Messen

[p. 124]

15

Beate deed glimlachend open.

Nadat ik had afgerekend met het verbaasde meisje in het pension, waren we in Jiri's auto naar het Allgemeine Krankenhaus gereden. Hij had van de Messen tijdelijk een oude, rammelende Skoda ter beschikking gekregen. Bijna alle bendeleden hadden een eigen auto, maar ze bezaten ook nog drie gemeenschappelijke auto's, waarin ze hun acties ondernamen. Die acties, vertelde Jiri onderweg, waren tot nog toe vrij onschuldig geweest. Af en toe provoceerden ze vechtpartijen in cafés waar veel communistische of socialistische stamgasten kwamen en ze besmeurden regelmatig het monument van het Rode Leger op de Karlsplatz. Verder bestonden hun bezigheden voornamelijk uit veel wijn drinken in de Apostelkeller en lanterfanten op de zakcentjes van hun pa's. Maar ze willen actiever worden en voor de komende maanden hadden ze een actie gepland, waarin ze hakenkruisen op de huizen van bekende joden zouden gaan schilderen.

Vanaf het Allgemeine Krankenhaus was Jiri achter mij aan gereden en hij stond nu achter Beate's huis op mij te wachten. Ik had een kwartier om alles te regelen.

In haar kamer hing een schemerige duisternis. Op de achtergrond dweepte een klarinettist zachtjes met Mozart. Op tafel stonden wierookstaafjes in een vaasje te smeulen.

‘Whisky?’ vroeg ze terwijl ze een fles ophief. Ze droeg een lange witte broek en een Amerikaans herenoverhemd, waarvan de bovenste vier knopen open waren. Toen ze zich voorover boog om een glas in te schenken, begon er in mijn maag iets te kriebelen. Ze gaf mij het glas, schonk er voor zich zelf een in en kwam voor mij staan. ‘Proost Sid. Mysterieman.’

‘Proost. Mysterieman? Hoezo?’

‘Zo maar. Ik hoopte dat je zou komen vanavond, maar ik heb je tot nu toe niet gemist. Ik ben aan het werk.’ Ze wees op een boek dat opengeslagen op de bank lag.

‘Wat dan?’ vroeg ik en nam een slok Johnny Walker.

‘Ik moet morgen een scène spelen die ik nauwelijks heb voorbereid. De Lady.’

‘O ja?’

‘Lady Milford uit Kabale und Liebe van Schiller. Dat zegt je natuurlijk niks.’

[p. 125]

‘Niet veel.’

‘Het wordt op het ogenblik in het Burgtheater gespeeld. Zullen we er een keer naar toe gaan? Helene Holgau speelt de Lady.’ Helene Holgau was de actrice die ik 's middags in Sacher had gezien.

‘Geen gek idee,’ zei ik.

Ze liet zich in een diepe stoel vallen. ‘Als je hier nou toch bent, zou ik ook maar gaan zitten,’ zei ze.

‘Ik moet zo weer weg.’

Ze draaide zich om en keek even naar mijn koffer, die ik bij de deur had neergezet. ‘Ik dacht dat je hier misschien wilde overnachten. Senta is er vandaag niet. Ze is naar een concert in Baden en daar blijft ze bij kennissen logeren.’ Senta was het vriendinnetje.

‘Ik zou inderdaad graag komen logeren, maar ik moet eerst nog even iets regelen.’

‘Wat dan?’

‘Zaken.’

‘Wat doe je eigenlijk, Sid?’ Ze legde haar benen over de leuning van de stoel en rekte zich uit.

‘Ik ben schrijver. Heb ik je dat nooit verteld?’

‘Misschien wel. Wat schrijf je dan?’

‘Op het ogenblik werk ik aan een boek over Wenen,’ loog ik en ik nam mij gelijktijdig voor om dat in de toekomst te doen.

‘En daarom wilde ik je iets vragen, Beate.’

