God zegene de greep
Wanneer er in Nederland een consensus bestaat voor een ‘robuust’ optreden in Bosnië - een consensus die loopt van Mient Jan Faber tot minister Kooijmans en nog verder rechts - dan maak je jezelf niet populair door openlijk de vraag te stellen of een optreden dat met dit nieuwste modewoord aangeduid wordt, wel zo doeltreffend zal zijn.
Morele bezwaren hoeven we, nu de reeds genoemde Mient Jan Faber er zijn zegen aan gegeven heeft, er niet tegen te hebben. Ja, zelfs als de luchtaanvallen waartoe de NAVO nu in beginsel besloten heeft, onschuldige burgers zouden treffen of als de voor Sarajevo bestemde humanitaire hulp als gevolg van die luchtaanvallen voorlopig gestaakt moet worden, zouden die offers nog aanvaardbaar zijn, mits het doel bereikt wordt.
Maar zal het bereikt worden? Zeker, de Serviërs lijken nu al enigszins in te binden, maar dat hebben ze reeds eerder gedaan wanneer er gedreigd werd - om na enige tijd hun posities rustig te hernemen en hun beschietingen te hervatten. Dat kan ook nu gebeuren. En wat dan? Blijft het NAVO-ultimatum van 9 februari dan van kracht? In elk geval zal secretaris Boutros-Ghali ook dan het groene licht moeten geven, en wie weet onder welke pressies hij dàn - van de Russen bijvoorbeeld - zal staan.
Maar laten we aannemen dat, over tien dagen of bij latere gelegenheid, de NAVO-landen zich gedwongen zullen zien hun ultimatum waar te maken en Boutros-Ghali blijft het daarmee eens, zal hun doel dan bereikt worden? De Serviërs hebben meer dan 1400 stuks artillerie rondom Sarajevo staan - grotendeels zeer mobiel. Geen wonder dat de militairen er een zwaar hoofd in hebben.
De vraag rijst dan opnieuw: wat dan? Als het niet lukt een eind te maken aan de beschietingen van Sarajevo en als de Serviërs ondertussen, bij wijze van vergelding, alle hulpverlening onmogelijk maken, ja de lichtbewapende blauwhelmen tot het gemakkelijk mikpunt van aanvallen maken - wat dan?
Ook niet die in Irak (waar vliegtuigen zelfs de lanceringsplaatsen van de Scuds niet hebben kunnen vinden). Ook daar moesten grondtroepen het werk afmaken, en dan nog bleef Saddam Hussein aan de macht. Moeten, als de Serviërs niet vanuit de lucht bedwongen kunnen worden, ook in Bosnië grondtroepen het werk afmaken?
Technisch is het natuurlijk altijd mogelijk, al is het bergachtige en bosrijke Bosnië een heel andere propositie dan de Iraakse woestijn en zijn de Serviërs uit een ander hout gesneden dan de Irakezen. De vraag is evenwel niet technisch, maar politiek. Zal er consensus gevonden worden voor de Serviërs, als het bereiken van een consensus voor een luchtactie al zoveel voeten in de aarde had?
Op dit ogenblik is het nauwelijks voorstelbaar dat het antwoord op die vraag bevestigend zal zijn. Maar het kan zijn dat de NAVO-landen (of sommige ervan), eenvoudig om gezichtsverlies te voorkomen, zich dan gedwongen zullen voelen het niet bij acties uit de lucht te laten, met andere woorden: zich dieper in een soort Joegoslavisch Vietnam te begeven.
Dan kan het gevaarlijk worden. Niet dat we dan op de drempel van een wereldoorlog zouden komen te staan, maar zoals indertijd Hitler en Mussolini ‘vrijwilligers’ de Spaanse burgeroorlog instuurden, zo zou Rusland ook Servië te hulp kunnen komen. Het zou, gezien de chaos in Rusland, niet eens de Russische regering hoeven zijn die dit deed, maar de een of andere warlord.
Maar nogmaals: dit is op dit ogenblik nauwelijks voorstelbaar. De huidige aandrang van onderop tot actie, waaraan sommige regeringen duidelijk met tegenzin hebben moeten toegeven, zou dan waarschijnlijk als sneeuw voor de zon verdwijnen. Gevolg: meer dan gezichtsverlies - capitulatie.
Noch een Joegoslavisch Vietnam noch capitulatie kan in het belang van het Westen zijn, maar toch kan hetzij het een, hetzij het ander gevolg zijn van het NAVO-besluit van 9 februari. Het is niet aan te nemen dat de regeringen die het besluit genomen hebben, zich daarvan niet goed bewust waren. Zo ja, dan moeten zij het genomen hebben in een stemming van: God zegene de greep. Dat kan nooit een goed uitgangspunt van beleid zijn.
Maar wat anders? Twee alternatieven waren er: zich geheel uit voormalig Joegoslavië terugtrekken en doormodderen. Het eerste alternatief, dat trouwens nog altijd onontkoombaar kan blijken te zijn, betekent eveneens capitulatie. Het doormodderalternatief, dat de NAVO nu verworpen heeft, is evenmin heroïsch, maar is, ook voor de Bosnische bevolking, het minst catastrofale van alle alternatieven.
Heus, de Britten, die het doormodderen bijna tot beginsel verheven heben, zijn zo gek nog niet. Bovendien is gebleken dat zij, als het moet, niet bang zijn te vechten - en dat kan niet met zekerheid gezegd worden van iedereen die nu om ‘robuust optreden’ roept.
Aan die roep heeft de NAVO nu voldaan, maar zoals de Financial Times vandaag schrijft, dat betekent niet dat de NAVO nu een strategie heeft. ‘Zij heeft slechts een spastische reflex die onder druk van de publieke opinie reageert op gebeurtenissen.’
En haast ‘ongelooflijk’ vindt het Londense dagblad het dat het NAVO-communiqué van 9 februari geen melding maakt van twee specifieke eisen die de NAVO-top van verleden maand heeft gesteld met betrekking tot Tuzla en Srebenica. Dit verzuim is bijna een uitnodiging aan de Serviërs om nu op deze gebieden, waar net Nederlandse troepen aangekomen zijn, hun druk te vergroten. Heeft de Nederlandse vertegenwoordiger in de NAVO-raad zitten slapen?
NRC Handelsblad van 11-02-1994, pagina 9
Auteursrechtelijk beschermd