiteitsbibliotheek, 755G1.

Collatie. 8^o: a-f⁸, 48 ff., pp.: [1]2-95[1].

Inhoud. a1r: titel. a1v: dedicatie: bon. vvlcanivs | ivsto lipsio. a2v: Griekse tekst. a3r: Latijnse tekst. Door het hele boekje heen blijft steeds een pagina met Griekse tekst tegenover een met Latijnse tekst staan. f1r: Franconis dvicqvii Leydensis, Epigramma Paronomasticon, in gratiam doctissimi bonavent. vvlcanii, lusum. f1v: notae bonaventurae vvlcanii in moschi et bionis idyllia. f8r: finis. f8v: blanco.

Aantekeningen. (1) Voor de kopij zie 55. (2) Zie de aantekeningen bij 55. (3) Zie p.23, 94, 112, 119, 120.

Analyse. Druk: binderssignatuur, custode, doorslag. Letter: Grieks, romein, swashletter. Ontwerp: paginering.

57 Kopij voor folium G2 recto van: Cornelius Aurelius, Batavia. Franciscus Raphelengius, Leiden 1586.aant.

Leiden, Universiteitsbibliotheek, Cod. Vulc.99B, f.7 recto.

Translitteratie. In de boven- en benedenmarge is de titel toegevoegd. Het verbindende verwijzingsteken is beneden herhaald, maar op de uitsnede niet afgebeeld. Tekst: bovenaan: cornelii avrelii | Diadema Imperatorium (verwijzingsteken). Onderaan: (herhaald verwijzingsteken) siue de Coronatione Maximiliani Imperatoris | deque boni Imperatoris officio. Bovenaan de kopij zijn zes regels doorgehaald, de tekst van de kopij begint op regel 7: Oratio per eundem cornelium Aurelium composita in persona | summi pontificis. quando imperatorem coronat | Quandoquidem imperatoriam maiestatem|non legibus solum. verum etiam. [-et] armis | ornatam esse oportet. vt illis ciues in pace | [-con]foueat. et hijs in hostes fortiter. vindicet. | nostre semper fuit consuetudinis serenissime | fili. vt qui ea per nos decorari cupiat. eum <paterno> | <affectu> [-per dualiter] tum admittamus et obseruemus et veneremur; quid nos eum per | ceteris virtute animi. et corporis robore atque opibus | perstare videmus. Credimus eum et iam olim | exploratissimum habemus nihil posse inueniri | nostris rebus magis conducibile quam eum | imperatorem. in quem cummulatissime ea | congesta sint omnia; que veteres legimus | irrefragabiliter obseruasse, Rogas que? | Audi fili et inclina aurem tuam nobis. De marginale notities zijn niet gedrukt.

Aantekeningen. (1) Voor de druk zie 58. (2) Hoewel het handschrift toen zeker vijftig jaar oud was en bovendien autograaf van een befaamd man, werd het zonder meer door aantekeningen voor de druk gereedgemaakt en met rood krijt gepagineerd. De formaatsignaturen werden weliswaar voorzichtig, maar daarom niet minder duidelijk aangebracht (niet afgebeeld). (3) In de druk is een eigen interpunctie doorgevoerd. (4) Zie p.94, 104, 131.

Analyse. Handschrift: codex, correcties in codex, kopij. Kopij: correcties in de kopij, klaargemaakte kopij, verwijzingsteken. Ontwerp: lombarde getekend, rubricering.

58 Folium G2 recto van: Cornelius Aurelius, Batavia. Franciscus Raphelengius, Leiden 1586.aant.

Leiden, Universiteitsbibliotheek, 690E27.2.

Collatie. 8^o: *⁸, A-H⁸ I⁴, 76ff., pp.: [16]1-135[1].

Inhoud. *1r: titel. *1v: inhoud. *2r: opdracht: Ampliss. Prudentissimisq. praetori, consvlibvs, senatviqve Ciuitatis Leydensis, Bon. Vvlcanivs s.d. *6r: de corn. avrelio etvariis eivs scriptis. A1r: tekst. I4r: finis. I4v: blanco.

Aantekeningen. (1) Voor de kopij zie 57. (2) Zie 57, aant.3. (3) De staart van de Q is afgebroken. (4) Zie p.24, 94, 112, 117, 119.

Analyse. Druk: binderssignatuur, custode, doorslag. Letter: letter gebroken. Ontwerp: hoofdstuktitel.

59 Kopij voor pagina's 192 en 193 van: Ovidius, Metamorphoses. Plantijn, Antwerpen 1591.aant.

Antwerpen, Museum Plantin-Moretus, M.257.

