Herinneringen en dagboek (3 delen)

[p. 1604]

Bijlage 33

10 juli 1933.

Brief van Heldring aan Mr. J.H. Knottenbelt
(vgl. p. 1045)

Zeer geachte Heer Knottenbelt,

De heer Pippel vroeg mij, of ik Maandagavond den 10den een vergadering van de ‘commissie voor economische onderwerpen’ kon bijwonen, hetgeen mij helaas onmogelijk is. Hij vroeg mij, of ik dan niet mijn opmerkingen over de machtigingswet, die, naar het schijnt, met de voorgestelde wijzigingen met spoed in de Kamer behandeld zal worden, op schrift wilde stellen. Ook dat, zoo antwoordde ik hem, was lastig, daar de materie voor de buitenstaanders buitengewoon moeilijk te beheerschen is en mij de gelegenheid heeft ontbroken, hieromtrent betrouwbare inlichtingen uit een breeden kring van ingewijden te bekomen. Nochtans wil ik eenige opmerkingen van algemeenen aard op papier stellen.

Ik acht op zich zelf een groote bevoegdheid tot dadelijk handelen onmisbaar voor eenige Regeering, welke een soort van Planwirtschaft moet leiden. Is ook de wetgevende macht eenmaal daartoe besloten, dan is de Regeering gelijk aan een directie, die evenmin als in een onderneming, voor het nemen van haar maatregelen telkens de goedkeuring van Commissarissen kan vragen. Slechts moet de omvang van haar vrijheid beperkt zijn door het terrein der Planwirtschaft.

Is nu deze Planwirtschaft gewenscht? Ik acht haar uit den booze.

1e. Allereerst zij opgemerkt, dat gedwongen prijsvorming, welke de voornaamste karaktertrek van de tegenwoordige landbouwpolitiek is, lijnrecht indruischt tegen het streven der Regeering, den gouden standaard te handhaven. Zij werkt infleerend, door den consument of den belastingbetaler enkele honderden millioenen 's jaars meer te laten betalen dan bij natuurlijke prijsvorming het geval zou zijn. In het gouden standaard stelsel past een verlaging van productiekosten en daardoor natuurlijk stimuleering van den uitvoer. Eén der bedenkelijkste verschijnselen in de thans gangbare landbouwpolitiek is de premiëering van den uitvoer ten koste van den binnenlandschen verbruiker, dus verarming van de nationale gemeenschap door schenkingen naar het buitenland.

2e. Planwirtschaft op zich zelve moet op mislukking uitloopen. Wij erkennen allen de allerernstigste verstoring, welke de wereldcrisis in onze huis-

[p. 1605]

houding en o.a. ook in de bodembedrijven gebracht heeft, alsmede de nooden, die daardoor ontstaan zijn. De Regeering vleit zich door coördinatie, omzetting van het bodemgebruik, van boven af het bedrijfsleven in betere banen te kunnen leiden. Zij vergeet daarbij, dat de gevolgen van een omschakeling onoverzichtbaar zijn; zij zouden het zijn in een samengesteld bedrijf als het nationale bodembedrijf voor den knapsten deskundige, zij zijn het in hooge mate voor een ondeskundige Regeering, die door de voorstellingen van groepsbelangen, in landbouwkringen bijzonder ego-centrisch, geleid wordt. Hoe meer misgetast wordt, hoe sterker de uitwerking op andere bodem- en industriëele bedrijven. Terwijl men in het algemeen kan zeggen, dat de nooden bijna nimmer zoo erg zijn, als zij geschilderd worden, is het buitengewoon ernstig, dat de Regeering in enkele gevallen heeft toegegeven aan den eisch der agrariërs, dat het boerenbedrijf weer tot een loonend bedrijf gemaakt moest worden in de huidige omstandigheden! Op die leest is bijvoorbeeld de tarwe- en de suikersteun geregeld, die mooie winsten op de voor die gewassen geschikte gronden verzekerd en aanleiding hebben gegeven tot een ongehoorde uitbreiding der tarwecultuur op minder geschikte gronden. Ingrijpen der Regeering leidt tot excessen en moet tot de allerdringendste gevallen beperkt blijven (ik zelf rangschik daaronder de tarwe, al veroordeel ik den vorm en de mate van den steun). Natuurlijk aanpassing is het snelst werkende geneesmiddel. Dreigt een patient te bezwijken - gedoogt het nationaal belang zijn sterven niet - dan diene men hem een inspuiting toe om hem in het leven te houden, tot tijd en wijle de natuur hem geneest.

3e. Ik verlies niet uit het oog, dat de Regeering niet alleen met zuiver economische overwegingen mag rekening houden; zij moet een voor de stabiliteit des lands zoo gewichtig volksdoel als het landbouwende voor opstandigheid bewaren. Zij mag daarom wel eens wat doen in een algemeen politiek belang, dat zuiver economisch niet direct te verdedigen valt, doch zij doe het met mate en make steeds weer aan de landbouwers duidelijk, dat steun, aan hen verleend, de andere klassen der bevolking, ook andere bodembedrijvers, schaadt en naarmate hij hoog is, voorbijgaand en zich zelf doodend moet zijn. Van een dergelijken gematigden invloed van regeeringswege is weinig te bespeuren geweest. Integendeel het regeeringsbeleid is eenzijdig agrarisch geweest en men heeft aan onredelijke eischen toegegeven.

4e. Centralisatie van den uitvoer zal bij beschermde tuinbouw- en veeteelttakken wellicht niet te vermijden en zelfs aanbevelenswaard zijn. Indien dit zoo is, dan is het een gevolg, dat het bedenkelijke in den steun demonstreert. Waar blijft de individueele inspanning tot het veroveren van vreemde markten, die toch al in sommige takken van het beschermde stel niet groot is, o.a. bij den zuivel? (Mij is onder meer onlangs ter oore gekomen, dat het minst moeilijk in het buitenland te plaatsen melkproduct, melkpoeder, alleen naar de omringende landen gaat en de export naar overzee geheel verwaarloosd wordt.)

Het betoog van den Minister, dat naast exportmonopolie importmonopolie noodzakelijk is, klink geenszins overtuigend, in geen geval ten aanzien van producten, die hier niet geteeld worden zooals maïs, bananen en zuidvruchten. De beperking van den invoer van dergelijke producten zou onze export-

[p. 1606]

mogelijkheden naar de landen van oorsprong (Argentinië, Spanje), onze scheepvaart, handel en havens, waarmede het al even treurig als met den landbouw gesteld is, verdere ernstige schade toebrengen. Dergelijke maatregelen raken ook het beleid van het Departement van Buitenlandsche Zaken! Men geve de Regeering in geen geval de bevoegdheid, den import krachtens deze wet te beperken.

5e. Indien, zooals te vreezen is, een meerderheid in de Kamer voor deze wet is, dan zou althans getracht kunnen worden, van de Regeering de belofte te krijgen, dat zij geen maatregelen neemt zonder raadpleging van andere belangen dan de landbouwende, hetzij bestaande lichamen, hetzij een betrekkelijke commissie van bekwame menschen uit verschillende bedrijfstakken.

U gelieve deze opmerkingen te nemen voor wat zij zijn, fluks neergeschreven.

Zonder eenig verwijt te willen maken, veroorloof ik mij, nog op te merken, dat het niet wel aangaat, mij op zóó korten termijn voor een vergadering op te roepen, als de heer Pippel deed. Ik ben daarvoor veel te bezet.

Met beleefde groeten,

Hoogachtend,