Herinneringen en dagboek (3 delen)

[p. 1591]

Bijlage 30

Nota-Heldring over de verhouding van de Vereniging voor Economische Politiek tot de liberale Kamerfractie, December 1932
(vgl. p. 1017)

Welke tijdelijke maatregelen op economisch gebied de wereldcrisis ook hebbe moge wettigen, aan den aard van ons bedrijfsleven is in den grond niets veranderd. Nederland is een dichtbevolkt land met een te gering betrouwbaar areaal om zich met eigen bodemproduct te kunnen voeden; industrie, handel, scheepvaart, transito-bedrijf en visscherij, welke ook uit hoofde van zijn ligging natuurlijke bestaansbronnen zijn, zijn onontbeerlijk om de bevolking bestaanszekerheid te verschaffen. De afwezigheid van andere delfstoffen dan kolen maakt, dat onze industrie in het algemeen een voltooiingskarakter draagt, grondstoffen invoeren moet. De noodzakelijkheid van buitenlandsche aanvoeren, zoowel voor de volksvoeding als voor de nijverheid, impliceert uitvoer van afgewerkte bodem- en nijverheidsproducten. Onze ligging vergemakkelijkt natuurlijkerwijs den afzet, doch om mededinging met andere landen mogelijk te maken, moeten onze productiekosten laag zijn. Daartoe dient vrijdom van invoerrechten, natuurlijk op grondstoffen en halffabrikaten, welke laatste veelvuldig als grondstof of belangrijk hulpmiddel voor onze vervaardigingsbedrijven dienen, maar zij dienen ook zoo laag mogelijk te zijn op afgewerkte fabrikaten, opdat de prijzen en exploitatiekosten niet onnoodig stijgen. Onder de exploitatiekosten rangschikt zich ook het loon, waarmede niet gezegd wil zijn, dat het algemeen belang en dat van den ondernemer het laagst mogelijke geldloon vereischen. Het loonpeil moet zich naar de kosten van levensonderhoud richten en zoo eenigszins mogelijk een welstandmarge inhouden. Starre loonen in een tijd van economische achteruitgang en depressie worden ten deele uit het gemeenschapskapitaal betaald en veroorzaken vermindering van werkgelegenheid, vermeerdering van werkloosheid. Of het heerschende stelsel kapitalistisch of socialistisch is, verandert daaraan niets.

Nu heeft de crisis van 1930/2 de natuurlijke verhoudingen ook hier te lande geheel verstoord en de Regeering heeft zich, om den ondergang van zekere bedrijven of bedrijfstakken te voorkomen, genoopt gezien, wettelijke steunregelingen in het leven te roepen. Daarbij heeft zij zich zoowel door politieke als door economische overwegingen laten leiden. Daar, waar de politieke factor machtig was - en dat was voornamelijk met de landbouwbelangen het geval - droegen de maatregelen veelal een onnoodig tegemoetkomend karakter, kosten den verbruiker of belastingbetaler schatten gelds,

[p. 1592]

terwijl zij de productievoorwaarden in andere bedrijfstakken verzwaren. Bij de maatregelen, waar zij geen politieken invloed van beteekenis vreesde, trad zij gematigd en voorzichtig op, zoo bij de industrie en de visscherij. Voor de zeescheepvaart zal de beschikbare steun ondoeltreffend blijken. De voorgestelde steun voor de binnenscheepvaart zal averechts werken. Handel en transitobedrijf, zwaar gebukt gaande onder de crisis, kunnen uit den aard niet anders geholpen worden dan door verlichting van lasten. In dit opzicht geschiedde niets, ook niet voor de andere bedrijfstakken - integendeel de belastingen werden verhoogd. Zoo wordt alles ten bate van den landbouw benadeeld. Dat bij dit alles weinig lijn te bespeuren was, mag men de Regeering misschien niet al te scherp verwijten. Weliswaar begreep zij eerst sedert September 1931, met een heel wat ernstiger calamiteit dan een crisis te doen te hebben, maar dit had zij met velen gemeen. Dat zij daarna voortging, onder den drang van in het nauw gebrachte belangen opportunistisch te legisleeren en economische belangen aan politieke en electorale belangen opofferde, is erger. Men mag haar ook verwijten, dat zij geen uitvoering gaf aan de wet, die in de benoeming van een Economischen Raad voorziet, en aldus naliet, zich door bekwame, deskundige en onpartijdige mannen te laten voorlichten.

