Toedichten en toedenken
‘Buiten de ambtenarij wordt nergens liefdelozer met de taal omgegaan dan in de journalistiek. [...] Het is dikwijls bar en boos, en het meest verontrustende is nog dat weinigen zich druk maken over de gebrekkige leesbaarheid, over de armoedige schrijfkwaliteit. Hier en daar houdt een oude lul er een aardig taalrubriekje aan over [...].’
Aldus Jan Tromp, adjunct-hoofdredacteur van De Volkskrant, in De Journalist van 5 september. Zelf huiver ik meestal zulke categorische uitspraken te doen, maar als zo'n autoriteit dat zegt, dan zal het wel waar zijn. Maar wat mij vooral intrigeert is de vraag: wat is Tromp zelf? Een jonge lul of een lul van middelbare leeftijd? (U ziet: ik pas mij aan het taalgebruik van die autoriteit aan.)
Maar laat ik mijn eigen taalgebruik onder de loep nemen. Onlangs schreef ik: ‘Dat Reagans benaming niet zo ver bezijden de werkelijkheid was moet, voor degeen die haar nog wat overdreven in de oren klinkt, wel duidelijk worden.’ Haar moet zij (nl. de benaming) zijn. En wie heel precies is, zal ook een aanmerking op die maken. Dat hoort eigenlijk wie te zijn.
Verscheidene lezers vielen over deze zin: ‘Hij wordt gevraagd naar zijn maoïstisch verleden.’ Zij vinden dat het moest zijn: hem wordt gevraagd naar... Ik ben niet dadelijk overtuigd. Maakt het voorzetsel naar mijn zin niet correct? We zeggen toch ook: hij wordt op een partijtje, op de thee, ten eten gevraagd? Graag advies van een taalkundige.
Een andere zin waar ik kritiek op heb gekregen: ‘Hij was een kenner van Duitsland. Het is als zodanig dat ik hem voor het eerst ontmoette en hij een diepe indruk op mij maakte.’ Kan dit?, vraagt een lezer, die eraan toevoegt: vertaal het eens in het Latijn. Nu is mijn Latijn niet meer zo goed, maar ik geloof wel dat ik nu zie wat er niet klopt: Het is als zodanig slaat eerst op ik en daarna op hij.
In mijn vorige taalartikel haalde ik deze zin aan: ‘De projectielen ontlenen hun indringend vermogen aan verarmd uranium, het metaal dat per kubieke centimeter bijna tweemaal zo zwaar is als lood.’ En ik stelde daarop de vragen: ‘Zou het per kubieke decimeter anders zijn? Zo neen, zou dan “per eenheid van gewicht” niet beter zijn?’ Nee, schreven mij op z'n minst acht lezers (en ook H.M. Odijk in de Brievenrubriek van 17 november), ‘per eenheid van volume’ zou beter zijn geweest. Als verstokte alfa had ik beter mijn mond kunnen houden.
Nu geef ik anderen het woord. Met geslachtsverwarring houdt deze rubriek zich niet bezig, maar als een minister zich daaraan bezondigt, is het wel de moeite van het signaleren waard. Zo schreef minister Jorritsma in het woord vooraf van het Jaarboek 1997 van de Vereniging Nederlandsch Historisch Museum: ‘Het Nederlandsch Scheepvaartmuseum Amsterdam viert nu haar verjaardag, ze is maar 75 jaar jong geworden.’
‘Ik vertrouw de cijfers niet dan dat ik ze drie keer heb gecontroleerd.’ Wat wordt daarmee bedoeld?
‘De kans dat Kröger opnieuw in hongerstaking zou gaan, was niet ondenkbeeldig.’ Was dus denkbeeldig (wat het bleek niet te zijn).
‘Een patroongenerator heeft niets te maken met regelmatigheid of onregelmatigheid: het kijkt alleen naar de 100.000 woorden die het “gevoerd” heeft gekregen.’ Waar slaat het op?
