Herinneringen en dagboek (3 delen)

[p. 1601]

Bijlage 32

10 Februari 1933

Brief van Heldring aan Dr. F.G. Waller
(vgl. p. 1045)

Amice,

Na een nachtje slapen nog het volgende:

De wensch van Biersma, vóór de verkiezingen aan te dringen op een graanmonopolie is de natuurlijke ontwikkeling van een veel te ver gedreven landbouwsteunpolitiek, die groepsbelangen gevleid heeft, zonder ze in het minst te bevredigen. Gij zegt mij herhaaldelijk, dat ik de landbouwbelangen uit het oog verlies. Ik ben mij niet van die kortzichtigheid bewust. Ik heb bij den eersten maatregel - de tarwewet - erkend (dit is ook in een adres der Amsterdamsche Kamer van Koophandel neergelegd), dat de tarwe- en suikerboeren gesteund moesten worden, maar was tegen dezen vorm van wet, met den toen reeds te hoogen richtprijs van ƒ 12, -, een geweldigen en kostbaren rompslomp, een door de fabrikanten te betalen prijs van ƒ 16, - en zekerheid, dat het tarwe-areaal zich onnatuurlijk zou uitbreiden. Bij de voorbereiding van den suikersteun zat ik in de Commissie van Advies, die een steunbedrag van ƒ 4,50 voorstelde, hetgeen voor het eerste jaar aangenomen werd. De boeren eischten echter een loonend bedrijf en kregen het volgende jaar ƒ 8, -, zoodat de wet ons thans ƒ 14 millioen 's jaars kost. Het gevolg van dezen overdadigen steun voor de twee cultures van den kleigrond is, dat de tarwe zich over de zandgronden uitgebreid heeft en den roggeboer doet verlangen naar steun voor zijn artikel. Deze is dan ook reeds in de maak.

Onze geheele steunpolitiek is niet gericht geweest op inkrimping van productie, doch op handhaving zoo niet uitbreiding. Men zal nu wel eerlang noodgedwongen tot afslachting van tienduizenden stuks vee moeten overgaan, zonder te vermijden dat men vastloopt. Bovendien brengen ettelijke van de maatregelen nu reeds een zee van corruptie mede en een last op den verbruiker en/of belastingbetaler van ten minste ƒ 150 millioen 's jaars, terwijl de werkloosheid angstig stijgt en ons ƒ 300 millioen 's jaars kost. Een graanmonopolie zal dit alles in hooge mate verergeren en den terugkeer tot natuurlijke toestanden belemmeren.

En ondanks veel, dat er tegen pleit, is die terugkeer waarschijnlijker dan eenige maanden geleden. Evenals voor Lausanne zullen de mogendheden

[p. 1602]

gedwongen zijn, elkaar op het gebied van schuldenregeling en stabilisatie van het £ te vinden. Deze laatste is niet duurzaam mogelijk, zonder dat goederen weder in ruimere mate in het verrekeningsverkeer opgenomen worden. Ergo men zal moeten komen tot het wegnemen van de ergste handelsbelemmeringen: deviezenregelingen, contingenteeringen, invoerverboden, prohibitieve invoerrechten. De Amerikanen in de Commissie van Voorbereiding te Genève, aangesteld door Hoover en Roosevelt, maar niet namens hen sprekende, hebben erkend, dat de Vereenigde Staten zelve hun rechten moesten verlagen en meenen, dat de Regeering van Roosevelt het doen zal. Er zullen op dit gebied ontzaglijke moeilijkheden te overwinnen zijn, maar men zal moeten. Trip is met mij van meening, dat indien de besprekingen tusschen de schuldeischers en schuldenaren voldoende vorderen, de Wereldconferentie te Londen het kan brengen tot de opheffing van genoemde ergste handelsbelemmeringen, hetgeen het einde van de vertrouwenscrisis en het begin van nieuwe credietgeving zal beteekenen. Naar goederen zal een grootere vraag ontstaan en de prijsstijging zal ingeleid worden, ofschoon men geenszins verwachten moet, dat onmiddellijk een geweldige hausse zal ontstaan. In het bijzonder vestig ik Uw aandacht op de uitspraak van de Voorbereidingscommissie, dat voor de beperking van de tarwe-productie een afspraak tusschen de tarwe verbouwende landen noodig is.

Gij zijt het met mij eens, dat voor het behoud van ons land vermindering van de productiekosten boven alles noodig is. Echter gaat de geheele politiek der Regeering ten opzichte van den landbouw en den invoer daarentegen in. Waren de internationale vooruitzichten volslagen hopeloos, dan zou men zich thans ernstig moeten beraden, of en welke verandering men in de handelspolitiek moet aanbrengen. Het huidige oogenblik is daarvoor niet geschikt. Niemand kan zeggen, waar wij heengaan, wanneer de Wereldconferentie mislukt. Zeker zal het vooruitzicht dan buitengewoon somber zijn, doch zoolang de mogelijkheid bestaat, dat de geheele wereld en dus ook Nederland verlichting brengt, mogen geen maatregelen aangeprezen worden, die een bestendiging of verergering van de tegenwoordige politiek beteekenen. De deur moet zoo goed mogelijk voor terugkeer naar een vrijeren handel open gehouden worden. Het plan van een graanmonopolie, onder alle omstandigheden op grond van economische en moreele overwegingen te veroordeelen, is in hooge mate importuun. Wil de liberale partij die richting op om voor de verkiezingen bij de boeren stemmen te winnen, dan slaagt zij daar misschien in, maar dan heeft zij opgehouden, liberaal te zijn. Of zij een dergelijk zelfverraad wenscht, is haar zaak. Wij hebben de zaak van het economisch gezichtspunt te beschouwen en, van daaruit gezien, is het krankzinnig. Ik zelf zal daaraan, noch aan eenige politiek, die voortzetting van de tegenwoordige beoogt, mijn steun kunnen geven, terwijl ik onmiddellijk op zou houden, lid van de liberale partij te zijn.

Ik heb het bovenstaande eenigszins vluchtig neergeschreven, resp. gedicteerd. Ik hoop echter, dat mijn gedachtengang U duidelijk zal zijn. Intusschen staan wij waarschijnlijk aan den vooravond van vervroegde verkiezingen. Het lijkt mij, dat het aannemen van de motie-Boon de Regeering in een vrij sterke positie plaatst. Hoewel zij feitelijk voor de bezuiniging bitter weinig gedaan heeft en die slechts langs de lijn van den minsten weerstand

[p. 1603]

heeft toegepast, dus zich uitende door maatregelen, waar veel op af te dingen valt, kan zij zich nu tot de kiezers keeren, wijzende op den tegenstand van socialisten, die nooit bezuiniging willen, versterkt door Chr.-Historischen en liberalen, die den mond vol van bezuiniging hebben, doch die, als het er op aan komt, obstructie voeren. Ik ben geen politicus, maar zoo op het eerste gezicht geloof ik niet, dat het amendement-Boon een goede politieke zet beteekent, hoewel ik het aannemelijk acht, dat de wijze van bezuiniging in de rechtspraak niet fraai is.

Met beste groeten,