Een oecumenisch taalfenomeen?
‘Is de opmars van naar en naar...toe nog te stuiten?’, vraagt René Appel in Vrij Nederland (22 februari), en hij citeert de politicus Brinkman: ‘De overheid mag geen modderfiguur naar de samenleving toe slaan’.
Inderdaad zie en hoor je steeds meer naar en naar...toe in plaats van tegenover of jegens. Het is niet noodzakelijkerwijs fout, maar wat is het bezwaar tegen tegenover (jegens is misschien te veel boekentaal)? Klinkt het te vijandig en moet de opmars van naar en naar...toe gezien worden als een oecumenisch verschijnsel, een behoefte tegenstellingen onder het kleed te vegen?
Nee, die theorie klopt niet. Naar...toe wordt net zo goed gebruikt in plaats van voor. Dat had ik zelf ook kunnen bedenken, maar ik werd er opmerkzaam op gemaakt door de column van A.J. Klei in Trouw van vanochtend. Ook hij gaat tekeer tegen ‘dat malle naar toe’ en citeert een Tweede-Kamerlid, die sprak van aardig zijn ‘naar de richting van De Klerk toe’.
Hoe het ook zij - het kan tot misverstanden aanleiding geven. Na het ongeluk in Hengelo, waarbij een F16 op een woonwijk neerstortte, werd een vlieger aldus geciteerd: ‘Ik vlieg elke week zelf in een F16 en in het volste vertrouwen, ook naar mijn vrouw en kinderen toe’. Vliegt hij elke week naar zijn vrouw en kinderen toe? Of vliegt hij in het volste vertrouwen, ook wat zijn vrouw en kinderen betreft?
Andere taalcuriositeiten van de laatste weken: ‘Een eigen ambassade in Kiev en een consulaat in St. Petersburg zijn wel de meest minimale wensen van de Kamer’. Kan iets nog minimaler zijn dan minimaal?
Soortgelijke vraag geldt deze zin: ‘Om zich zo optimaal mogelijk te kunnen verantwoorden, vraagt Hendriks twee collega-artsen om advies’. Optimaal betekent op zich zelf al: zo goed mogelijk.
‘Hij ontsnapt ternauwernood aan de dood, gaat twijfelen aan de mogelijkheid om verder te kunnen leven.’ Het kunnen ligt al in mogelijkheid besloten. (In feite is om hier ook overbodig.)
‘En wat betreft het idee van heer Pieter: het is een egalitair, een links voorstel. Dat mag best eens, zo vaak komt hij niet van die kant.’ Waar slaat hij op?
‘En dan herinnert hij aan president Kennedy, die “ons opriep om iets groters te doen, iets hoger dan onszelf”.’ Onszelf? (Ook hier is om eigenlijk overbodig.)
‘Van die vijftig werden er zeven ontslagen, van wie er acht in beroep gingen en negen weer aangenomen.’ Klopt dat?
‘Topman A.A. Loudon van Akzo toonde zich tevreden met de behaalde resultaten, maar wil wel dat de winstgevendheid verder omhoog moet.’ Als je iets wilt, dan vind je vanzelf dat dat moet. (Is behaalde overigens niet eveneens overbodig?) ‘Een jaar geleden had ik het voorrecht een geschenk te mogen aanbieden aan het 25.000ste lid van ons genootschap.’ Als je een voorrecht hebt, mag je vanzelf. (Hier is, bij uitzondering, de bron relevant: de voorzitter van het Genootschap Onze Taal.)
‘Het lijkt of Amerika zich nu wreekt voor de mislukking van de oorlog in Vietnam.’ Wat is bedoeld: wreekt die mislukking zich of wreekt Amerika zich over die mislukking?
‘Met de nodige omzichtigheid zie ik dit alles als gevolgen van een uitgesteld effect van de Tweede Wereldoorlog.’ Gevolgen van een gevolg dus? Zoiets als: ‘America has a government of followers following followers’, zoals Leslie Gelb onlangs in de International Herald Tribune schreef.
‘Ook zonder direct beducht te zijn dat bejaard Nederland massaal als lemmingen over de rand springt, laat Drions stellingname de nodige vragen open.’ Wie is in deze zin beducht? Letterlijk: die stellingname.
‘NAVO intern verdeeld over samenwerking tussen Oost en West.’ En extern?
‘De zaak is o.i. té belangrijk genoeg om deze stap niet te doen.’ óf: te belangrijk óf belangrijk genoeg. (Overigens is het nergens voor nodig een streepje op te, dat op zich zelf al een overdrijving aanduidt, te zetten.)
‘Vorig jaar werden op Schiphol in totaal 6.269 mensen de toegang tot Nederland geweigerd.’ Werden zij geweigerd of werd hun de toegang geweigerd?
Een lezer legt mij deze academische stelling voor: ‘Jonge kinderen moeten worden voorgelezen...’ en zegt dat die kinderen niet moeten worden voorgelezen, maar dat hun boeken moeten worden voorgelezen. Misschien, maar Van Dale citeert Aart van der Leeuw: ‘het liefst werd ik voorgelezen door de meid’. (Ik haast mij eraan toe te voegen dat Van der Leeuw in 1876 geboren is, toen er nog hulpen in de huishouding waren, die meiden, ook wel bojen genoemd werden.)
Een andere lezer valt de opmars van hoeveelheid, in plaats van aantal, op. ‘De media en de politici zijn ermee begonnen: de “hoeveelheid werklozen” in plaats van het “aantal werklozen” enzovoort. Duidt dit erop dat in onze taal het verschil tussen de begrippen “volume” en “aantal” aan het verdwijnen is?’ Ik weet het niet. Het verschijnsel was mij nog niet opgevallen.
Tot slot drie zinnen waarin komma's verduidelijkend zouden hebben gewerkt, zo niet nodig zijn geweest:
‘Slechts een beperkt aantal Philipsklanten is willekeurig geselecteerd om deze vragenlijst te ontvangen.’ Is de rest van de Philipsklanten dan niet willekeurig geselecteerd? Zo neen, dan zou willekeurig beter tussen komma's hebben kunnen staan.
‘De Côte d'Or in het Bourgondische stadje Saulieu was het laatste restaurant dat begin 1991 tot het walhalla van de drie sterren werd verheven.’ Werden er dan begin 1991 ook andere restaurants, vóór de Côte D'Or, tot dat walhalla verheven? Zo neen, dan zou begin 1991 beter tussen komma's hebben kunnen staan.
‘Hij trouwde voor de tweede keer op 13 oktober 1955 met de Zwitserse Lilly Gertrudis Grossenbacher.’ Hier staat letterlijk dat hij op die datum twee keer met haar is getrouwd. Het is zelfs onwaarschijnlijk dat hij überhaupt twee keer met haar getrouwd is. Een komma achter 1955 zou voldoende zijn geweest om alle twijfel uit de wereld te helpen.
NRC Handelsblad van 13-03-1992, pagina 9
Auteursrechtelijk beschermd