‘Hij raakte door zijn onovertuigbaar talent in een geïsoleerde positie.’ Een talent dat niet te overtuigen is?
‘Hij beheerde zijn portefeuilles tot zo'n tevredenheid dat hem binnen en buiten zijn partij al snel een grote toekomst werd toegedicht.’ (Toedichten betekent: ten onrechte beweren dat iemand de maker of bezitter van iets is. Is misschien toegedacht bedoeld?
‘De prinsen zijn vaak ongewild een bron van hilariteit, niet in het minst omdat de vox populi hun wereldvreemdheid en onhandigheid genadeloos benadrukt.’ Dus die benadrukking van hun wereldvreemdheid enz. draagt niet in het minst (= helemaal niet) bij tot die hilariteit.
‘Augustinus lag dit wel en zou dit later in zijn geschriften in praktijk brengen.’ Zelfde constructie als: hem lag dit wel en zou dit in praktijk brengen.
‘De geestelijke uitwisseling zou ik “kersttelepathie” willen noemen en kent noch religieuze noch nationale grenzen.’ Zelfde constructie als: hem zou ik Piet willen noemen en kent geen grenzen.
‘De La Tour is altijd een raadsel geweest, niet in het minst voor degenen die hem het meest wilden nastaan.’ Dus voor hen was hij niet in het minst een raadsel.
‘Maystadt beschikt over een grote overtuigingskracht, niet in het minst door zijn dossierkennis.’ Dus die overtuigingskracht heeft hij helemaal niet aan zijn dossierkennis te danken.
‘Treffend is de scène waarin hij, in een auto gezeten, vertelt dat je linksaf kunt slaan of rechtsaf kunt gaan.’ Is het linksaf slaan of links afslaan?
‘Beschuldigingen van corruptie tegen Bill Skate zijn gisteren nieuw leven ingeblazen.’ Zijn die beschuldigingen ingeblazen of is hun nieuw leven ingeblazen?
‘Historisch gezien is de Frans-Duitse samenwerking op defensiegebied nog van te korte datum om al van een (militaire) “as Parijs-Bonn” te kunnen spreken.’ Eigenlijk staat daar dat die samenwerking niet kan spreken.
‘Politieke emoties worden vaak al op jonge leeftijd voor de eerste keer ervaren en zijn doorgaans een lang leven beschoren.’ Zijn zij beschoren of wordt hun een lang leven beschoren?
Kop boven een nieuwsbericht: ‘Rosenmöller weerlegt kritiek op deeltijdwet.’ Wie beslist dat Rosenmöller die kritiek weerlegd heeft? De maker van het nieuwsbericht of de koppenmaker toch niet? Beter is dus: weerspreekt of bestrijdt.
‘Nadat hij jarenlang met de cijfers 2 en 3 strooide, is een docent van de Hogeschool Utrecht ontslagen.’ Het strooien ging vooraf aan het ontslag, dus beter is: had gestrooid.
‘Als senator had hij actieve bemoeienis met de oprichting van het CDA en kreeg daarna grote bekendheid als eerste voorzitter.’ Hier staat: als senator [...] kreeg (hij) grote bekendheid als eerste voorzitter.
‘Een deel van het probleem is dat het Europarlement zich niet kan behagen in grote aandacht van de pers.’ Zich behagen: nieuw werkwoord? Of is bedoeld: zich verheugen?
‘Spanje is een van de landen die het meeste profijt trekt van de EU.’ Waar slaat die op? Op landen? Dan moet het trekken zijn. Op land? Dan moet het dat zijn.
‘Er was een aantal opties dat werd uitgeprobeerd.’ Het aantal werd niet uitgeprobeerd, de opties werden uitgeprobeerd.
‘We moeten ervoor waken dat het debat over de ECB geen schadelijke gevolgen krijgt.’ Ervoor waken: erop toezien dat iets niet gebeurt.
NRC Handelsblad van 19-12-1997, pagina 9
Auteursrechtelijk beschermd