Hoe vaak was Zalm al minister?
Naamvallen worden vaak (steeds meer?) door elkaar gehaald. Sommigen zullen hierin een bewijs van taalverloedering zien. Ik bepaal me ertoe te suggereren dat het inzicht in zinsconstructie aan het afnemen is - wat ik trouwens ook niet onbedenkelijk vind. Een paar voorbeelden uit de afgelopen vijf weken:
‘Bart de Graaf wil wat niemand lukt en maar weinigen écht willen.’ Hier is datgene wat zowel in eerste als in vierde naamval gebruikt.
‘De fout die toen is gemaakt is klassiek en tref je ook aan in nieuwe wijnlanden als Zuid-Afrika en Chili.’ Vervang de fout door zij, en je ziet dat dit niet kan.
‘Een van de belangrijkste functies van de officiële religie bestond erin de wetten en de instellingen te sacraliseren en een zekere bestendigheid te geven.’ Dezelfde woorden (wetten en instellingen) in vierde èn derde naamval gebruikt. Idem: ‘Het behoort tot de grootheid van de Grieken de cultus van Dionysos toegelaten te hebben en een plaats te geven in hun wereld.’ Idem: ‘Eoos is de godin die elke morgen de komst van Helios aankondigt en voorafgaat.’
‘Mateloosheid en vermetelheid verdraagt hij niet en worden door hem gestraft.’ Zelfde constructie als: ons verdraagt hij niet en worden door hem gestraft. ‘Duitsland werd samenwerking aangeboden, profiteerde van de Marshallhulp, werd WEU- en NAVO-lid.’ Hier is Duitsland eerst medewerkend voorwerp (derde naamval), daarna tweemaal onderwerp (eerste naamval). Zelfde constructie als: mij werd samenwerking aangeboden en werd lid.
Andere taaleigenaardigheden: ‘FNV ziet af van voorrang in zorg.’ Zo luidde een kop boven een bericht. Dan het bericht zelf: ‘De FNV komt terug op zijn standpunt dat werkenden voorrang moeten krijgen in ziekenhuizen.’ Handhaaft de FNV haar standpunt nu of wijzigt ze het? Want terugkomen op betekent: herhalen.
‘Er zijn geen uitspraken van hen bekend of zij hieruit lessen hebben getrokken.’ Of: het is niet bekend of...; òf: er zijn geen uitspraken bekend dat...
‘Ze lasten die parlementaire sessie gewoon af.’ Bestaat er een werkwoord aflassen?
‘Dat de situatie in Algerije ook nu nog buitengewoon moeilijk is wordt belicht vanuit auteurs die kozen voor een leven in ballingschap en zij die in hun land zijn gebleven.’ Belicht vanuit zij...?
‘Nooteboom is de eerste Nederlandse schrijver die in 1994 door David Levine werd geportretteerd.’ Welke Nederlandse schrijvers werden na hem in datzelfde jaar geportretteerd? Of had in 1994 beter tussen komma's kunnen staan?
‘Historisch gezien is de Frans-Duitse samenwerking op militair gebied nog van te korte datum.’ Kan een datum lang of kort zijn? Of is bedoeld: van te recente datum?
‘Per jaar laat een op de tien vruchtbare vrouwen haar ongeboren kind wegnemen (het Nederlandse percentage ligt achttien keer lager).’ Een van de tien is tien procent. Een percentage dat achttien keer lager ligt dan tien procent, komt uit op 18 x 10 procent = 180 procent. Dat is dus minus 170 procent.
‘Politici die het nieuws halen omdat anderen zich over hun uitlaten missen gezag.’ Dat is weer eens een andere verschijningsvorm van het hen/hun-probleem.
‘...als de politiecommissaris samen met Van Hall het oproer onderschatten.’ Hij doet iets samen met een ander; niet: hij doen iets samen met...
‘Het waren vingeroefeningen voor een meer assertiever mediabeleid.’ Nog assertiever dan assertiever?
