Verkeerde redengeving
‘Wij blijven vierkant achter president Jeltsin staan, omdat hij Ruslands democratisch gekozen leider is,’ zei president Clinton gisteren in San Francisco, op een ogenblik dat de strijd om het Witte Huis in Moskou nog niet beslist was. Clinton vertolkte daarmee de gevoelens van de meeste regeringen - en mensen - in het Westen.
Zijn partijkiezen voor Jeltsin is juist, maar de redengeving is verkeerd. Waarom? Omdat het zeker is dat Jeltsin - of wie dan ook - er niet in slagen zal het hoognodige politieke, economische en sociale herstel van Rusland tot stand te brengen met democratische methoden.
Dat zal hem niet lukken omdat het Russische volk niet geschoold is in die methoden èn omdat hij zich, teneinde de overwinning op het parlement te kunnen behalen, afhankelijk heeft gemaakt van het leger - niet bepaald een democratische factor.
Moet dus het Westen, wanneer blijken zal dat Jeltsin Ruslands herstel alleen op autoritaire wijze kan bewerkstelligen, zijn handen van hem aftrekken? Dat zou inderdaad de consequentie zijn van de motivering die het Westen aan zijn steun voor Jeltsin heeft gegeven. Maar wanneer het die consequente houding zou innnemen, zou het Rusland nog verder aan de chaos overleveren, met alle onvoorzienbare gevolgen van dien.
De redengeving is dus verkeerd. De werkelijke reden waarom het Westen Jeltsin moet steunen, is dat hij de enige kracht in Rusland is die bereid is met het Westen - in de eerste plaats met de Verenigde Staten - samen te werken. Anders gezegd: die beseft dat Ruslands herstel niet mogelijk is zonder steun van het Westen.
Ook deze redengeving moet van de nodige slagen om de arm worden voorzien. De belangrijkste is dat deze afhankelijkheid ten opzichte van het Westen Jeltsins positie in eigen land juist verzwakt. De Russen zijn een trots volk, bewust van hun status als grote mogendheid. Trots en afhankelijkheid verdragen elkaar niet goed.
Een andere slag om de arm betreft zijn persoonlijkheid. Jeltsin is een mengsel van impulsiviteit en wankelmoedigheid - een uit de Russische literatuur bekende combinatie. Die eigenschappen heeft hij vóór en tijdens de crisis van de laatste weken ampel getoond te bezitten. Wat dat betreft, verschilt hij niet zoveel van zijn voorganger Gorbatsjov.
Maar ja, het Westen heeft geen andere keus. Er zijn geen andere krachten in Rusland te bekennen die aantrekkelijker of betrouwbaarder zijn als partner. Maar het beleid ten aanzien van Rusland zo sterk afhankelijk te maken van één man, is erg riskant, te meer omdat het wel erg duidelijk wordt dat Jeltsin - alweer: zoals Gorbatsjov een overgangsfiguur is.
Als het in het belang van het Westen is die overgangstijd zo lang mogelijk te laten duren en dus Jeltsin te steunen, dan zal het voorlopig niet moeten voldoen aan de wens van landen als Polen, Tsjechië en Hongarije opgenomen te worden in de Noordatlantische verdragsorganisatie.
Zeker, is die wens begrijpelijk en gegrond: die landen zoeken bescherming tegen een mogelijk opnieuw expansief Rusland, een Rusland dat trouwens nog steeds die landen tot zijn invloedssfeer rekent. Hun toetreding tot de NAVO zou dan een onmiskenbaar en onloochenbaar anti-Russische motivering hebben, en daarmee is steun aan Jeltsin moeilijk te verzoenen.
Trouwens, belangrijker nog is de vraag of de NAVO de waarborging van de veiligheid van die landen op zich zou kunnen nemen, ook als zij zou willen. De landen van de NAVO kunnen er niet eens toe komen een vuist in Bosnië te maken. Moeten we geloven dat ze het in Polen, Tsjechië en Hongarije wèl zouden kunnen? Die landen zijn vooralsnog meer gediend met het vooruitzicht van toetreding tot de Europese Gemeenschap. Hun wens in de gemeenschap van Westelijke landen opgenomen te worden, zou daarmee vervuld zijn, terwijl hun bevolkingen er meer profijt van zouden hebben dan van de zeer betrekkelijke veiligheid die de NAVO zou kunnen bieden.
Het is waar dat ook de Europese Gemeenschap ambities heeft op het gebied van veiligheid, maar hun vervulling ligt zo ver achter de horizon dat de Russen in toetreding van die landen tot de EG redelijkerwijs nooit een onvriendelijke geste zouden kunnen zien, die indirect Jeltsins positie zou bedreigen.
Maar terug naar Rusland. Burgeroorlog en verdere desintegratie behoren nog steeds tot de mogelijkheden. Willen we de logica van minister Pronk volgen, die zondag op Het Capitool interventie in de burgeroorlogen in Angola en Soedan - landen die twee, respectievelijk vier maal zo groot zijn als Duitsland - bepleitte, zou het Westen ook klaar moeten staan om in Rusland te interveniëren - wat de absurditeit aantoont van een politiek die doelen proclameert met veronachtzaming van de middelen.
Het is hoog tijd dat de westerse landen - in de eerste plaats de Verenigde Staten, zonder wie niets mogelijk is - orde brengen in hun na-koude-oorlogsbeleid. Het begin is: geen verklaringen afleggen die consequenties hebben die ze niet bereid zijn op zich te nemen. Maar misschien is dat te veel gevraagd van democratieën.
NRC Handelsblad van 05-10-1993, pagina 11
Auteursrechtelijk beschermd