Voor wat hoort wat
Tot in het kabinet zijn de meningen verdeeld over wat te doen tegen Saddam Hussein. Het besluit een fregat naar de Golf te sturen, maar nog niet te besluiten over een eventuele inzet ervan, verraadt deze verdeeldheid. Het is een typische compromisoplossing, geldig voor slechts een week, want na een week moet het fregat in de Golf zijn aangekomen.
Van veel moed en besluitkracht getuigt dit compromis niet, eerder van een hoop dat er binnen die week iets zal gebeuren dat een tweede besluit onnodig maakt. Het is waar: in de politiek is een week een lange tijd, zoals Harold Wilson zei. Intussen kan het nuttiger zijn de vragen waarvoor Nederland, met de andere Europese landen, zich gesteld ziet, duidelijk te formuleren. Het zijn, in hoofdzaak, twee vragen: de vraag of geweld gebruikt mag of moet worden om Saddam Hussein ertoe te krijgen te voldoen aan zijn verplichtingen jegens de Verenigde Naties; en de vraag of, als die eerste vraag bevestigend beantwoord wordt, Nederland aan dat geweld moet meedoen.
Laten we met de laatste vraag beginnen. Antwoord daarop hangt weer af van het antwoord op de vraag of Nederland het nodig vindt dat de Verenigde Staten, de enige mogendheid die het nodige geweld tegen Saddam Hussein kan opbrengen, een belangrijke rol spelen in Europa.
Die vraag beantwoordt de Nederlandse regering, hierin gesteund door de overgrote meerderheid in het parlement, bevestigend. Amerika is niet alleen nodig voor de veiligheid van Europa, die op het ogenblik niet bedreigd wordt, maar nog meer voor de veiligheid in Europa. Dat zien we op het ogenblik in Bosnië, waar de vrede alleen dankzij Amerikaans optreden is bereikt kunnen worden.
Het tekent de onmacht van Europa. Europa bestaat niet als politieke eenheid die operatief kan ingrijpen. Het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid is een lachertje. Zolang dat niet bestaat - en dat zal nog lang duren - is Europa, ook voor zijn interne veiligheid, afhankelijk van de Verenigde Staten. Dit zo zijnde, zou het voor Nederland buitengewoon onverstandig zijn iets te doen wat ten gevolge zou kunnen hebben dat de bereidheid van de Verenigde Staten om een rol in Europa te spelen zou afnemen. Een weigering de Amerikanen bij te staan ingeval zij zouden besluiten geweld in de Golf te gebruiken, zou precies dàt bewerkstelligen.
Immers, waarom zouden de Amerikanen zich nog moeite getroosten voor de veiligheid van en in Europa offers te brengen, wanneer de Europeanen aan de kant zouden blijven staan bij een Amerikaanse actie die ten doel zou hebben iemand tot de orde te roepen die tweemaal bewezen heeft agressie niet te schuwen - en dat in 's werelds grootste kruitvat?
Ergo: het toepassen van het ‘voor wat hoort wat’ is een Europees belang, maar zolang er geen Europa is, is het in elk geval een Nederlands belang, een belang dat in feite het uitzenden van meer dan een enkel fregatje zou rechtvaardigen. (Straks gaan de Amerikanen nog vragen: waarvoor hebben jullie eigenlijk nog een marine nodig, als er voor zo'n crisis als om Irak maar één fregat afkan?)
Hiermee is de tweede vraag - die betreffende Nederlands steun aan de Verenigde Staten - beantwoord. Daarmee is echter nog geen antwoord gegeven op de eerste vraag: mag of moet geweld gebruikt worden teneinde Saddam Hussein te dwingen te voldoen aan zijn verplichtingen jegens de Verenigde Naties: toestaan van inspectie van opslagplaatsen van verboden wapens?
Natuurlijk: eerst moet diplomatie de kans gegeven worden dit doel te bereiken. Maar diplomatie zonder een stok achter de deur bereikt niets - zeker niet bij een man als Saddam Hussein. Wat dat betreft moeten de grote pleiters voor diplomatieke druk - Frankrijk, Rusland en China en menigeen in dit land - dankbaar zijn voor de stok die de Amerikanen op dit ogenblik in de Golf aan het perfectioneren zijn.
Maar als de combinatie van diplomatie en militaire dreiging niet helpt, is dan in laatste aanleg geweld een geoorloofd middel? Ja, want als op het laatste ogenblik van het ultimum remedium geen gebruik gemaakt zou worden, zou dat een uitnodiging zijn aan alle Saddams van de wereld hun geluk te beproeven. Saddam zelf zou bijvoorbeeld zijn wapens op Israel kunnen gaan richten, wat die staat ongetwijfeld door een preventieve actie zou proberen te verijdelen.
Geweld is dus, in het geval Irak, een geoorloofd middel. Maar is het ook een doeltreffend middel? Saddam Hussein zelf zou het waarschijnlijk wel overleven. Hem staan genoeg schuilplaatsen ter beschikking. Belangrijker is echter de vraag of zijn gevaarlijke wapens ook in één klap - of meer klappen - uitgeschakeld zouden kunnen worden. Waarschijnlijk niet allemaal, maar toch voldoende voor enige jaren respijt. En dat is in de politiek een heel lange tijd.
Houwdegens zijn altijd geneigd te geloven dat geweld alles oplost. Dat is niet zo. Illusies moeten we ons dus niet maken over de gevolgen van eventueel geweld in de Golf. Maar het kan onvermijdelijk zijn, en dan vraagt, bij gebrek aan alternatieven, het Nederlands belang dat wij aan de kant van de Amerikanen staan en dat zij daar nu al van op aan kunnen.
NRC Handelsblad van 17-02-1998, pagina 9
Auteursrechtelijk beschermd