Herinneringen aan 1937
't Was een aardig idee van Andere Tijden, het historische programma op Nederland 3, om de uitzending van eergisteren te wijden aan de huwelijksreis van prinses Juliana en prins Bernhard in januari 1937 dus precies 65 jaar geleden. Beelden werden vertoond die ik althans nooit gezien had vooral uit Krynica, het skioord in de Poolse Karpathen.
Daar bracht het paar enkele weken door in het hotel dat gerund werd door de ouders van de toen bekende zanger Jan Kiepura, die getrouwd was met de Hongaarse zangeres Martha Eggerth. Die leeft nog en is, zoals in de uitzending bleek, hoewel bijna 90, nog zeer bij de hand.
Het commentaar liet hier en daar wat te wensen over. Zo werd er verbazing over uitgesproken dat het huwelijk met de gebruikelijke pracht en praal plaats had gevonden ondanks de nood der tijden. Nederland zat immers nog diep in de economische crisis.
Dat is waar, de werkloosheid bedroeg in 1936 ongeveer een half miljoen, op een bevolking van 8,5 miljoen. Je zou dus zeggen dat er veel weerstand tegen die huwelijksfeestelijkheden zou zijn geweest. Het eigenlijk merkwaardige is echter in dat jaar 1937 dat de SDAP (voorgangster van de PvdA) besloot de monarchie, waarvan zij altijd tegenstandster was geweest, te aanvaarden. Die paradox had ik graag uitgelegd willen zien.
Het paar bleef niet in Krynica. Het zette de wittebroodsweken voort in het Oostenrijkse slot Mittersil, ‘een verzamelplaats van Amerikaansche en Engelsche nouveaux riches en Oostenrijkse adellijke klaploopers’, zoals een Nederlander toen in zijn dagboek schreef. Die Nederlander werd in de uitzending diplomaat genoemd, terwijl hij voor een medewerkster aan het programma in Vrij Nederland van de vorige week bankier was.
In 1937 was hij geen van beide. Van een historisch programma niet erg zorgvuldig.
Poolse adel, nouveaux riches of klaplopers het is waar dat Juliana, die tot dusver nogal geïsoleerd met haar moeder in het stijve en suffe Den Haag had geleefd, op haar huwelijksreis voor het eerst met de wereld (of liever gezegd: de monde) in aanraking kwam. Je kreeg als kijker zelfs een beetje medelijden met haar. Hoe links was de manier waarop zij bij aankomst in Krynica het personeel begroette!
En welk een metamorfose heeft zij tijdens diezelfde reis ondergaan! Die reis eindigde in Parijs, en daar bleek zij een slanke, modieus geklede vrouw te zijn geworden. Ongetwijfeld moeten wij hierachter de regie van Bernhard en van zijn in Parijs wonende tante gravin Kotzebue zoeken. Het was een andere Juliana die in april in Den Haag terugkeerde dan de Juliana die het in januari had verlaten. Dat, zoals Martha Eggerth suggereerde, prinses Beatrix in het hotel van haar schoonouders was verwekt (‘geproduceerd’, zei zij), is niet waarschijnlijk. Beatrix is op 31 januari 1938 geboren. Het is waar dat die geboorte lang op zich liet wachten de fabrikanten van tegeltjes en ander spul waar ‘januari 1938’ op stond, waren in hoge nood, maar een zwangerschap van twaalf maanden lijkt toch een beetje lang.
Over die zwangerschap gesproken: Juliana kondigde die zelf op een charmante manier aan. Het koninklijk huis toen nog uit drie personen bestaande bracht in het voorjaar van 1937 zijn traditionele bezoek aan Amsterdam. Juliana zei voor de radio dat zij tot haar spijt, ‘om op zichzelf verheugende redenen’, niet aan alle plechtigheden had kunnen deelnemen. Geen woord te veel.
Ondanks de nood der tijden blijven die laatste jaren vóór de oorlog bij velen toch als een vrolijke tijd in de collectieve herinnering. Het was niet alleen de tijd dat er nieuw leven kwam in de koninklijke familie, maar het was ook de tijd van het miljoenenamusement van Louis Davids en Buziau, van de ‘Bonte dinsdagavondtrein’ en van ‘Wij gaan naar Rome’, waar het Europese voetbalkampioenschap voetballen werd gehouden (maar, helaas, we kwamen niet verder dan Milaan, waar de Zwitsers ons zouden verslaan). Blijkbaar leefden de Nederlanders die wél een baan hadden toch nog de grote meerderheid nogal onbezorgd.
En Hitler dan? Het moet gezegd worden: het aantal Nederlanders dat zich over een Duitse dreiging zorgen maakte, was gering. Voor zover Hitler hier geen bewonderaars had en bij de verkiezingen van 1937, buitelde de NSB van bijna 8 procent tot iets meer dan 4 procent van de stemmen vonden de meeste Nederlanders hem een gek verschijnsel, ver van hun bed.
Voor Juliana zelf moeten die jaren een bevrijding zijn geweest. Hoe moet zij hebben geleden onder de pogingen haar aan de man te brengen! In de uitzending werden enkele Duitse prinsen genoemd die voor de eer bedankten van hogere adel dan prins Bernhard was. Maar ook prins Karel van Zweden (niet genoemd in de uitzending) was even een serieuze kandidaat. In de kranten stonden advertenties van vlaggenfabrikanten: ‘VLAGGEN (ook Zweedse)’.
Maar toen het eindelijk zover was, kreeg de schoolgaande jeugd een rijmprent, in opdracht van de regering door de dichter P.C. Boutens gemaakt. Maar het laatste couplet werd weggecensureerd, want dat zinspeelde op een zwoele nacht waarin het kind verwekt zou worden. Een kabinet van rooms-katholieken en antirevolutionairen (met een enkele liberaal en vrijzinnig-democraat) ging dit te ver. Koningin Wilhelmina zou het trouwens ook niet geapprecieerd hebben.
Het kind is er toch gekomen, en nu vieren we overmorgen de bruiloft van háár eersteling.
Auteursrechtelijk beschermd