GPV en CDA: PvdA moet roder
Klein rechts worden ze vaak genoemd, de drie kleine christelijke partijen. Ten onrechte, want ten minste twee van hen - het Gereformeerd Politiek Verbond (GPV) en de Reformatorische Politieke Federatie (RPF) - nemen op sociaal-economisch gebied doorgaans standpunten in die links zijn van die van het paarse kabinet. Dat hebben we woensdag goed kunnen zien, toen op deze pagina twee artikelen stonden afgedrukt, een van Jan Marijnissen, fractievoorzitter van de Socialistische Partij (SP) in de Tweede kamer, en een van Eimert van Middelkoop, lid van de fractie van het GPV in dezelfde Kamer. Linkser dan Marijnissen heb je ze niet in de Kamer, en toch verschilde Van Middelkoops standpunt niet erg van het zijne.
Beiden constateren dat we onder een liberaal regime leven. Marijnissen: ‘Het neoliberalisme kon ook in de Lage Landen aan zijn opmars beginnen. De lasten werden steeds meer van collectief naar individueel verschoven.’ Van Middelkoop: ‘De ideologische aanvaarding van het moreel en economisch liberalisme [is] uitgangspunt van beleid. Het paarse kabinet was en is een liberaal kabinet.’
Marijnissen: ‘De relatie tussen overheid en sociale huisvesting werd doorgeknipt, en er werd zelfs marktwerking in de zorg geintroduceerd.’ Van Middelkoop: ‘In zowel de gezondheidszorg als de sociale zekerheid heeft de introductie van het marktdenken processen op gang gebracht die in elk geval tot een situatie leiden, dat niemand nog weet hoe deze cruciale voorzieningen in elkaar zitten, wie het er voor het zeggen heeft en hoe onbedoelde effecten tegengegaan kunnen worden.’
Marijnissen hekelt Kok omdat, terwijl het programma van de PvdA voorzag in bezuinigingen tot maximaal acht miljard, hij een kabinet leidt dat 22 miljard bezuinigt. Van Middelkoop schrijft: ‘Ook de monomane bezuinigingsdrift moet gestuit worden.’ We hoeven het niet eens te zijn met de kritiek van Marijnissen en Van Middelkoop om te kunnen vaststellen dat zij, anders dan Van Dis' borrelpraat, tenminste onderbouwd is.
Zeker, op levensbeschouwelijk gebied zijn er verschillen, zoals niet anders te verwachten viel. Dat ook het moreel liberalisme regeert, zal Marijnissen wel niet veel kunnen schelen. Ook zal hij zich er niet druk over maken dat de discussie van de laatste jaren over normen en waarden geen politieke vertaling heeft gekregen. Zondagsrust en herkerstening van het recht, die Van Middelkoop op het programma heeft staan, hebben bij Marijnissen vermoedelijk geen hoge prioriteit.
Marijnissen is dan ook socialist, ja ex-maoist (merkwaardig overigens dat dit verleden, waarover hij nooit rekenschap heeft afgelegd, hem niet wordt nagedragen, terwijl iedereen over de VVD'er Van Baalen, die in zijn school- en studententijd uiting zou hebben gegeven aan ultrarechtse opvattingen, heen valt), Van Middelkoop belijdend, ja rechtzinnig christen.
Maar het is hun overeenkomst op sociaal-economisch gebied die opmerkelijk is. Het is weinig waarschijnlijk dat ze binnen afzienbare tijd de kans krijgen in een kabinet gestalte te geven aan hun ideeen op dit gebied (laat staan: samen in een kabinet), maar het is niet uitgesloten dat na verkiezingen de politieke constellatie zodanig is dat gedoogsteun van een van hun partijen nodig is om tot een kabinet te komen. Die steun zal dan eerder van de gouvernementele GPV en RPF mogen worden verwacht dan van de SP.
Van Middelkoop roept dan ook de kiezer op, zijn steun te geven ‘aan het GPV en de andere confessionele partijen, aan sociaal-democraten met nog voldoende historisch besef of aan GroenLinks’ (welks leider overigens ook een ex-maoist is die het eveneens onnodig vindt rekenschap af te leggen over zijn verleden). Maar in het verband waar we het nu over hebben, is vooral Van Middelkoops steunbetuiging aan ‘sociaal-democraten met nog voldoende historisch besef’ interessant - met andere woorden: aan PvdA'ers die niet, zoals Kok, blij zijn hun ideologische veren te hebben afgeschud.
Zo'n oproep tot rebellie tegen de leiding van de PvdA, zo niet tot afscheiding van de partij, doen ook Jos van Gennip en Kees Klop, die samen de directie vormen van het wetenschappelijk instituut voor het CDA, en wel in een groot artikel in de Volkskrant van zaterdag, getiteld: ‘Wat doet iemand met idealen nog in de Partij van de Arbeid?’
Ook zij constateren dat de PvdA ‘door gebrek aan eigen ideeen geen innerlijke weerstand heeft kunnen bieden aan een volstrekt liberale maatschappijvisie. [...] Andere opties dan het marktmechanisme heeft de PvdA niet meer in huis, hoewel zij in de sociaal-democratie zeker te vinden zijn.’
‘Als de PvdA niet langer het solidariteitsbeginsel ten grondslag wil leggen aan de maatschappelijke ordening, maar een liberale maatschappijvisie huldigt - en volgens ons is dat al het geval en zal dat ook niet meer veranderen - dan komen zulke mensen voor de vraag te staan of hun idealen nog wel wijzen in de richting van de Partij van de Arbeid.’ ‘GroenLinks lonkt en zelfs het CDA’, zeggen beide heren eerder.
De mogelijkheid dat veel PvdA-kiezers de overstap naar het CDA zullen maken, berust eerder op een wensdenken, maar het is interessant te zien dat vooraanstaande CDA'ers PvdA'ers oproepen trouw te blijven aan hun socialistische wortels. Dat zou een paar jaar geleden ondenkbaar zijn geweest. Het tekent de verwarring waarin het CDA nog steeds verkeert. Het rechtse imago dat hun lijsttrekker, ondanks zijn linkse woorden, nog steeds heeft, maakt die oproep alleen nog maar ongeloofwaardiger.
Maar afgezien daarvan: de analyse van Van Gennip en Klop is op zichzelf juist, evenals trouwens die van Marijnissen en Van Middelkoop: er is een grote ideologische leegte in de PvdA. Het onbehagen daarover in de partij is even groot als de verwarring in het CDA. Beide zijn op zoek naar een nieuwe legitimatie.
Voorlopig verhindert de reusachtige populariteit waarin Kok zich - naar het lijkt: meer buiten dan in zijn partij - kan verheugen, alle pogingen die leegte op te vullen met nieuwe of eventueel oude ideeen en die ideeen in daden om te zetten. Maar het tij hoeft slechts te keren - het politieke tij voor de PvdA of het economisch tij in Nederland - of de poppen gaan weer aan 't dansen in de partij.
Een implosie a la D66 - een partij die van begin af aan alle ideologie heeft afgezworen, wat zich nu wreekt - is dan slechts een van de mogelijkheden, al lijken die in het licht van de opiniepeilingen, die winst voor de PvdA voorspellen, ongerijmd. Maar ook een grote winst, uitsluitend te danken aan de persoon van Kok, zou alleen maar de eigenlijke crisis waarin de sociaal-democratie verkeert, maskeren.
NRC Handelsblad van 07-04-1998, pagina opinie 7
Auteursrechtelijk beschermd