Een sprookje doorgeprikt
Nederland is een monarchie, en vrijwel niemand wil serieus verandering in deze staatsvorm aanbrengen, die, hoewel hij ouderwets is, bij ons beter heeft gewerkt naarmate de samenleving moderner werd. Maar dat hoeft niet altijd zo te blijven. Daarom is het goed het proces van erosie te volgen waaraan de monarchie in Groot-Brittannië onderhevig lijkt te zijn - Groot-Brittannië, het land waar de monarchie hechter verankerd scheen te zijn dan waar ook elders. Waarom zou wat daar plotseling gebeurd is ook niet hier kunnen gebeuren?
De monarchie is in de eerste plaats symbool en instituut - symbool van de nationale eenheid en een van de staatsrechtelijke instellingen van het land. Zolang de monarch die functies goed vervulde, was zijn persoonlijk leven van geen belang voor de staat. Dat persoonlijk leven van de monarch en zijn naasten was dan ook vaak, ook in parlementaire monarchieën, verre van onberispelijk, maar geen haan die daarnaar kraaide.
Daar is geleidelijk verandering in gekomen. Hoe komt dat? Als gevolg van de democratisering van de samenleving is de noodzaak ontstaan de monarchie niet alleen te presenteren als symbool en instituut, maar ook als voorbeeld van innig gezinsleven.
Daarmee is de schijnheiligheid in het instituut geslopen, want net zo min als ieder ander gezin is een koninklijk gezin immuun voor menselijke feilen en de daarmee samenhangende spanningen en ruzies. Maar anders dan bij gewone mensen komt dit alles bij royalty dadelijk in het licht van de publiciteit, die inherent is aan de democratisering.
Het kan niet gezegd worden dat de koningshuizen de publiciteit niet gezocht hebben. Ze moesten zich immers niet alleen als symbool en instituut presenteren, maar ook als mensen? En liefst als mensen die even gewoon zijn als u en ik. Maar dat zijn ze niet. Het enkele feit dat het koningschap op erfelijkheid berust, betekent dat voor het Koninklijke Huis andere normen gelden dan voor anderen.
In Nederland valt dat allemaal nogal mee, maar dat komt voornamelijk doordat het gezinsleven van de monarch en van haar enige zuster die nog tot het Huis behoort, inderdaad, voor zover waarneembaar, voorbeeldig is. Niet dat het gezin persoonlijke zorgen bespaard zijn gebleven, maar dat heeft de genegenheid voor de Koningin slechts versterkt.
Maar er is geen waarborg dat dit zo zal blijven. Als haar zoons even menselijk zijn als andere jongens, dan zou het een wonder zijn als alles even rimpelloos zou blijven verlopen - met dit verschil ten opzichte van gewone mensen dat dan alles in de publiciteit, die ze deels zelf hebben gewenst, zou komen.
Tot welke gênante en voor het koningschap schadelijke toestanden het dan kan komen, toont het Britse koningshuis. De crisis in het huwelijk van de troonopvolger is op zichzelf niets abnormaals. Een liefdeloos huwelijk dat stukloopt, komt meer voor. Het verschil is echter dat hier de publiciteit zich ermee bemoeid heeft.
En die publiciteit hebben prins Charles en prinses Diana ook gezocht. Zij eerst en daarna hij. In het onlangs verschenen boek van Dimbleby, waaraan hij meegewerkt heeft, haalt hij zelfs zijn ongelukkige jeugd erbij, waarvan hij zijn ouders de schuld geeft. Een beschamende vertoning. We zijn ver van de befaamde Britse stiff upper lip.
In elk geval blijkt het beeld van de happy family, als hoedanig de Koningin haar gezin jarenlang vertoond heeft (en waarin ze zelf misschien wel geloofd heeft), op een leugen te hebben berust. Hoeveel beter zou het niet zijn geweest als ze niet had toegegeven aan die publiciteit!
Overigens zal haar eigen populariteit er waarschijnlijk niet erg onder lijden. Eerder is zelfs een golf van medeleven met haar te verwachten, zoals we ook gezien hebben bij koningin Juliana na de Lockheed-affaire. Maar het gezag van de troonopvolger lijkt wel deerlijk aangetast.
Welke les kan koningin Beatrix uit de perikelen van het bevriende koningshuis - de ruzie tussen Charles en Diana is niet het enige - trekken? Haar natuurlijke neiging een zekere afstand te bewaren tussen haarzelf en het publiek is een gezonde. Het koningschap is per slot van rekening, juist doordat het erfelijk is, niet democratisch. Iedere poging te doen alsof het dit wèl is, is vals.
Ja, het koningschap is in wezen een sacrale instelling, die daarom eigenlijk niet past in een bijna volstrekt geseculariseerde samenleving. Dat het niettemin een functie behoudt, komt doordat de mens niet een uitsluitend rationeel wezen is. Maar in plaats van het geloof in de ‘gratie Gods’ is het geloof in het ‘sprookje’ van de roddelbladen gekomen, en dat dit van het ene ogenblik op het andere doorgeprikt kan worden, tonen ons Charles en Diana.
NRC Handelsblad van 21-10-1994, pagina 9
Auteursrechtelijk beschermd