‘Ga je gang.’ Haar hoofd steunde op de andere leuning van de diepe stoel waarin ze lag opgevouwen. Haar overhemd bolde op en ik zag een stuk schouder. Haar huid was glad en strak en in de overgang van arm en schouder rimpelden spieren. Niet kijken...

‘Waar woont die Amerikaanse correspondent die hier gisteravond was?’

‘Fatty? Wat wil je van hem?’

‘Iets vragen.’

‘Hij weet anders niets van Wenen af. Hij is hier voor het eerst. Senta heeft hem vorig jaar op Capri ontmoet. Hij is smoorverliefd op haar, maar dat is natuurlijk zinloos.’ Ze lachte.

‘Ik wil hem toch even spreken.’

‘Waarover dan?’

‘Iets politieks waar we het op jullie feestje over hebben gehad.’

Ze haalde haar schouders op. ‘Hij heet Rip Ormby. Rip, zo noemt hij zich tenminste. Senta noemt hem Fatty. Hij vliegt morgenochtend naar Japan. Ik weet niet of je hem nog te pakken kunt krijgen. Hij

[p. 126]

woont in Hotel Imperial op de Ring.’

Ik stond op. ‘Vind je het goed dat ik nu meteen even naar hem toe ga?’

Ze trok een wenkbrauw op en maakte een spottend geluid.

‘Goed? Moet je dat nog vragen? Ik had gehoopt dat je me mijn rol zou overhoren.’

‘Dat doe ik als ik terug ben.’

Ze stond op en kwam langzaam op mij af. ‘De rol die ik dan speel, hoef ik niet meer uit mijn hoofd te leren, liefje,’ zei ze.

Het zweet stond in mijn handen. Ze zeggen dat de wereld, sinds de pil is uitgevonden, ook voor mannen veel veiliger is geworden, maar ik vraag het me af. Toen ze voor me stond, gaf ze me een zachte stomp tussen mijn ribben, ging op haar tenen staan en begon me te zoenen. Ze had een mond als een bloem. Na een minuut, toen we even naar lucht moesten happen, fluisterde ze: ‘Als je vannacht erg laat bent, moet je niet bellen, want dan wordt mijn bovenbuurvrouw wakker. Klop maar op mijn raam.’

‘Ik dacht dat je nooit last van je buurvrouw had,’ zei ik.

‘Heb ik ook niet. Maar ze is vijfentwintig en beeldschoon. Ik doe je liever zelf open.’

Toen ik weer instapte, zei Jiri: ‘Wat ruik je lekker. Waar naar toe?’ ‘Hotel Imperial op de Ring. Weet je waar dat is?’

‘Zeker wel.’ Hij startte en drukte het gas tot op de plank in. Terwijl de oude binnenstad en de arbeiderswijken nog vol lagen met een bruine, soppige prut, waren de straten in de deftige villabuurt al weer schoon gekrabt. We konden snel rijden.

‘Ben jij eigenlijk communist?’ vroeg ik na een paar minuten. Hij keek mij even van terzijde aan. ‘Jij?’ vroeg hij snel.

‘Nee.’

‘Wat dan?’

Ik dacht even na. ‘Ik denk dat ik mij zelf een romanticus zou kunnen noemen.’

Hij floot zachtjes door zijn tanden. ‘Niet gek. Zo zou ik me zelf ook wel kunnen betitelen. In welke romantiek geloof jij dan, Stefan?’

‘Je kunt beter vragen waar ik niet in geloof.’

‘En dat is?’

‘Overproduktie. Welstand en collectieve luxe. In maatschappelijk succes en het snobisme dat daaruit ontstaat. Er is een tijd geweest dat ik voor al deze dingen leefde. Niet eens zolang geleden. Nu niet meer.’

[p. 127]

‘Ah,’ zei hij, ‘terug naar de natuur. Rousseau.’

‘Helemaal niet. Ik weet ook wel dat dat niet kan. Onze maatschappij is niet meer te veranderen. Daarom leef ik zoals ik nu leef.’

