Dezer dagen. Columns in NRC Handelsblad 1991-2012

Ondanks acht jaar rampzalig beleid

Een recente opiniepeiling heeft het nog eens bevestigd: als de Europeanen - althans de West-Europeanen - mee zouden mogen stemmen in de Amerikaanse presidentsverkiezingen, dan zouden zij met overweldigende meerderheid Obama kiezen. Van de ondervraagde Nederlanders zelfs 86 procent.

Nu, die overweldigende meerderheid moet zich langzamerhand voorbereiden op de mogelijkheid dat hun idool het op 4 november niet haalt. Ja, het is zelfs niet onmogelijk dat die Europese geestdrift voor Obama juist averechts heeft gewerkt op zijn kansen in eigen land. Niemand immers wil graag door buitenlanders gezegd worden hoe hij moet stemmen. In dit licht bezien was Obama's bezoek aan Europa, in juli van dit jaar, waarmee hij de Amerikanen heeft willen bewijzen dat hij ook in het buitenland om een boodschap gestuurd kan worden, een tactische fout. Dat hij zich, in navolging van president Kennedy (‘Ich bin auch ein Berliner’) door honderdduizenden Berlijners liet toejuichen heeft hem thuis op z'n minst geen extra stemmen bezorgd, net zomin als het feit dat John Kerry, Bush' onfortuinlijke tegenkandidaat in 2004, Frans bleek te kunnen spreken, deze toen punten heeft opgeleverd.

Maar dit zijn slechts bijkomende factoren in de strijd om de volksgunst die nu in Amerika gaande is. Beslissend zijn de verwachtingen die de kandidaten bij hun eigen publiek wekken. En dan is het toch merkwaardig dat, ondanks acht jaren van rampzalig Republikeins bewind en ondanks de grote impopulariteit van president Bush, de kansen van de Republikeinse kandidaat, John McCain, op dit ogenblik aan het stijgen zijn.

Op de een of andere manier herkennen vele Amerikanen zich meer in McCain, de oorlogsheld die ook in de politiek heeft getoond moed te hebben (hij was bepaald niet de lieveling van het Republikeinse establishment), dan in Obama. En in zijn keus voor Sarah Palin als zijn kandidaat voor het vicepresidentschap heeft hij opnieuw laten zien de stemming in het land beter te kunnen peilen dan zijn Democratische tegenstander.

Natuurlijk, die keus is puur om tactische redenen gedaan: Palin, met wie hij slechts één keer een kwartier had gesproken, mist, zo te zien, alle kwalificaties voor het presidentschap, waarvan zij, mocht de 72-jarige McCain gekozen worden, slechts één hartslag verwijderd zou zijn. Wat dat betreft, getuigt zijn keus van een onrustbarende lichtzinnigheid.

Maar dit alles heeft niet belet dat zijn kansen sindsdien aanzienlijk zijn gestegen, vooral bij de zwevende kiezers, een electoraal kritieke groep. Palin, een 44-jarige moeder van vijf kinderen die het toch maar tot gouverneur van Alaska heeft geschopt, spreekt vele Amerikanen blijkbaar meer aan dan de nieuweling Obama, wiens genuanceerde uitspraken minder effect hebben op de boer en de arbeider dan op de intelligentsia.

Daarom heeft niets meer als een boemerang gewerkt dan de hoon waarmee vele commentatoren die provinciale huismoeder met haar primitieve ideeën hebben overladen. Het gevolg was dat velen - en juist vele vrouwen - zich met haar gingen vereenzelvigen. Gelukkig liet Obama zichzelf niet van die hooghartige kant zien (hij had, wat dat betreft, al zijn les geleerd), maar het kwaad was al gedaan.

Obama staat er dus, een paar weken na de euforie van de Democratische conventie die hem benoemde, minder goed voor dan kort geleden. Het feit dat hij gekleurd is speelt zeker een rol. Zelfs na acht jaar een zwarte minister van Buitenlandse Zaken te hebben gehad (eerst Colin Powell, daarna Condoleeza Rice), moeten velen nog wennen aan het idee van een zwarte president. Een president Obama zou een breuk met een traditie, maar vooral met het Amerikaanse zelfbeeld betekenen.

Het is evenwel de vraag of Obama's herkomst een groter struikelblok zal blijken te zijn dan zijn opleiding, die hem, grotendeels in het buitenland grootgebracht, tot de genuanceerde denker heeft gemaakt die bij de Europese grachtengordels zo populair is (maar die hadden al blijk gegeven van hun politieke scherpzinnigheid door Ronald Reagan weg te lachen als een derderangs filmacteur, en die heeft toch maar een eind gemaakt aan de Koude Oorlog).

Nee, het zou kunnen zijn dat juist Obama's afkeer van goedkope slagzinnen en gevoel voor de ingewikkeldheid van de meeste problemen hem in de weg staan. In hun eerste debat voor de televisie versloeg McCain, met zijn directe, bondige antwoorden op vragen, de naar nuances zoekende en daarom ontwijkend lijkende Obama op punten.

Maar in plaats van de staf breken over de criteria die de Amerikanen hanteren bij het maken van hun politieke keuzes, is het misschien beter even te wachten hoeveel stemmen straks onze simplificateurs Verdonk en Wilders zullen halen. Per slot van rekening stortten de 17 procent die de geest van die simplificateur Pim Fortuyn in 2004 haalde, Nederland in een politieke crisis waarvan het nog niet hersteld is.

Ongetwijfeld zijn de gevolgen van een Amerikaanse presidentsverkiezing vele malen groter dan die van een Nederlandse verkiezing. Het is niet te voorspellen of een president McCain zich zal ontpoppen als een tweede Bush jr. of een tweede Nixon (die het, afgezien van Watergate, helemaal niet zo slecht heeft gedaan) en een president Obama als een tweede Kennedy of een tweede Jimmy Carter (wiens oprechte idealisme stuksloeg op de harde werkelijkheid).

Voorspelbaar is een effect dat een verlies binnenslands zou hebben: de zwarte bevolking zal diep teleurgesteld zijn. Obama is het symbool van alles wat haar altijd - door de blanken en door haar eigen leiders - was voorgehouden: je best doen, netjes zijn, netjes spreken, ook qua kennis je mannetje staan. Als dat symbool verworpen zou worden, zou de kloof tussen blank en zwart, die de laatste decennia leek te zijn versmald, weer breder kunnen worden. En dat zou natuurlijk ook zijn effect hebben op Amerika's positie in de wereld.

Intussen zou een economische crisis, vergelijkbaar met die van de jaren 30, alle berekeningen ongedaan kunnen maken en Obama's kansen weer kunnen doen stijgen. Nu maar afwachten of hij zich dan zal ontpoppen als een tweede F.D. Roosevelt.

NRC Handelsblad van 18-09-2008, pagina 9