Messen

[p. 87]

10

Wenen heeft een groot aantal buitenwijken die, net als Penzing en Grinzing, vroeger zelfstandige gemeenten waren, maar die in de loop der tijden aan de grote slokop zijn vastgegroeid. Vaak hebben ze hun eigen karakter bewaard en vormen ze een stadje in de grote stad. In de wijk waar Sepp Vogler woonde, was dat zeker het geval.

Het centrum lag op de top van een heuvel. Het was een vierkant dorpsplein, met een kerkje, een gesloten bouwvallig voorstadtheater en een paar winkels. Een tram kroop langzaam tegen de steile heuvel omhoog. Ik was er nooit eerder geweest en viel onmiddellijk onder de bekoring van de negentiende-eeuwse charme die van het buurtje uitging. De meeste huizen waren oorspronkelijk boerderijen geweest en waren nog omgeven door grote erven, die door hoge stenen muren van de buitenwereld werden afgeschermd. Verder stonden er veel oude, uitgewoonde villa's met verwilderde tuinen, die door roestige, wellustig krullende hekken waren omgeven.

Het was donker geworden, de straatverlichting werd juist ontstoken toen ik het plein bereikte. Er hing een advent-stemming op straat. De etalages van de kleine, volle winkels op het pleintje waren versierd met dennegroen en hulst en toen ik het portier opende om aan iemand de weg te vragen, kwam mij uit een bakkerij de geur van boterkoek tegemoet.

Sepp Vogler woonde in een zijstraat van een zijstraat van de hoofdweg. Ik parkeerde mijn auto op het dorpsplein en ging te voet verder. De zijstraten waren spaarzaam verlicht, in de meeste lantaars zaten kapotte lampen. Voor de huizen stonden bultige auto's geparkeerd, meestal oude Amerikanen, die in twee of meer kleuren waren bijgelakt. In vele huizen bezong Freddy zijn Heimweh nach der Ferne. Blijkbaar werd er naar een populair radioprogramma geluisterd. Het begon een beetje te sneeuwen, verdwaalde vlokken dwarrelden als pluisjes door de straten.

Het huis waarin, volgens Herr Skcecency, Sepp Vogler moest wonen, was een boerenbehuizing uit de vorige eeuw. Het was gedeeltelijk van hout opgetrokken en het lag op een vrij groot erf, dat door een brokkelige, halfingestorte muur van de straat werd gescheiden. In de muur hing een verveloze, krom getrokken deur scheef in zijn hengsels.

Ik duwde de deur open en liep het erf op, dat vol lag met hoog opgestapelde bergen oudroest. Het huis, dat meer naar achteren op het

[p. 88]

erf lag, had aan de straatkant drie ramen, maar geen deur. Voor de ramen hingen dichte, vergeelde vitrages. Er brandde binnen geen licht.

Ik liep om het huis heen. Aan de achterkant lag een moestuin, waar verwaarloosde rijen witte kool tussen knobbelige vruchtbomen onder de sneeuw lagen. De deur in de achtermuur was op slot. Ik klopte aan, geen enkele reactie. Dichte vitrages verhulden ook hier weer de inkijk door de ramen die links en rechts van de deur zaten. Opnieuw liep ik om het huis heen. Aan de rechterkant, waar ik nog niet was geweest, ontdekte ik een houten aanbouwsel. Het bleek een dierenhok te zijn. In met gaas bespannen kisten zaten drie konijnen naar een paar zacht kakelende kippen te kijken. Aan het eind van het hok, in de zijmuur van het huis, was een deur die niet op slot zat en die op een gang uitkwam.

Ik liep naar binnen. Het rook muf en stoffig in huis. Aan het einde van de gang stond een grote stenen kachel, die blijkbaar het hele huis moest verwarmen, want de deuren van de kamers die aan de gang lagen, stonden open. Een deur aan de linkerkant van de gang gaf toegang tot een keuken, die ook door de gesloten deur in de achtermuur van het huis bereikt kon worden. Door de vitrages viel weinig licht naar binnen, maar ik durfde toch geen lamp aan te steken. In het midden van de keuken stond een eettafel waar een geblokt plastic zeil op lag. Aan het plafond hing een vliegenvanger. In een hoek stond een kolenfornuis met een gevulde kolenkit ernaast. Het zag er allemaal vrij schoon uit, maar de muffe stank was bijna onverdraaglijk. De ramen werden waarschijnlijk zo min mogelijk geopend om de warmte binnen te houden.