‘En hoe is dat?’

‘Geen verantwoording meer. Geen bezit. Ongebonden. Buiten de wet als het moet. Alleen. Waaruit bestaat jouw romantiek?’

Hij zweeg een tijdje. We naderden het centrum en hij moest langzamer rijden, omdat de straten gladder werden en het verkeer drukker was.

Na een paar minuten zei hij: ‘Ik zou in een wereld willen leven waarin iedereen gelijke kansen heeft. Waarin bezit niet meer van belang is en waar vrede heerst, omdat er geen economische machtsverhoudingen meer bestaan.’

‘Dus toch Marx.’

‘Natuurlijk. Maar ik weet dat die wereld onbereikbaar is. De mens is een hebber, zoals jij ook al constateerde. Maar het idee is goed en het is mijn overtuiging dat de mensen die zo'n simpel gaaf idee bestrijden, zelf bestreden moeten worden. Daarom werk ik in de STB. Daarom ben ik een romanticus. Ik vecht voor de toekomst van een ideaal waarvan ik zelf weet, dat het nooit gerealiseerd kan worden.’ Hij zweeg weer. Na een paar minuten stopten we voor het hotel Imperial.

We veroorzaakten weer de nodige opschudding in de grote hal van het hotel, waar oude heren in leren clubfauteuils met kranten zaten te ritselen. Obers en ander geüniformeerd personeel zweefden als engelen over het vuistdikke tapijt heen en weer. In een hoek zaten vijf in oudroze en goudbrokaat gehulde Amerikaanse weduwtjes, die gelijktijdig hun lorgnetten opzetten toen Jiri uit de draaideur tuimelde. We vormden dan ook een merkwaardig duo: Jiri, nauwelijks anderhalve meter groot, met een horrelvoet en een bochel, in zijn sombere zwarte pak en ik, bijna twee meter lang, broodmager, in een verschoten jeans, oude trui, gescheurd jasje met een mop haar op mijn hoofd die op een witte ragebol leek.

Het hotel Imperial was het duurste hotel van de stad, maar minder deftig dan Sacher. Het werd vooral gefrequenteerd door zakenlieden met expense-accounts en snuiters van de atoomtoestand, voor wie geld helemaal geen punt was.

Een bleke vent achter de balie wierp ons de venijnigste glimlach toe die ik ooit had gezien. Hij schuifelde langzaam naar ons toe en zei,

[p. 128]

toen hij nog meters van ons verwijderd was:

‘U wenst?’

‘We zouden graag mr. Ormby willen spreken,’ zei ik en ik fixeerde mijn blik op een punt dat ongeveer twintig centimeter boven zijn kalende hoofd lag.

Hij naderde weer een paar decimeter en zei: ‘Wie?’

‘Ormby,’ herhaalde ik en ik voelde hoe mijn handen zich onwillekeurig tot vuisten balden.

‘Kom hier, man, dan kun je ons beter verstaan,’ zei Jiri. Zij hoge stem snerpte door de stille hal.

De vent liep naar ons toe, boog zich voorover tot zijn gezicht op dezelfde hoogte als Jiri's hoofd was. ‘Wie?’ vroeg hij zacht. Zijn ogen waren zwart van woede.

‘Ormby,’ herhaalde ik.

Zonder zich op te richten keek hij mij aan. ‘Tut mir leid, hij slaapt. Hij heeft net opgebeld dat hij niet meer gestoord wil worden.’

‘Maak hem wakker,’ zei Jiri.

‘Ga onmiddellijk weg of ik laat jullie verwijderen,’ zei de man. Zijn mond werd zo dun als een scheermesje. Plotseling verstrakte hij en zijn ogen werden iets groter. Zijn blik bleef strak op Jiri gericht. Deze was een stap achteruitgegaan en had zijn handen in zijn zakken gestoken. Hierdoor was de schouderholster naar voren geschoven en de greep van zijn pistool stak glinsterend naar buiten.

