Europa bestaat niet
Wat het resultaat zal zijn van de Europees-Amerikaanse interventie in Libië, kan niemand nog zeggen. Zal het mogelijk blijken Gaddafi vanuit de lucht tot capitulatie te dwingen (of heeft het vooruitzicht voor het Haagse straftribunaal gedaagd te worden die uitweg geblokkeerd)? Zal Libië uiteenvallen in twee of meer delen? Of zal er voor ombepaalde duur een patstelling ontstaan? Of zal het een tweede Somalië worden: elkaar beoorlogende stammen en geen centraal gezag?
We weten het niet. Maar wel weten we dat de droom van een Europese eenheid er het eerste slachtoffer van is. Waarom? Wat er tot nu toe aan Europese eenheid is bereikt, is te danken aan een nauwe samenwerking tussen Frankrijk en Duitsland, te beginnen met Robert Schuman en Konrad Adenauer, zestig jaar geleden. Welnu, in de Libische zaak nemen beide staten een radicaal verschillend standpunt in: Frankrijk is de gangmaker van de operatie, Duitsland weigert eraan mee te doen.
Natuurlijk: in beide gevallen speelt de binnenlandse politiek mee. President Sarkozy, die het voortouw nam in die operatie, ziet er een mogelijkheid in zijn deerlijk gehavend blazoen op te poetsen. De Libische operatie heeft zelfs de steun van de socialistische oppositie. Ook bondskanselier Merkel krijgt in haar afzijdigheid de steun van de oppositie. Beiden immers dingen naar de gunst van een volk dat diep allergisch is voor oorlog.
De diepe instincten van beide volken zijn dus radicaal verschillend, omdat hun historische ervaringen radicaal verschillend zijn. Frankrijk waant zich nog steeds la grande nation van Napoleon en De Gaulle. Duitsland is getekend door de ervaring van twee verloren wereldoorlogen, waarvan de tweede zijn steden vernietigd heeft en het bovendien met schuld beladen. Daar geldt dus eerst recht: dat nooit weer!
Het zou dus van goedkoop cynisme blijk geven als we alles terug zouden brengen tot een spel van binnenlands-politieke berekeningen. Veel diepere beweegredenen liggen daaronder. Het zou daarom ook geen zin hebben Duitsland zijn afzijdige houding te verwijten. Het heeft alleen maar de les van de nederlaag van 1945 goed - misschien te goed - geleerd. De overwinnaars van dat jaar krijgen wat ze toen wilden.
Cynisch zou het ook zijn de Duitsers de berekening toe te schrijven: financieel-economisch hebben wij het toch voor het zeggen in Europa en danst zelfs Frankrijk naar onze pijpen. Dat is zo, maar het zou een onderschatting zijn van gevoelens die niets met financieel-economische overwegingen te maken hebben, als we dit vulgair-marxistisch motief als de eigenlijke drijfveer van de Duitse afzijdigheid zouden zien.
Wat ook de eigenlijke motieven zijn die ten diepste het standpunt bepalen dat een staat in de wereldpolitiek inneemt - als die standpunten zo verschillen als nu, tussen Frankrijk en Duitsland, in de operatie tegen Libië blijkt, dan valt daar geen gemeenschappelijk buitenlands beleid op te bouwen. En zeker vloeit zo'n gemeenschappelijk beleid niet automatisch voort uit een economische samenwerking die in de gemeenschappelijke munt haar voorlopig optimum heeft bereikt.
Maar zelfs dat optimum wordt bedreigd. Moeten we daarom vrezen dat, als de Europese staten er niet in slagen tot een gemeenschappelijke politiek te komen - en het vooruitzicht daarop is uiterst gering - datgene wat wél aan Europese eenheid bereikt is, ook dreigt te zullen mislukken? Ook dat weten we niet, maar voor het triomfalisme dat het streven naar Europese eenheid zo lang heeft vergezeld - zeker in Nederland - is er geen plaats.
Voor het continent Europa is - anders dan voor Amerika, dat zich alleen tot de Libische operatie liet verleiden omdat de Arabische Liga erop aandrong - Libië van grote strategische betekenis, niet zozeer om de olie als wel omdat het de Middellandse Zee beheerst. Weer doemt het spookbeeld van een groot Somalië op, dat de doorvaart belemmert en - erger nog - de sluis kan zijn voor emigranten uit heel Afrika.
Wat dat betreft, zitten alle Europese landen in één schuit, maar blijkbaar is ook dat perspectief niet voldoende om ze tot gemeenschappelijk politiek handelen te bewegen. Dat mag geen reden zijn voor degenen die nooit in dat ideaal geloofd hebben, om nu te gloriëren in hun eigen gelijk, laat staan leedvermaak. Geopolitiek is dit falen een ramp.
Maar een nuchtere analyse komt tot de conclusie: Europa bestaat niet. In de Libische operatie speelt de EU geen enkele rol, en ook de NAVO is verlamd. Het zijn de grote mogendheden - Amerika, Frankrijk, Engeland, maar niet Duitsland, dat teruggekeerd is tot het ohne mich - die de dienst uitmaken, overigens niet in volledige overeenstemming. Na ruim zestig jaar van Europees en Atlantisch eenheidsstreven is dit een ontnuchterend schouwspel.
NRC Handelsblad van 24-03-2011, pagina 16
Auteursrechtelijk beschermd