Tegenover de keuken waren twee kamers. In de rechterkamer stond een groot ouderwets ledikant. Op het hoofdkussen lagen drie poppen naar het plafond te staren. Opzij van het bed stond een klerenkast met een spiegel in de deur. Ik maakte de kast open. Er hingen wat jurken in en op een paar planken lagen wat truitjes en wat ondergoed. In het midden van de kamer stond een tafel met twee stoelen, op de tafel lagen een paar filmblaadjes. Aan de muren hingen filmsterrenfoto's, voornamelijk van Rock Hudson, die met blikkerende tanden ‘cheese’ zei. In een hoek stond een laag tafeltje met een waskom en een lampetkan. Boven de deur hing een kruis. Naast de deur hingen een paar ingelijste familiekiekjes. Ik stak een lucifer aan om ze beter te kunnen bekijken. Vader en moeder in het midden, links een jongen, rechts een meisje. Ze tuurden ernstig naar de camera. De jongen

[p. 89]

was Sepp Vogler, een jaar of tien jonger dan nu, maar ook toen al pukkelig. Op de tweede opname ontbrak de vader en was Sepp een paar jaar ouder.

In de andere kamer stond ook zo'n groot bed en zo'n klerenkast. Boven het bed hing een enorme foto van de Führer, die troebel voor zich uit tuurde. Hij werd geflankeerd door kleinere foto's van een glimlachende Goebbels en een pafferige Göring. Aan de muren hingen honderden actiefoto's uit de oorlog. Op de klerenkast pronkte een Stahlhelm, boven de deur hing een hakenkruis. In een boekenkastje stonden een paar goedkope oorlogsromannetjes, SS im Angriff. Die Wölfe von Stalingrad. Zwei Tropfen Blut für Afrika, maar ook een paar nationaal-socialistische oorlogsuitgaven, Was kommt nach dem Krieg? Ein Beitrag zur Lösung des Problemes der Minderkeitsvölker Verfasst von Prof. Dr. Dr. von So-und-So. En ook: Auf dem Wege nach einer neuen Oekonomie. Deutschland ud seine finanzielle Expansion. De boeken zagen er beschimmeld uit. Ik kon me niet voorstellen dat Sepp ze ooit gelezen had. Verder stond er nog een plakboek in het kastje. Ik nam het eruit en stak een lucifer aan om het te bestuderen. Er zaten wat kranteknipsels in over vechtpartijen in verschillende cafés. Er werd geen woord over fascisme of nazi's gerept. Een bericht maakte wat ophef over schending van het monument van het Rode Leger op de Karlsplatz. Onverlaten hadden er 's nachts hakenkruisen op gekalkt. ‘Al zijn de Oostenrijkers dan geen vrienden van het communisme, zij moeten het Rode Leger toch dankbaar zijn dat zij het land van het nazi-juk bevrijd heeft,’ schreef de verslaggever. Verder waren er nog een paar onscherpe foto's van kamperende jongens in geplakt. ‘Kameradentreffen 1963 in Malmö’, had Sepp er met witte inkt onder geschreven.

Plotseling hoorde ik de deur in de tuinkamer knarsen en toen ik uit het raam keek, zag ik iemand het erf opkomen. Ik zette het plakboek snel terug in het kastje en holde weer naar het dierenhok. Met mijn oor tegen de deur bleef ik daar staan luisteren en ik hoorde hoe iemand de keuken binnenkwam, in de gang heen en weer liep, de kachel opporde en een radio aanzette. Ik wachtte nog een paar minuten en liep toen om het huis heen naar de keukendeur en klopte aan. Een meisje van een jaar of twintig deed open. Ze kon ook wat ouder zijn. Ze had een spits, grijs muizegezichtje met vaal sluik haar. In haar hand hield ze een half afgebeten boterham. ‘Ja bitte?’ vroeg ze met een volle mond.

‘Is Sepp Vogler thuis?’

[p. 90]

‘Nee,’ zei ze en nam een nieuwe hap. Ze had troebele, kleurloze ogen en te korte wimpers, die te vaak knipperden.

‘Wanneer verwacht u hem dan?’

‘Geen idee,’ Ze droeg een lichtblauwe nylon overgooier met een blouse van hetzelfde materiaal eronder en op haar rechterborst prijkten de letters M.V. Waarschijnlijk was het een fabrieksuniform.

‘Hij moet toch een keer thuiskomen.’

‘Waarschijnlijk midden in de nacht. U bent een buitenlander.’

Dit laatste was geen vraag maar een zakelijke vaststelling.

‘Ik kom uit Zweden,’ probeerde ik voorzichtig.

Ze trok haar wenkbrauwen op. ‘Oh.’

‘Ik heb uw broer daar in 1963 ontmoet.’

Ze keek mij even aan en zei toen: ‘Komt u maar binnen, anders wordt de keuken te koud.’ Ze deed een stap opzij en opende de deur voor mij.

Op het fornuis stond een pan en ze had het vuur aangestoken.

Op tafel lag een boodschappentas en een krant. Op de radio jodelde een castraat.

Ze wees op een stoel naast de tafel. ‘Gaat u maar even zitten.’

Ze liep naar het fornuis en terwijl ze het vuur oprakelde, zei ze: ‘Waar heeft u hem voor nodig?’