‘Bel hem op en zeg dat Herr Stefan hem namens Senta wil spreken,’ zei ik en ik probeerde mijn stem een zachtaardige klank te geven. Hij tastte zwijgend naar een telefoon naast zich, draaide een nummer, mompelde iets onverstaanbaars en stak mij de hoorn toe.

‘Wie is daar, godverdomme?’ zei een stem.

‘Stefan, Sid Stefan.’

‘Ik ken u niet. Ik slaap al.’

‘U heeft mij gisteren op de party bij Senta ontmoet.’

‘Ik wil niets meer met Senta te maken hebben. Ik slaap al. Wat wilt u? Ik vertrek morgenochtend naar Japan.’

‘Ik ben die lange Hollander met wie u gisteravond een uur lang over rassenintegratie hebt gesproken.’

Hij was even stil. ‘O, die schrijver,’ zei hij toen. ‘Wat wilt u?’

‘Ik heb hier een officier van de Tsjechische Staatsveiligheidsdienst naast me staan. Hij wil u iets vertellen.’

‘Jezus Christus, Jezus Christus, kamer 582, onmiddellijk.’

‘We komen eraan.’ Ik gaf de hoorn terug aan de bleke man, vond een

[p. 129]

losse shilling in mijn zak en legde het muntstuk voor hem neer terwijl ik hem vriendelijk toeknikte.

‘Zouden ze nou heus denken dat ik echt ging schieten?’ vroeg Jiri toen we naar de lift liepen.

‘Ik denk dat ze bang zijn voor hun kristallen kronen,’ zei ik.

Ormby was nog dikker dan ik hem in herinnering had, maar die herinnering was dan ook met alcohol verdund. Hij woog minstens honderd kilo en had billen als hammen en vingers als worsten. Maar in zijn opgezwollen, door onderkinnen en vetplooien omrande hoofd zwommen twee snelle scherpe oogjes en je kon zien dat de hersens waarmee die oogjes in verbinding stonden, even snel, scherp en meedogenloos waren.

Hij stond voor de deur van zijn kamer te wachten.

‘Waar is die rooie spion van je?’ vroeg hij nadat hij mijn hand had fijngeknepen en ons de kamer binnen had geduwd.

Ik wees op Jiri. Ormby keek eerst verbaasd, toen sceptisch en vroeg: ‘Spreekt u Engels?’

‘Spreek je Engels?’ vroeg ik aan Jiri in het Duits.

‘Nee,’ zei hij, maar ik was zeker dat hij loog.

‘Nee,’ vertaalde ik.

‘Wat wil hij van me?’ vroeg Ormby en keek naar Jiri als een hond die wacht op het commando om het wild te apporteren.

In zijn kamer stonden een paar gemakkelijke stoelen, een teakhouten tafel, een bureau en een bed. Uit de openstaande deur van de badkamer kwam stoom in de kamer. Hij had het bad waarschijnlijk net laten vollopen.

Hij had gelogen door de telefoon, want zijn bed was nog opgemaakt en op het bureau stond een schrijfmachine met een vel papier erin. Hij had zitten werken.

‘Zullen we niet gaan zitten?’ vroeg ik.

‘Ga je gang.’ Hij had een stem die klonk als een onweer dat in de verte rommelde. Jiri en ik gingen ieder in een gemakkelijke stoel zitten, Ormby zelf liet zich op het bed vallen, tastte eronder en haalde een kleine draagbare bandrecorder te voorschijn. Hij drukte een knop in en de spoel begon te lopen. Ik keek Jiri vragend aan, maar hij haalde zijn schouders op.

‘O.K. Begin,’ zei Ormby.

Jiri begon te spreken en ik vertaalde zin voor zin wat hij zei. Maar Ormby onderbrak ons relaas en gromde: ‘Hé Stefan, in de badkamer

[p. 130]

staat bier, haal eens een paar flesjes.’