Hoe ernstig deze tekortkomingen en hoe verpolitiekt en verkeerd sommige der genomen maatregelen ook zijn, tot dusver troostte zich menigeen met de gedachte, dat zij voor korten duur genomen waren en men ze spoedig overboord zou kunnen zetten, wanneer de omstandigheden ons zullen veroorloven, tot het vrije bedrijfsleven terug te keeren, zij het met een korte of langere periode van gereglementeerde afbraak der kunstmatigheid. In elk geval, zoo meende men, waren de toestanden te dien opzichte niet voor langen tijd door de wetgevende macht geprejudiciëerd.

Daarin is nu plotseling wijziging gekomen. De slechtste van alle steunwetten, de tarwewet (zie hoofdartikel Alg. Handelsblad van 24 December 1932) is incidenteel voor drie jaar verlengd, terwijl het gedwongen maalpercentage van 25% op 40% verhoogd werd. Daarmede is niet alleen een hoogst ernstige stap in de richting van duur brood gedurende ettelijke jaren gezet, maar ook een niet minder ernstige stap op den weg naar zelfvoorziening door staatsdwang, een streven, dat op mislukking na heillooze ervaring moet uitloopen en waartoe nooit had mogen besloten worden dan nadat een andere weg niet mogelijk gebleken was en een grondig onderzoek naar de te volgen algemeene politiek had plaats gehad. Dit geschiedde met medewerking der liberale fractie in de Tweede Kamer, nadat de heer Boon eerst een amendement, strekkende tot verlenging van de wet voor slechts één jaar, had ingediend en verworpen.

De houding van deze fractie is in deze tijden raadselachtig. Nadat zij bij de algemeene beschouwing het economisch beleid der Regeering afgekeurd en zich onder de oppositie geschaard heeft, bepaalde haar verzet zich feitelijk slechts tot de opcenten op de invoerrechten en gaven haar leden in meer dan één geval blijk van een zeer onliberale denkwijze - al dan niet door groepsbelangen geinspireerd.

Dr. Vos bepleitte in November anti-dumpingmaatregelen, blijkbaar onbekend met de eischen van onze nationale economie, met de moeilijkheid van

[p. 1593]

de omschrijving en constateering van dumping en dus van anti-dumping, en alsof wij er met de tegenwoordig gevolgde wijze van contingenteering althans niet iets veiliger aan toe waren dan met het nieuwe experiment. Zijn uitlatingen waren trouwens zoo ondeskundig en onduidelijk, dat het Kamerlid Van der Waerden hem een vrijhandelaar, die invoerbelemmeringen wil, noemde.

De heer Bierema hield op 9 December een rede, die naar autarchie zweemde en waarin hij de meening uitsprak, dat de tarwewet tot dusver bevredigend gewerkt heeft. Deze heer heeft trouwens de laatste jaren zich steeds op het eenzijdige landbouwstandpunt gesteld en zijn fractie maar al te vaak meegekregen.

De heer Van der Bilt achtte het bij de begrooting van Waterstaat noodig, bij den Minister op bevordering van het vervoer van mijnhout onder Nederlandsche vlag aan te dringen. Niet alleen bewees hij daarmede een slechten dienst aan de reeders (die hun eigenbelang ook niet steeds begrijpen), daar Nederland veel meer vracht int dan betaalt en een kunstmatige koestering van staatswege van Nederlandsch vervoer het gevaar opent voor represailles, die onze reeders licht van den wal in de sloot zullen brengen, maar ook is dit optreden van het liberale Kamerlid moeilijk vereenigbaar met de begrippen van liberale economie, op het verkeerswezen toegepast.

Alles tezamen genomen moet men helaas zeggen, dat de Kamerfractie ernstig in haar verplichtingen op economisch gebied is tekortgeschoten en dat gebrek aan lijn in de uitlatingen van haar leden gemaakt heeft, dat niemand weet, wat men aan haar heeft. Eenige verwachting, dat zij het in de naaste toekomst beter zal doen, kan men nauwelijks koesteren. Mede door haar toedoen is de weg naar een spoedig herstel geblokkeerd. De leden Bierema en Van Rappard zijn vóór alles landbouwvertegenwoordigers, die geen verandering in de suprematie van de landbouwbelangen zullen helpen teweegbrengen, en de overige leden onderscheiden zich door stuurloosheid. Zij, die zonder groepsbelangen te willen bevoordeelen, het land de beste kans willen geven om t.z.t. zijn economie naar het algemeen belang in te richten, hebben helaas geen aanleiding, vertrouwen in de liberale partij te stellen, zoolang de Kamerfractie niet aan geheel andere voorwaarden voldoet.