‘En daarmee krijgt uiteindelijk ook het volk via de volksvertegenwoordiger weer het zijn toekomende grondrecht de regering te controleren en te corrigeren.’ Zijn grondrecht is voldoende.
‘Het kan niet anders dat dit ingrijpende gevolgen heeft voor de vitale delen van de verzorgingsstaat.’ Op anders volgt dan.
‘... minister Zalm, die graag nog een tweede keer op die post wil terugkeren.’ Is hij dan nu al voor de tweede keer minister van Financiën?
‘Een aantal auteurs die bij HarperCollins publiceert, heeft het voor Murdoch opgenomen.’ Waar slaat die op? Op auteurs? Maar dan moet het publiceren zijn.
‘Paniekverhalen dat bijvoorbeeld de ademtest in het verkeer ongeldig was, werden door de Hoge Raad direct de kop ingedrukt.’ Werden die verhalen ingedrukt. Of werd hun de kop ingedrukt?
‘Flauw en een beetje te mooi was haar dans om kampioene te worden.’ Hier staat dat die dans kampioene werd (of niet werd).
‘Volgens Sergei Eisenstein heeft tsaar Ivan de Verschrikkelijke een silhouet dat groter is dan hemzelf.’ Groter dan hemzelf is?
‘Zelden is macht doeltreffender ontmaskerd zoals Eisenstein dat deed.’ Waarom niet: doeltreffender dan Eisenstein deed? Dat spaart nog ruimte ook.
‘Behalve de goddelijke Mnemosyne, over wie Heidegger spreekt i.v.m. het denken als danken en gedenken, en wiens beschouwingen door Derrida worden hernomen, zijn de Griekse goden afwezig in de geschriften van de Franse filosoof.’ Waar slaat en op?
Nu weer een evergreen: ‘Het Engels veroverde in snel tempo de gehele wereld, niet in het minst door de invloed van de televisie met Amerikaanse films en soaps.’ Dus die Amerikaanse film en soaps hebben niet in het minst invloed gehad?
‘...de bereidheid van een nieuwe generatie in Duitsland (niet in het minst gedurende de studentenopstand van 1968) het verleden van hun vaders en grootvaders opnieuw te onderzoeken.’ Dus die generatie van 1968 was niet in het minst bereid dat verleden te onderzoeken?
‘Het is een prachtig boek, niet in het minst omdat het zo voortreffelijk en beeldend is geschreven.’ Waarom dan wel?
‘Het is mij onmogelijk de - soms zeer uitvoerige - argumentatie van de zeven deskundigen hier weer te geven. Laat mij er dus mee volstaan de uitslag te vermelden en hun hartelijk dank te zeggen voor hun advies (soms vergezeld van gelukwensen)’ (eigen werk). Een lezer heeft bezwaren tegen soms (tweemaal) in deze zin. Als bijwoord van tijd kan het niet bedoeld zijn. Als bijwoord van modaliteit - zoals in: vroeg ik je soms wat? - ook niet. Blijft over: als bijwoord van omstandigheid.
Als zodanig zal ik het wel bedoeld hebben, zonder dat te weten (zoals de hoofdfiguur in Le bourgeois gentilhomme, die veertig jaar proza gesproken had zonder dat te weten). Maar, zo zegt de lezer, in dat geval wringt soms in de geciteerde zin. Dat kan zijn, maar wringen is een kwestie van stijl, en daarmee houd ik me in deze rubriek niet bezig (heel wat van de hier gesignaleerde zinnen blijven ook na correctie wringen).
‘Zo nam een congres van de PvdA een wijzigingsvoorstel aan tot beperking van de hypotheekrente. Haar lijsttrekker veegde die van tafel’ (eigen werk). Waar slaat die op? (De lijstrekker veegde niet die beperking van tafel, maar het voorstel tot wijziging).
NRC Handelsblad van 10-03-1998, pagina 9
Auteursrechtelijk beschermd