Ik stond op en liep naar de badkamer, waar ongeveer honderd lege bierflesjes stonden. In een hoek van de kamer stond een kartonnen doos, die tot mijn genoegen zes flesjes Amstel gold bevatte. Toen ik de doos oppakte, hoorde ik Ormby in de kamer vloeken: ‘Goddammit, dirty commie, you swine...’ Ik sprong terug naar de kamer en zag Ormby op de rand van het bed zitten met een Leica in zijn handen. Jiri was opgestaan en hield zijn pistool op hem gericht. ‘Er darf mich nicht fotografieren,’ zei hij tussen zijn tanden door.

‘Hij wil niet dat je hem fotografeert,’ zei ik.

‘Vuile rooie rat, ik zou hem met mijn blote handen kunnen vermoorden,’ tierde de dikke man.

‘Leg dat apparaat weg, Ormby,’ zei ik. Hij mompelde iets binnensmonds en legde het toestel onder het bed. Ik gaf hem een fles pils. Hij gromde en wipte de kroondop er met zijn vingers af. Ik kuchte bewonderend en gaf Jiri een flesje. Deze liet zijn pistool terugglijden in de holster en opende zijn flesje op dezelfde manier als Ormby, wiens mond, toen hij dat zag, langzaam openviel. De enige die een opener nodig had, was ik. We dronken. Jiri ging weer zitten en begon opnieuw te vertellen. Ik vertaalde weer.

Hij vertelde lang niet alles. Hij verzweeg bij voorbeeld de Praagse episode en ook mijn rol maakte hij niet duidelijk. Toen hij zijn verhaal na tien minuten beëindigde, reageerde Ormby op dezelfde manier als ik tevoren. Hij zei: ‘Waarom gaat hij dan niet naar de politie?’

Ik legde hem Jiri's beweegredenen uit. Hij opende een nieuwe fles pils en nam een lange slok. Terwijl hij het schuim van zijn lippen veegde, zei hij hoofdschuddend: ‘Stel je voor. Ik moet samenwerken met een vuile communist.’

‘Maar er zit goeie kopij in, zeg zelf,’ lachte ik.

‘Ik heb twee jaar in Korea gezeten, een jaar in Malakka, zes maanden op de Filippijnen. Straks ga ik naar Vietnam. Ik weet hoe die rooie krengen de hele wereld in handen proberen te krijgen en nou moet ik er met zo een samenwerken. Kopij? Noem jij een stelletje nazi's van twintig jaar kopij? Als deze vogel hier zou overlopen, dát noem ik kopij.’

‘Er zit in ieder geval poen in. De foto's die je maakt, kun je voor een paar duizend dollar aan Life of Paris Match verkopen.’

‘Dacht je dat ik dat niet wist? Ik heb toch niet gezegd dat ik niet meedoe? Ik beklaag me alleen maar dat het mij nou net moet overkomen. Wat voor een raar soort geheim agent is dit mannetje trouwens?’

[p. 131]

‘Je hebt ze in alle maten.’

‘Zeg dat wel.’

Jiri keek op zijn horloge en vroeg: ‘Wat zegt hij ervan?’

‘Hij gaat mee.’

‘Laten we dan gaan. We hebben niet veel tijd meer,’ zei Jiri en stond op.

‘Even wachten,’ zei Ormby in het Engels. ‘Ik moet me nog verkleden.’ Hij werkte zijn lichaam met veel moeite van het bed af en liep naar de badkamer. Jiri keek hem vragend aan.

‘Hij gaat zich verkleden. Wat vind je van hem?’

Hij knikte. ‘Redelijk. Ik heb begrepen dat hij wat moeite met me heeft, omdat ik een communist ben, maar voor mij is het ook geen lolletje om met zo'n kapitalistische uitbuiter in zee te gaan.’

‘Het doel heiligt de middelen.’

‘Dat zeggen ze.’