Aantekeningen. (1) Voor de druk zie 60. (2) De koperplaat is in proef afgedrukt, de wijziging van het nummer in de linkerbenedenhoek is links in de marge aangegeven. (3) In het boekje dat uit deze kopij gezet is, is de volgorde van tekst en illustratie omgedraaid. Daarom is de volgorde van de signaturen in de kopij: N prima, M16. (4) Tot de druk bestaat de volgende verhouding. (a) Ontwerp. Het door de kopij aangegeven ontwerp wordt door de druk niet steeds gevolgd. De paginering rechts boven aan de pagina in de druk, 60, verbreekt de in de kopij gegeven symmetrie van de sprekende hoofdregel. Verder springt het woord Minos in de kopij uit, maar bij de druk staat het inspringend. Bovendien is dit woord in de druk op de eerste letter na, die in kapitaal cursief staat, in de druk in kapitaal romein, iets wat in de kopij niet is aangegeven. (b) Op de afbeelding komen de volgende varianten voor tussen de teksten van kopij en druk:

Kopij	Druk
Atheniensibus	Atheniensibus
stipendium	stipendium
nonnulli	nonnuli
quotannis	quotannis
Labyrinthum	Labyrinthum
exstructum	exstructum
Cretam	Cretam
mitterentur	mitterentur
stipendio	stipendio

In de aanvang worden alle afkortingen die in de kopij voorkomen in de druk opgelost. In het midden van de tekst behoudt de zetter de bestaande afkortingen: eiusdem blijft eiusdem, Cretam blijft Cretam, insulam blijft insulam. Tenslotte voegt hij zelfs nog een nieuwe afkorting toe: stipendio wordt stipendio. (5) In de druk is in r.7 na Theseus de komma weggelaten. (6) Zie p.23, 94, 104, 111.

Analyse. Druk: proefdruk. Handschrift: kopij. Illustratie: gravure, proefdruk van een gravure. Kopij: formaatsignatuur. Ontwerp: geschreven ontwerp.

60 Pagina's 192 en 193 van: Ovidius, Metamorphoses. Plantijn, Antwerpen 1591.aant.

Antwerpen, Museum Plantin-Moretus, R.5.34.

Collatie. Oblong 8^o: A-Z⁸, a⁸, 192 ff., pp.: [1] 2-361 [23]. Pagina 68 is gepagineerd 86, p.128 heeft een ondersteboven staande paginering, p.212 is gepagineerd 112, de blanco pagina op het verso van de titelpagina is gepagineerd 2.

Inhoud. A1r: titel. A1v: blanco. A2r: opdracht: optimae indolis adolescenti, | lvdovico perez de baron, | d.martini perez de baron f.ioann.moretvs antwerp. | haec METAMOΦΩΣΕΩN ovidii | ΠAPAΔEIΓMATA,, |in gratiam nobiliss. virorvm | d.lvd.perez avi, et martini | perez de baron patris, | optime de se meritorvm | memoriam, inscribebat. | kal.ian. anno m.d.xci. A2v: gravure. A3r: ad lectorem. Corn.Kil.Dussl. A3v: tekst. Z5r: einde. Z5v: drukkersmerk. Z6r: index. a5r: finis. a5v: approbatio. a6r: toestemming om te drukken, 26 jan. 1591. a6v: toestemming om de platen drukken, 26 jan. 1591. a7r: svmma privilegii (15 november 1590). a7v en a8: blanco.

Aantekeningen. (1) Voor de kopij zie 59. (2) Zie 59, aant.4. (3) De tekst op de even pagina's werd eerst gedrukt; daarna werden op de platenpers de illustraties gedrukt. De blanco pagina A1v is daarom, in afwijking van de gewoonte, gepagineerd, dus met het cijfer 2, en wel om te voorkomen dat de plaatdrukker hier een fout maakte. (4) De in 59 aangegeven verandering in de nummering van de plaat is doorgevoerd. (5) Zie p.23, 27, 28, 112, 119.

Analyse. Druk: binderssignatuur, doorslag. Illustratie: gravure. Letter: cursief, swashletter. Ontwerp: paginering, sprekende hoofdregel.

Literatuur. M.D. Henkel, ‘Illustrierte Ausgaben von Ovids Metamorphosen im fünfzehnten, sechzehnten und siebzehnten Jahrhundert’, in: Vorträge der Bibliothek Warburg 6, 1926-27, p. 58-144, speciaal p.112; en: M.D. Henkel, ‘Nederlandsche Ovidius-illustraties van de vijftiende tot de achttiende eeuw’, in: Oud-Holland 39, 1921, p.149-187, speciaal p.164.

Vorige Volgende