‘Ik ben maar een paar dagen hier en ik ken weinig mensen. Ik had zijn adres nog. Het is natuurlijk al lang geleden dat we elkaar ontmoet hebben, ik weet niet eens of hij zich mij nog kan herinneren. Is hij nog altijd actief?’

‘Actief?’ vroeg ze, nog steeds met haar rug naar mij toe gewend. ‘In de Beweging.’ Ik bevond mij op onbekend terrein en waagde heel aarzelend een stapje vooruit.

‘Bent u ook al zo'n warhoofd? U ziet er veel verstandiger uit.’

Ze draaide zich om en bleef met haar handen in haar zij naar mij staan kijken. Ze was tenger gebouwd, maar ze had flink ontwikkelde, puntige borsten. Waarschijnlijk waren die onder Rock Hudson's dwingende blikken zo groot geworden.

‘Laten we maar niet over politiek praten,’ zei ik. ‘Gaat hij nog steeds met zijn vroegere vrienden om?’

‘Hij vertelt mij nooit iets. Het is allemaal geheim, dat weet u toch wel.’ ‘Natuurlijk, maar het kon toch zijn dat u ook...’

‘Ik weet niets. Ik interesseer me niet voor de politiek en ook niet voor mijn broertje. We leven ieder ons eigen leven.’ Ze wachtte even. ‘Leven...’ zei ze toen schamper.

[p. 91]

Mijn ogen gleden langs de krant die op de tafel lag en bleven aan een vetgedrukte kop hangen.

RAADSELACHTIGE DOORBRAAK AAN DE TSJECHISCHE GRENS ONBEKENDE SCHIET ZICH EEN WEG NAAR DE VRIJHEID

Ik draaide de krant om, zodat de sportpagina boven kwam te liggen. ‘Dus u weet ook niet waar hij 's avonds naar toe gaat?’

‘'s Avonds? Hij is nooit thuis. Hij komt hier alleen om te slapen.’

‘Kan ik hem dan op zijn werk bereiken?’

‘Werk? U schijnt hem slecht te kennen. Dat woord heeft hij nog nooit gehoord. Heeft u die rotzooi in de tuin niet zien liggen? Dat is er nog over van vaders bedrijf. Dát is zijn werk.’

‘Wat voor bedrijf had uw vader dan?’

‘Niets bijzonders. Hij handelde in schroot en oude auto-onderdelen, maar wij konden er van leven. Sepp heeft het bedrijf van hem geërfd, maar na moeders dood heeft hij de boel laten liggen. Iedere vrijdag als ik thuiskom met mijn loonzakje, zit hij mij hier op te wachten en ik mag blij zijn als ik nog wat zakgeld van hem krijg. Hij verzuipt het met zijn rijke vrienden.’

‘Werkt u in een fabriek?’

‘Atelier.’ Ze sprak flets en toonloos zonder enige emotie te tonen. Ze draaide zich weer om en begon in de pan te roeren. Ik stond op en liep naar haar toe. Ze rook een beetje zuur. In de pan zaten een paar schijven witte kool en een worstje.

‘Fräulein Vogler, misschien kan ik eens met hem praten. Ik had in Zweden een heel goed contact met hem en vond hem een aardige, idealistische vent. Ik kan me niet voorstellen dat hij zo veranderd is.’ Ze glimlachte even, maar bleef in het pannetje roeren.

‘Wanneer heb ik de meeste kans om hem hier aan te treffen?’

‘'s Ochtends om een uur of twaalf. Hij maft altijd een gat in de dag.’ ‘Zegt u hem dan niet dat ik hier al geweest ben. Dan kom ik morgenochtend terug om hem te verrassen.’

‘Ik zie hem helemaal niet. Ik ga vroeg naar bed en ben om zeven uur alweer de deur uit.’

‘Ik zal eens met hem praten.’

‘U doet maar. Mijn verloofde heeft het ook al een paar keer geprobeerd. Zonder succes.’

‘Bent u verloofd?’

‘Natuurlijk,’ zei ze met een totale, definitieve vanzelfsprekendheid. Ze had gelijk. Een huwelijk was voor haar de enige uitweg.

[p. 92]

‘Hoe heet u eigenlijk?’ vroeg ze plotseling.

Ik was niet op haar vraag verdacht. ‘Ingmar Bergman,’ zei ik en begon te zweten.

Ze draaide zich om. ‘Die naam heb ik vaker gehoord,’ zei ze.

‘Dat kan best. Hij komt bij ons in Zweden heel veel voor.’

We keken elkaar aan. ‘En hoe heet u?’ vroeg ik.

‘Melani.’

Ik bedankte haar en liet haar achter in het muffige, bedompte huis met het potje witte kool op het vuur en de kranige Rock boven haar bed. Ik was benieuwd of haar verloofde op hem leek. Toen ik terugliep naar mijn auto, vond ik het buurtje toch minder charmant dan ik aanvankelijk gedacht had.