Ormby kwam terug uit de badkamer met een paar reusachtige sneeuwschoenen en een gevoerde schapeleren jas. Hij trok de schoenen aan, haalde de Leica onder het bed vandaan en deed de bandrecorder in een leren tas. Op het moment dat hij zijn jas wilde aantrekken, werd er geklopt. Hij keek ons vragend aan. Wij knikten ontkennend. Hij opende de deur, er kwamen twee mannen binnen. Ze droegen donkere winterjassen en hielden hun handen in hun zakken. Ze hadden harde, anonieme gezichten.

‘Mister Ormby, bent u in moeilijkheden?’ vroeg een van hen terwijl hij Jiri en mij aanstaarde. Hij sprak Engels met een accent waar ik van rilde.

‘Nee. Waarom?’

‘De receptionist heeft ons gewaarschuwd?’

‘Wie bent u?’ vroeg Ormby. Intussen kwam de andere man langzaam op ons af.

‘Wij beschermen de belangen van de directie en van de gasten van het hotel,’ zei de eerste man. ‘De receptie heeft ons gewaarschuwd dat een van deze... mannen gewapend is.’

De tweede man was nu nog maar een paar stappen van Jiri verwijderd. Ik stond langzaam op, maar Jiri bleef rustig zitten. Hij scheen niet te merken dat de man hem van achteren naderde.

‘Deze heren zijn mijn vrienden,’ zei Ormby.

‘Staat u ons toe dat wij hun papieren controleren. In Oostenrijk mag men geen handwapens dragen zonder een vergunning te hebben,’ zei de man bij de deur.

[p. 132]

‘Sagen Sie mal, Herr Schmidt-Krause, u hebt sinds de oorlog ook niet bepaald carrière gemaakt,’ zei Jiri plotseling. De man achter hem bleef roerloos staan. Jiri stond op, draaide zich om en wees met uitgestrekte arm naar de man bij de deur. ‘Alphons Schmidt-Krause, souschef van de Gestapo afdeling Praag van september '42 tot januari '43. Later overgeplaatst naar de Oeral. Schmidt-Krause heeft zich in de capitulatiedagen als gewoon soldaat vermomd en is door de Amerikanen bij München gevangen genomen. Later is hij door een van zijn slachtoffers herkend en aan de Russen uitgeleverd. Ter dood veroordeeld, maar het vonnis is later in levenslang veranderd. Nadat Oostenrijk weer een zelfstandige republiek is geworden, is hij door de Russen vrijgelaten. Hij heeft vijf jaar in een strafkamp in Siberië gezeten.’ Jiri sprak op een recitatieve toon, alsof hij een officieel document voorlas.

Even was het stil, toen deed de man die vlak bij hem stond, een stap naar voren en zwaaide zijn rechtervuist in een hoek naar Jiri's hoofd. Jiri's horrelvoet schoot omhoog en de schoen met de dikke houten zool trof de man tussen zijn benen. Hij slaakte een hoge kreet en zakte in elkaar. Jiri's rechterhand bewoog snel naar de binnenzak van zijn jasje terwijl hij in het Tsjechisch iets tegen Herr Alphons Schmidt-Krause zei. Deze liep, toen Jiri was uitgesproken, naar zijn bewegingloze collega en sleepte hem naar de deur, waar Ormby hem tegenhield.

‘Denk erom,’ zei hij, ‘ik ben correspondent van het grootste persbureau ter wereld. Dit zou slechte publiciteit voor je baas kunnen zijn. Ik wens verder geen last van jullie te hebben.’

Schmidt-Krause gaf geen antwoord, sjorde zijn collega, die kermende geluidjes voortbracht, overeind en verliet de kamer zonder om te kijken. Hij had tenminste geleerd om een tegenslag te incasseren. Ormby deed de deur achter hen dicht. ‘Wat zei hij tegen die man?’ vroeg hij.

Ik herhaalde Jiri's woorden in het Engels.

Ormby schudde verbijsterd zijn enorme hoofd en zei: ‘Wat een land.’